Түрэ хурим

Түрэһөө мордолгон

24 марта 2015

1024

Хүндэтэ худа, худагынар!
Түрэ бүтээлсэжэ байhан
түрэл гаралнууд,
Түрэмнай түбхэн бүтэжэ,
Найрнай намхан бүтэбэ гээшэ.


Залуу бэри нүхэдтэеэ. Гэрэл зураг: Сэбээнэй Долгоржаб

Басага хүргэжэ ерэhэн зон удаарангүй, нютаг нуга тээшээ бусаха ёhотой. Басагата талын худын түрүү гараха дээрээ иимэ үгэнүүдые хэлэнэ: 
Хүндэтэ худа, худагынар! 
Түрэ бүтээлсэжэ байhан
 түрэл гаралнууд,
 Түрэмнай түбхэн бүтэжэ, 
Найрнай намхан бүтэбэ гээшэ. 
Найрлаhан газартатнай 
Намаа, сэсэг ургаг лэ. 
Хүхиhэн газартатнай 
Хүхы шубуун донгодог лэ. 
Уулын оройдо саhан оробо, 
Ургын узуурта мүльhэн хүрэбэ. 
Ороhон бороо зогсодог, 
Ерэhэн айлшад бусадаг. 
Эмнигэй жолоо гартаа
 абахамнай,
 Эрын ёhоор мүнөө дүрөөлөөд, 
Эмээл дээрээ мордохомнай, 
– гээд мордохо ушартай. 
Уураг hайхан уhаяа 
Унадаг морин hанаба. 
Уужам hайхан нютагаа 
Уряанай хүн hанаба

– гэhэн үльгэрэй үгэ эндэ дурдалтай. 

Урдандаа ехэнхидээ морёор хурим түрэдэ ябадаг байгаа гээшэ. Түрэ хуримhаа мордоходоо, хүнэй туhаламжаар мориндоо, эмээл дээрээ гү, али тэргэ дээрээ гаража hууха гээшэ эшхэбтэр, нэрэ түрэеэ хухалhанда тоологдодог байгаа. Мордохуулжа байhан худатан гү, али урагууд, шадаал hаа, тэргэдэнь үргэжэ hуулгахые аhан шадалаараа оролдодог байгаа. Юундэб гэхэдэ, ехээр хүндэлhэндэ, hогтооhондо тоологдохо байгаа. Мордохоо байгаашад шадаал hаа өөрөө, хэнэйшье туhагүйгөөр мориёо унажа, баяр баясхалантай мордоходо hайн гэдэг. Урагуудай мордохые түргэдхэжэ, "Ороhон бороо сэлмэдэг, бууhан урагууд мордодог", – гэжэ хэлээд, шэнэ гэрэй барюулай хөөгөөр айлшадай нюурыень аршаха, үгы hаа, шабааhаар шэдэхэ зан байhан юм. "Сагаангууд тэдэниие аргалаар болон шоройгоор шэдэжэ мордохуулбад" (В. Гармаев). 

Таралгын духаряа уужа, харгыдань таяг (архи болон эдеэ хоол) хэдэг ёhо бии.