Һүүлдэ хэлэгдэхэ үгэ

Мүнөөнэй хурим түрые урданайхитай сасуулхада, Совет гүрэн түрын байгуулалтаһаа дулдыдан, олон һайхан ёһо заншалнуудынь мартагданхай гэжэ тэмдэглэмээр. Хүбүү, басагаяа гэр айл болгохо гэһэн нэгэл зорилгын алишье талаһаа бэелүүлэгдэдэг тула худа урагууд хэрэг ушарайнгаа бүтэхэ талыень дэмжэжэ, бэе бэеынгээ тала харалсажа, хүлисэнгыгөөр хандадаг болоһониинь нэгэ талаараа һайшаалтай. 

Газар газарай хурим түрэнүүд бэе бэеһээ зарим тэды илгаатай байдаг, гэбэшье мүнөө үедэ олонхи ушарта ЗАГС-да оролгон, хурим, түрэ хэлгэн нэгэ үдэр бүтээгдэнэ. Хадаг табилганшье тэрэл үдэртөө үнгэрдэг ушарнууд бии. 

Дурлалсаһан хоёрой гэр айл болоһые гэршэлһэн найр бүтээжэ байһан тула залуушуул гүрэн түрын талаһаа бодото үнэмшэлгэ абахаяа, ЗАГС-да ошоно. Басаганай талаһаа хүбүүн, басаган гэршэ, мүн хүбүүнэй талаһаа хоёр гэршэнэр байлсахаһаа гадна, хүбүүнэй басаганай эхэ, эсэгэнэр, дүтынь түрэлхид хабаадана. 

Тэндэһээ хүрьгэндэ хабаатад түрынгөө газар руу, бэриин түрэлхид хуримайнгаа газар руу бусана. 

Тэрэ һамбаанда бэри хүрьгэн хоёр гэршэнэртэеэ, нүхэдтэеэ хамта хэды хүнгэн машинаар ябажа, Эхэ оронойнгоо түлөө ами наһаа үгэгшэдэй хүшөө, этнографическа музей, обоо, бунхан, дасан дуган гэхэшэлэн дурасхаалта газарнуудта мүргэһөөр, хүндэлһөөр, болзоото сагтаа хурим дээрэ буунад. 

Хурим эхилжэ, худын болон худагын түрүүнүүдэй зохилолго, зонхилогшо – тамадаагай хүтэлбэри доро хүрьгэн бэри хоёр хуримай голдо уригдана. Басаганай эсэгэ, эхэнь уригдажа, хадамда гаража байһан басагандаа, хүрьгэндөө нэрэтэ бэлэгээ баряад, хоюулайень таалаад, үреэлээ хэлэнэд. Бэлэгээ түргэн барюулха гэһэн түрэлэйхидһөөнь боложо ута ээлжээн эмхидхэгдэнэ. Бэлэгээ үгэһэн хүн бүхэн шэнэ айлдаа үреэлээ айлдана, дуу бэлэглэнэ. Ехэ бэлэгтэнь даган баясаһан духаряанууд үргэгдэнэ. 

Хүнүүдэй бэлэгүүдээ барижа дүүрэхэдэнь, басагаяа хүргэхэ бэлэдхэл эхилнэ. Шэнэ айлай бэлэгүүд машинада ашагдана. Түрын болзор һаатуулжа болодоггүй. 

Басагаяа хүргэхэеэ ошохо гээшэ тон харюусалгатай хэрэг. Хоёр талаһаа хэлсэгдэһэнэй ёһоор, хүргэхэ хүнүүд тоотой, эртээнһээ һунгагдаатай байдаг. Холын харгыда ядарха, үбшэн хүниие, һогтуу хүниие машинада һуулгадаггүй. 

Хүргэхэ газарыень заажа ябаха хүрьгэн хүбүүнэй машина түрүүлдэг. Удаань худын түрүүе, худагын түрүүе, бэриин эхэ эсэгэнэрые, бэриие гэршэнэр залуушуултайнь һуулгаһан автомашинанууд һубарилдадаг. Удаалуулан хүргэгшэдэй машинанууд бэд даа. 

Түрынгөө газар хүрэжэ ошоод байхадаа, басагата талын худын, худагын түрүүнүүдые хүбүүтэ талын худын, худагын түрүүнүүдэй харюусалгатайгаар угтажа абаадүйдэнь хүнүүд машинаһаа буудаггүй. Басага хүргэгшэд хүндэтэйгөөр урюулжа, зааһан газартань заларха ёһотой. Худынгаа, худагынгаа түрүүнүүдые алдангүй даган хаража, хариин газарта наринаар ябаха урда эртын гурим бии юм. 

Гэхэтэй хамта басага хүргэжэ ерэһэн зон удаардаггүй. Ерэһэн хэрэгээ бүтээжэ абабал, нютагтаа хүлеэжэ байһан хуримдаа бусахые басагата худа яаруулан, гаралган дээрээ иигэжэ хэлэнэ:

Хүндэтэ худа, худагынар, 
Түрэ бүтээлсэжэ байһан түрэл гаралнууд, 
Түрэмнай түб, найрнай нам бүтэбэ гээшэ. 
Ороһон бороо болидог, ерэһэн айлшад бусадаг гэдэг, 
Авто-хүлэгтөө мордожо, анха нютагаа бусахамнай. 

Хүбүүтэ тала худанартаа “харгын таяг” үгэжэ, хүндэтэйгөөр үдэшэдэг. Басагаяа хүргэжэ ерэһэн аад, тэмтэртэрээ һогтошоод, хүбүүтэ худанартаа дүнгүүлжэ мордоһон хүн эшэгүүритэйдэ тоологдодог. 

Иигээд лэ шэнэ айлнай бэеэ дааhан өөрын ажаhуудалтай, ажахытай боложо, аза хубяараа түбхинэн hуухань гээшэ. Хадаг табиха, түрэ хурим хэхэ ёhо заншалнууд нютаг нютагай бага зэргэ илгаатай, гэбэшье олон зүйлөөрөө адлирхуу юм.