Эрын гурбан наадан тухай

Жаргалта Буряадайм, Буряадайм
Жабхаланта дуунууд, дуунууд.
Сурхарбаан дээрэ сууряатан зэдэлнэ.
Сурхарбаан, сурхарбаан, сурхарбаан.

Үг. Баатар Батоевой

Һур харбаан

Номые үхэрэй гү, али томо амитанай эбэрые хабтайлгаад, арадань малай шүрбэhэ зузаанаар няагаад, шүрбэhэн дээрээ үшөө хуhанай үйhэ няажа хэдэг юм hэн. Хүбшыень татаха оноонуудые яhаар, эбэрээр хэдэг байгаа.

Мори урилдаан

Монгол угсаатан эгээл һүүлдэ ерэһэн мориие илажа гараһан моринтой адляар магтажа, урмашуулгын шан барюулдаг.

Бүхэ барилдаан

Х-ХII зуун жэлдэ найр нааданай үедэ бүхэ барилдаанай болоходо, хуураар наадажа, хүгжэм хабсаруулдаг байһан юм ха. Гол голойхид өөр өөрынгөө бүхэнүүдые табидаг байгаа.

Сурхарбаанай түүхэһээ

1918 оной апрелиин 22-то Совет правительство Бүгэдэ ниитын сэрэгэй һуралсал (Всеобуч) тухай Декрет гаргаа һэн. Энэ Декрет Соведүүдэй орон дотор физкультурын хүдэлөөе үргэнөөр хүгжөөхэ хэрэгтэ эхи табиһан байгаа.

Арбан хоёр жэлэй магтаал

Алтан дэлхэйдэ нүхэтэй,
Алтан таряан эдеэтэй,
Адхын шэнээн бэетэй
Ама сагаан Хулгана жэл.

Аба эжыгээ золгоорой

Үбэлэй хүйтэнэй һүүлшын үдэр,
Өөдэлхэ хабарай эхин үдэр,
Үлзытэ Шэнын нэгэнэй үдэр
Аба эжыдээ айлшалжа ошоорой!

Сартуулай Сагаалган

Эртэ урда сагта сартуул буряад зон сагаа һарын найр наадые намарай сагта хэдэг байгаа. Энээн тухай Буряадай түрүүшын эрдэмтэн Доржо Банзаров иигэжэ бэшээ: «Сагаа һара» гэһэн нэрэнь «цагаа» гэһэн үгэһөө бии болоо. «Цагаа» (творог) гээшые намарай сагта хэдэг ха юм. Намарай баян сагта үнеэнэй һүнэй дэлгэржэ, сагаан эдеэнэй хүнэг һабаар халиха хаһада сагаа, аарсаяа торхо соогоо хэжэ, үбэлдөө эдихэеэ хадагалдаг үе байгаа.»

Монголой Цагаан сар тухай

Монгол угсаата арадууд сагаан сэдьхэл, арюун сагаан һанаа, алибаа арюун нангин бүхэниие сагаан үнгэтэй адли шэнги хүндэлэн, һүн шэнги сагаан гэжэ хэлсэдэг байна. Тиигэжэл сагаан һарые Сагаалган гэжэ нэрлээ юм ааб даа. Сагаан һара гээшэ эртэ урда сагһаа монголшуудай элинсэг хулинсагуудай тэмдэглэжэ байһан арадай заншалта һайндэр юм.

Л. Ганболд

Сагаалган

Буряад зон оройдоол ганса һайндэртэйбди гэдэг һэн. Тэрэнь сагаалган юм. Сагаалган хабарай эхин һарын нэгэнэй үдэр болодог байгаа. Минии һуража байхада, бидэниие сагаалганда гурбан хоногоор табидаг һэн.

Лодон Линховоин

Сагаан һарын үреэлнүүд

Сэгээн бодолтой,
Сэхэ харгыдаа буянтай
Сагаан сэдьхэлэй
Арюун аялга залгая!
Үнэр жаргалтай,
Үнэн заншалдаа
Үндэр удха олгоё!

Сагаалганай амаршалга

Алтан һайхан Буряадтаа,
Амгалан тайбан ажаһуудаг
Арад бүхэнии амаршалнаб!

Михаил ШИРАПОВ

Хадагаар золгохо гурим

Хадагаа хүлеэжэ абаад, зүүн гар дээрээ баруун гараараа нугалжа эбхээд, үбэртэлдэг. Энэ хадаа дээдын бэлэгые ёһолон хүндэлжэ абаһанай тэмдэг гээшэ.
Хадагые ганса гараараа дундаһаань шүүрэн абадаггүй.
Хадаг абаад, иишэ тиишэнь табидаггүй, харин эгээл хүндэтэй дээрэ, сарюун сэбэр газарта табидаг.

Бата-Мүнхэ Жигжитов

Буддын шажанай заншалнуудай удха

Һарын литээр Шэнэ жэлэй эхилтэр дүрбэн үдэрэй туршада Буддын шажанай бүхы дасан дугангуудта хурал үнгэргэгдэжэ, 17 хоног соо уншалганууд болодог.

Сагаалганай гурим ёһо

Шэнэ һарын гарахаһаа хоёр хоног урид “Дүгжүүбэ” болодог. Энэ юум гэбэл, “Дүгжүүбэ” гээшэмнай “ЖАРА” гэһэн удхатай.

Түүхэһээ

Урдын урда сагһаа хойшо арад бүхэн Шэнэ жэлые угтажа, һайндэрлэдэг байһаниинь мэдээжэ. Теэд нэгэ тогтомол хамтын үдэр гэжэ байгаагүй, арад бүхэн өөһэдынгөө ажабайдалда, ажахыда таарамжатай саг һунган шэлэжэ, хабартаа, намартаа, үбэлдөө, зундаа тэмдэглэдэг байгаа.

Он жэлэй эрьесын эхин – сагаалган

...түрэл хэлэндэмнай сагаан гэһэн үгэ гүнзэгы удхатай бшуу. Ушар иимэһээ буряад зомнай «сагаан дэлхэй», «сагаан эдеэн», «сагаан сэдьхэл» гэжэ юрөөл шэнгеэр үгэлдэг.

Цыден-Жаб Жимбиев

Эзэгүй гэртэ хононхаар, үхээриин газарта хоно

Зунай үдэр арба гаратай хүбүүн аянда ябажа ябаһаар, гэртээ хүрэжэ үрдингүй, орой болгожорхибо. Хүбүүн хармаан соогоо гансал бишыхан донгорогтой ябаһан байба.

Архиин хорон

Һүхөөр адхаал бү хахала