Түрэ хурим

Хайшан гэжэ төөлэй бэлдэхэб?

24 марта 2015

1179

Шэхэнэйнь хойно хүндэхэдөө:
Шэхэн hонор байг!,
Нюдэн багта хүндэхэдөө:
Нюдэн хурса байг!,
Жабжа багтань хүндэхэдөө:
Шүдэн хурса байг! – гэhэн удхатай.



Төөлэй түрүүн шара болотор хуухалагдаад, угаагдадаг. Yргэ хэлыень абаhан хойноо, бэшыень дабhатай уhан соо хээд, бусалгадаг. Харин хойто бэеын буряадууд нооhотой, эбэртэй зандань шанаад, айлшандаа табидаг.
 
Төөлэй барихадаа, хоёр таладань мяхатай үндэр хабhа табиха хэрэгтэй. Хониной төөлэй гурбан газар хүндэдэг: духа дээрэнь, нюдэн багта гурбалжан түхэлтэйгөөр, эрхын зэргээр хамар тээшэнь, шэхэнэйнь хойно, жабжа багтань хурга тухай зайтайгаар хүндэхэ. 

Шэхэнэйнь хойно хүндэхэдөө: 
Шэхэн hонор байг!, 
Нюдэн багта хүндэхэдөө: 
Нюдэн хурса байг!, 
Жабжа багтань хүндэхэдөө: 
Шүдэн хурса байг! – гэhэн удхатай. 

Хамарыень худын түрүүгэй энгэр тээшэ харуулаад табиха. Төөлэй табихадаа, уран hайхан үгэнүүдые андалдадаг байhан гэжэ Б-Х. Цырендоржиева тэмдэглэнэ: 

Хун сагаан хониной төөлэйе 
Худа урагууднай хүндэжэ хайрлагты. 
Түлгэ эрьеын төөлэй 
Түрын хүндэ болог лэ. 
Түрэhэн хоёр үринэрнай 
Тэгшэ баян жаргаг лэ. 
Холоhоо ерэhэн хүндэтэ айлшандаа 
Халуун зүрхэнhөө 
Хун сагаахан хонин төөлэйгөө 
Барихыемнай зүбшөөгыт. 
Yндэр ехэ наhатай үбгэжөөлдэ, 
Yнэншэн баярлан байhандаа, 
Эрье хонин малайнгаа төөлэйе 
Хүртэжэ, амталхыетнай дурадхан байнабди. 
Хун сагаан хониной төөлэйе 
Худа урагууднай хүндэжэ хайрлагты. 
Түлгэ, эрьеын төөлэй 
Түрын хүндэ болог лэ. 
Түрэһэн хоёр үринэрнай 
Тэгшэ баян жаргаг лэ. 

В. Гармаевай “Арбадахи рабжуун” гэжэ роман соо уншанабди: 
”Бүүбэй төөлэйень абажа, хоёр жабжыень хутагаараа хүндэжэ отолоод, хэршэмэгүүдые Хун тайжада үгэбэ. Хун тайжа тэрэ хэршэмэгүүдыень түүдэгэй галда үргэбэ”.