Сагаалганай гурим ёһо

Жэл бүхэндэ Сагаалганай хуралые угтуулан, бүхы дасануудта “Дүгжүүбэ” хурадаг заншалтай юм. Шэнэ һарын гарахаһаа хоёр хоног урид “Дүгжүүбэ” болодог. Энэ юум гэбэл, “Дүгжүүбэ” гээшэмнай “ЖАРА” гэһэн удхатай. 


Хайша хайшаа 5-5 сантиметр гурбалжан талха, тоһон, саахараар 60 балин хэгдэдэг. Үнэн дээрээ 10 гү, али 20 балин хэгдэдэг байха, тиигээд балин дээрээ хонхойлгожо тэмдэгүүдые табидаг, тэдэ тэмдэгүүдэйнь тоо 60 байха ёһотой юм. Эдэ балингууд хадаа “Шойжол” гэжэ үхэлэй, тамын эзэниие хүндэлхын түлөө хэгдэдэг байха. Заал һаа юундэ 60 балин байха болоо юм гэбэл, сүүдхын туршада тэнгэридэ һуудалтай 60 бурхад хамаг амитадые сахижа байдаг, сүүдхэмнай 60 адли хубида хубаардаг байха. 

Газаа хуурай мүшэрнүүд болоод һолоомоор, бусад элдэбын юумэнүүдээр балгааһан гэрэй түхэлтэй юумэ бүтээжэ бэлдэһэн байха. Энэ гэрхэнэйнь үүдэн – “Шойжолой” аман гэжэ тоологдодог. Ламанар, һүзэгтэн олоороо уншалга доро ябажа, тэдэ балингуудаа асаржа, досоонь табидаг. Энэ уншалгын удха юуб гэбэл, һүзэгтэн “Шойжолые” эдэ балингуудаараа хүндэлжэ, үхэл, тахал, үбшэ зоболонһоо аршалхыень гуйдаг байна. Тиигээд лэ тэрээхэн гэрхэниинь галдагдаха. Энэнь “Сор” гээшэ. Тиигэжэ “Шойжол” бүхы һүзэгтэнэй хүндыень тогтоожо абаба гэһэн удхатай үйлэ хэрэг үнгэрдэг байна. 

“Сор” галдаһан галай хажууда хүн зоной гэрһээ асарһан талха, саарһа нангин галаар хайлуулха тусхай хоёрдохи түүдэг носоогдоно. Энэ хадаа жэл соо сугларһан бүхы муу муухай юумэн галдагдажа, хүнэй сэдьхэл арюудхагдаа гэһэн удхатай. 

Энээнэй удаа һарын 30-най һүни “Бүтүү” гэжэ нэрэтэй байха. Хуушан жэлэй һүүлшын һүни һара харагдадаггүй, “Бүтүү” гээшэ хуушан ба шэнэ жэл уулзажа, жэлэй нэгэ бүтүү болоһон удхатай. Бүтүүгэй үдэшэ бурхан дэлгээгдэдэг. Энэ үдэр айлнууд гэр соохиёо сэбэрлээд, бурхандаа зула баряад, сан табяад, гал гуламтадаа үргэл мүргэл хээд, һайн хубсаһаяа үмдэжэ, сай болон бүхэли мяхаяа шанаад, хадагалжа байһан сагаан эдеэнэйнгээ дээжые, үрмэ хурһаяа табаг дээгүүр табидаг. Энэ үдэрые хүн бүхэн өөрынгөө гэртэ бүлэтэеэ үнгэргэдэг гуримтай. Энэ һүни дасан хиидтэ олон ламанар сугларжа, үдэшэһөө үглөөгүүр болотор Сидэр Һамын хурал үйлэдэдэг юм. Үүр сайхаһаа эхилжэ даганжагай ном наранай гаратар уншаад, тэрээнһээ хойшо Сагаалганай найр захалдаг. 

Тиин Сагаан һарын 1 шэнэһээ 15 хүрэтэр Сагаан һарын хурал болодог юм. Түхэреэн жэл соо үхэһэн хүн амитанай һүнэһэн дээдэ түрэлөө олохо гэжэ ламанар зоной дунда идхалга хэдэг байгаа. 

Сагаан һарын нэгэн шэнын үглөөгүүр – Сагаалганай үдэр нэгэ наһа нэмэбэбди гэжэ эхэ эсэгэтэеэ золгоод, үреэл захяа хүртөөд, нютагайнгаа үндэр наһатай, хүндэтэй үбгэдтэ орожо, хадагаар золгоод, амаршалан хүндэлөөд, найр наадаяа эхилдэг, бэе бэеэ амаршалдаг. Залуушуул мориндоо мордожо, үбгэд, хүүгэд шарга морёор айлһаа айлда, гэрһээ гэртэ орожо, сагаалдаг байгаа. Айлшадай гараха дээрэ гарай бэлэгүүд барюулагдадаг. 

Монгол угсаатан хитад литэ абахадаа, Сагаалганай һуури һэлгүүлжэ, абаашахаһаа гадна, ондоо ямаршье хубилалта хээгүй юм. Буддын шажанай дэлгэрхэдэ, Сагаалган арадай һайндэр зандаа байһан гээшэ. 

Шэнын 1-нэй үглөөгүүр эртэ үүрээр бодожо, газаа гараад, тэнгэриин шарайе адаглаарайгты, холые хараарайгты. Өөрынгөө һайн зүг мэдэжэ, тэрэ зүг руугаа гараад, заагдаһан зүгһөө гэртээ эрьежэ ерэхэ. Тиихэдээ ороһон жэлэйнгээ һайн зүгые тогтообо гээшэт. Шэнэ хубсаһаяа заабол үмдэжэ ябаха зэргэтэй. Энэ хадаа Хии мориёо һэргээхэ гэһэн удхатай. Тиигэбэл байгша ондо бүхы ябадалтнай һайн, урагшатай, үбшэн зоболонгүй, энхэ амгалан һуухат, гэнтын аюул усал болохогүй гэһэн удхатай. 

Шэнын 2-ой үдэр үхибүүд сагаалжа эхилхэ. Мүн ехэшүүлшье золгоодүй, хүндэтэй хүнүүдээ золгожо, үетэн нүхэдөөрөө сагаалжа гарадаг юм. 2-һоо 4 болотор залуушуул сагаалдаг һэн. Шэнын 5-һаа хойшо наһатайшуул сүлөөтэйгөөр аяараа сагаалдаг гээшэ. Сагаалган гээд лэ ажалһаа һамшажа, һаатажа болохогүй.  Архи хэмһээ үлүүгээр уужа болохогүй. Урдандаа 40 наһа хүрөөгүй эрэшүүл архи уудаггүй байгаа. 

Шэнын 1-һээ 30 болотор айл айлаараа оролсожо, гаралсажа байдаг баяр ёһололой, дурасхаалай һара ха юм даа. Сагаан һарада хүмүүжүүлгын удхатай зүйл бүриин наадан болодог һэн: наһатайшуул үхибүүдээ туршажа, уг омогыень мэдүүлдэг бэлэй. Энэ хадаа уг гарбалаа мартахагүйн һургаал болоно. Наһатайшуул золгоһон эдиршүүлдэ үреэлэй һайхан үгэнүүдые хайрлажа, бэлэг-сэлэгээ баридаг. 

Сагаан һара гээшэ һайн һайханай бэлгэ дэмбэрэлтэй һара мүн. Хүндэ ёһын һара, хани нүхэсэлэй һара гээшэ. 

"Информ-Полис" һониной гэрэл зурагууд