Хайшан гэжэ төөлэй бэлдэхэб?

Шэхэнэйнь хойно хүндэхэдөө:
Шэхэн hонор байг!,
Нюдэн багта хүндэхэдөө:
Нюдэн хурса байг!,
Жабжа багтань хүндэхэдөө:
Шүдэн хурса байг! – гэhэн удхатай.

Түрын хүндэ ямба

"Сагаан эдеэ бариит" – гэжэ табаг мэдүүлдэг. Худа, худагын түрүүhээ эхилжэ табагаа хүдэлгэдэг. Тэдэнhээ урид табагта гар хүрэжэ болохогүй.

Сэсэгма Цыбиковагай суглуулбариһаа

Түрын мартагдаһан заншалнууд

ҺҮН ТӨӨЛЭЙ, ТЭМЭЭ БЭДЭРЭЛГЭН, “ХҮЛ МЯХАН, ХҮХҮҮР АРХИ”, БЭРИИН МОРИ ХАРУУЛАЛГА, ЭХЭ АНДАЛДААН, БЭРИИН МҮРГЭЛ, ГОДЛИ ШААЛГА, ШАГАЙТЫН ҮРЕЭЛ

Туйба зүүлгэн

Эльбээд гэзэгээ үзэхэдэм,
Эжым үгэhэн туйбахан.
Энээхэн туйбаяа харахадаа,
Эжымни ехээр hанагдаа.

Цырен-Дулма Дондогой

Түрэһөө мордолгон

Хүндэтэ худа, худагынар!
Түрэ бүтээлсэжэ байhан
түрэл гаралнууд,
Түрэмнай түбхэн бүтэжэ,
Найрнай намхан бүтэбэ гээшэ.

Басаганай хэшэг

Басагаяа хүргэжэ ошоходоо, басаганай хэшэг гэжэ нэрэтэ мяхануудые абаашаха ёhотой. Басаганай хэшэгтэ ууса, үбсүүн, шагайта, үргэн, г.м. төөлэйhөө бэшэ арбан долоон хүндын мяхан орохо ёhотой. “Шагайтын мяхан шэнги шангахан ябаарай”, – гэжэ басагандаа хэлэдэг гээшэ.

Сай аягалха ёһо

– Абаа, галаа хайрлыт.
– Галаар яахань бэ?
– Абын галhаа таhалжа шэнэ гэрэй гал аhаая.

Унтари заһалган

Хүбэн сагаан хүнжэл соотнай
Хүбүүд олоор түрэжэ,
Хүн зонойнгоо дунда
Хүндэтэй мэргэн ябажа,
Хүсэ, бэлиг ехэтэй,
Хүхюун жаргаг лэ!

Танилсуулга

Түрэ бүтээхэ гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ. Эндэ ехэ бэлэдхэл хэрэгтэй.Түрэ дээрэ хоёр талын түрэл гаралнууд танилсанад. Хүбүүтэ худа хүбүүнэйнгээ яhан түрэлые (эсэгын түрэл), шуhан түрэл (эхын түрэл) нэрлэнэ.

Басага хүргэгшэдые угтаха ёһо

Хариhаа бууха хадамуудаа,
Олонhоо бууха урагуудаа
Угтан хүлеэжэ буулгаха,
Урин хүндэлжэ hуулгаха
Зайлашагүй шухала хэрэгтэй,
Забhаргүй шухала ябадалтай байна.

Һүүлдэ хэлэгдэхэ үгэ

Хүндэтэ худа, худагынар,
Түрэ бүтээлсэжэ байһан түрэл гаралнууд,
Түрэмнай түб, найрнай нам бүтэбэ гээшэ.
Ороһон бороо болидог, ерэһэн айлшад бусадаг гэдэг,
Авто-хүлэгтөө мордожо, анха нютагаа бусахамнай.

Хурим түрын үреэлнүүд

Аглаг тэнюун нютагтаа
Айл боложо түбхинэгты,
Аба эжы хоёроо
Анхаран ходо һанагты.

Хуримда хэлэгдэдэг заншалта үгэнүүд

Нарандал адли гэрэлтэжэ яба,
Набшаһандал адли дэлгэржэ яба.
Найр сэнгэлигээр дүүрэн яба,
Наһан соогоо жаргажа яба.

Д-Н. Халхаров монголһоо буряадшалаа

Хуримда хэлэгдэдэг заншалта үгэнүүд

Хани нүхэсэл, инаг дуран, гэр бүлэ

Ханияа шэлэхэдээ, уг удамыень шэнжэлээрэй! Гэр бүлэнүүдэй һалан һандарха шалтагаан шууд элирүүлэгдэхээр бэшэ байдаг. Гэбэшье үндэһэн шалтагааниинь — гэр бүлын ёһо гуримуудай һууриин үгы болоһонтой шэнжэлэгшэд холбон үзэжэ байна.

Сарюна Эрдынеева

Урданай хурим түрын заншалнууд

Эртэ урда сагта Хориин 11 эсэгын уг залгажалһан хүбүүд үшөө орон дэлхэйгээр тарашоодүй байха үедөө нэгэнэйнгээ наһанайнгаа эсэстэ хүрэжэ наһа барахадань, нүгөө арбан омогойнь хүбүүд түрэ хуримай газарта суглараад, мяха, архи болон халзан сагаан хониной төөлэй табижа, тэрэ нүгшэһэн нэгэнэйнгээ буян ехэ хүндэтэйгөөр үндэр хэмжээндэ үнгэргэдэг ёһо гуримтай байһан гэхэ.

Цыден-Еши Цыренов, “Ярууна” һонин

Монголой буряадуудай түрын гуримуудһаа

Тоонто энэ газараа
Тэбэрин дуулан ерэхэб.
Үлгын һайхан дууе
Үе наһандаа дуулахаб.