Хангирта соёлой байшан һэргээгдэбэ

Хэр угһаа тахилгата Обоото баабайнгаа ара үбэрөөр харгана, хүбдүүд угай ажалша малша зон хүдэлмэришэ бүхэригөөрөө, һонор сэсэн ухаагаараа, уран шадаана гараараа суурхан ажаһуудаг. 



Соёлой гуламтын түүхэһээ

«Эгэтын-Адаг» гэжэ нютагай һүлдэ дуун соо хэдэн дахин Хангирын нэрэ дабтагданхай. Тэрэншье дэмы бэшэ, эндэхи зон хүдөө ажалай үндэр амжалтануудаар суурхахаһаа гадна, ундэһэн соёлойнгоо тугые хэзээдэшье үргэн ябаһан. Энэнэйнь гэршэ 1956 ондо баригдаһан Үхэри тосхоной соёлой байшан болоно. Бодхоогдоһон сагһаа хойшо дуу шуугаар замхаагүй, нютаг зоной хамаг һайндэрнүүдээ, суглаа хуралаа үнгэргэдэг урдаа хараха газарынь байһан лэ. Хонишод, бодо малшад, һаалишад хүндэ хүшэр ажалайнгаа хоорондо клубтаа суглараад, отделениингээ суглаануудые үнгэргэжэ, 5-леткэнүүдэй үрэ дүнгүүдые согсолжо, наада зугаа эмхидхэжэ, дуу шуу, зүжэг бүжэг табижа, ажал амаралта хоёроо холбон сэнгэхэеэ ядаагүй. Ондоо тээһээ һайн дуранайшье, бодотошье артистнууд ерэжэ һонирхуулжа байдаг һэн. Зүгөөр «хубилан шэнэдхэлгын» үеэр хамаг юумэнэй уналган соогуур клубшье «аварийна» гэжэ тоологдожо хаагдашоо һэн. 2000 онуудаар клуб бага-сага шэрдэгдээд, будагдаад, хэмжээ ябуулгануудай һэргээгдэжэ эхилэмсээр, уданшьегүй хүдэлхэеэ болиһон. 20-ёод жэлэй туршада соёлой гал гуламта байһан клубай байшан үншэржэ хооһороо һэн. Тииһээр сагай эрьесэ һайн нюураараа наашаа хаража,  «Соёл» гэһэн үндэһэн түсэлэй мүнгэ һангай дэмжэлгээр манай Буряад ороной соёлой байшангууд, номой сангууд заһабарида орожо, шэнэлэгдэжэ захалаа. Республика дотор хамтадаа 170 соёлой эмхи байгуулганууд һэльбэгдэн шэнэлэгдээ. Байгша 2024 ондо Прибайкальска районой Ангыр, Зырянскын; Хориин аймагта Буламай; Түнхэндэ Улбагайн; Ивалгада Ошурковын гэхэ мэтэ. Манай Яруунын аймагта Хангирай, Гарамай клубууд, Нарһатын хүүгэдэй урлиг соёлой һургуулиин байшан гээд, гурбан объектнууд нэгэ жэл соо зэргэ һэльбэгдэн заһагдаба. Хангирай клуб анхан баригдаһан сагһаа хойшо 70-аад жэлэй туршада нилээд хуушарһан, һангирһан байба. 


«Соёл» үндэһэн  түсэлэй хэшэгтэ хүртэбэ

Хангирай соёлой хуушан байшан заһабарида орохо болобо гэһэн баяртай мэдээсэл дуулдажа, нютагай зон ехэтэ хүхилдөө юм. Тиин ремонтын урда комисси ерэжэ хараад, ганса ханыень үлээгээд, бэшыень хуу хангилха, задалха гэһэн шиидхэбэри абтаба. Харлашаһан хуушан гэр оёорһоо эхилээд, орой хүрэтэрөө шэнэлэгдээ, газаа зосоогүй ехэ ажал хэгдээ, мүн түлеэгээр түлигдэхээ болижо, дулаасуулха электрокотел табигдаа. Клубай байшан багахан хэмжүүрэйшье һаа, харалгын заалһаа гадна, хоёр кабинедтэй, хоёр гримернотой. Үнинһөө Эгэтын-Адаг нютагай соёлой эдэбхитэн Гуробазарова Светлана Цыбенжаповна клубые даагшаар томилогдожо, нэн түрүүн Эгэтынгээ дасанай шэрээтэ Амгалан ламхай ба Булад лама хоёрые залажа, шэнэлэгдэһэн байшангаа, кабинедтээ тахиһан бурханаа рамнайлуулба. Нүгөө кабинед соогоо номой сан байгуулха түсэбтэй. Удангүй янзын хэмжээ ябуулгануудта бэлдэлгэн болохо, гримерно соо тайзан дээрэ гараха зон нюур амаа яаралтай будажа, хубсаһа хунараа һэлгэжэ, хүл хөөрсэг болохол даа. Шэнэдхэгдэһэн клубта ая хүгжэм зэдэлжэ, харагшад шэнэхэн һууринуудаа эзэлжэ, нааданай эхилхые тэсэ ядан хүлеэхэ. Мүн засаг түрэдэ хабаатай хэмжээ ябуулганууд, заһалай уншалганууд гэхэ мэтын үйлэ ябуулгануудай эндэ үнгэргэгдэжэ байхань дамжаггүй. Одоошье сугларха газартай болоһон холын хүдөөгэй зондо тон аша туһатай ажал бүтэбэ гээшэ. 


Бүхыдөө энэ байшанай капитальна ремонтдо 5 млн мүнгэн гаргашалагдаһан байна. Нарһатын урлиг соёлой һургуулиин заһабарида 18 млн гаргашалагдаа юм ха. Энэ ехэ мүнгэнэй гаргашатай заһабари гүрэн түрын туһагүй яагаад бүтэхэ һэм даа. Соёлой яаманай ажалтан нэн түрүүн хаана ямар объект дутуу дундатай байнаб гэжэ элирүүлжэ, субсиди хубааха газарта мэдүүлгэ (заявка) түргэн үгэхэ үүргэтэй. Тус мэдүүлгэеэ хүсэндэнь оруулхын, мүнгэ һомолуулхын түлөө соёлой яаман, буряадай гулваа хүрэтэр дээшэнь ябуулга хэжэ бүтээдэг юм ха. Тиимэһээ энэ талаар шуран хурдаар мүнгэнэй хубаарида үрдин орожо, иимэ ехэ заһабари хүүлэһэндэнь Нарһата, Гарам ба Хангир нютагаархин ехэл баяртайнууд. 5 жэлэй туршада манай Яруунын аймагай бүхы тосхонуудай соёлой байшангууд шэнэлэгдээ: Нарһатын, Комсомольскын, Озернын, Ширингын, Гундын, Тэлэмбын, Тулдунай, Эгэтын-Адагай, Мужыхын, Гарамай, Хангирай, мүн РДК, аймагай музей, мүнөө хүүгэдэй урлигай һургуули гэхэ мэтэ. Нэгэ аймагта бэшэ, бүхы республика соо гээд бодоходо, сэгнэшэгүй ехэ ажал хэгдээ гээшэл!

Шэнэдхэгдэһэн клубай тоглолтын баяр 2024 оной октябриин 16-най үдэр Хангирай соёлой байшанай тоглолто үнгэржэ, соёлой сайд Соёлма Баяртуевна Дагаева, Яруунын аймагай гулваа Цыренжапов Чингис Мункоевич, Эгэтын-Адаг нютагай гулваа Лыгденов Цыден-Еши Цыренжапович түрүүтэй хүндэтэй айлшад бууба. Хангирһаа гарбалтай зон нютагайнгаа һэргэжэ байхада ехээр баясан, холые холо гэнгүй иишээ тэгүүлэн дабхибад. Владивосток, Улаан-Үдэ, Загарай илгаагүй, эндэхи Үхэри тосхоной, Эгэтын-Адагай, мүн Хангиртаа ажаһуудаг малшад, фермернүүд хэн хэнгүй арга шадалаараа мүнгэ тангаа суглуулжа, ерэһэн айлшадаа бултыень сайлуулха хэрэгтэ ехээр туһалаа. Хамта 100-аад мянганай хандиб суглараа, мүн бэлэгээр хэрэгтэй эд зөөри оролсоо. 


Шэнэдхэгдэhэн клубай тоглолто 

Жэшээнь, «Улаан-Үдэһөө Арьяжаб Бато-Очирович Радмила Гомбоевна Цыдендамбаевтан ерэжэ, 60 хүнэй тоогоор элдэб хэрэгтэй амһарта асаржа, энэ клуб соомнай дэмбэрэлтэй уулзалганууд, һайндэрнүүд боложол байг лэ гэжэ үреэжэ бэлэгээ барюулаа. Тиигээд үшөө халуун эдеэ салаадһаа эхилээд, элдэб янзын амтан эдеэ өөһэдынгөө гараар бэлдэжэ, ерэһэн айлшадаа, нютагаархинаа хүндэлбэ. Мүн эндэһээ гарбалтай Зоригто Цыренович Жаргалма Цыденжаповна Жамсуевтан Хангирайнгаа клубтэ үнгэтэ принтер барюулба. БГУ-гай доцент, физико-математическа эрдэмэй кандидат Цыренжапов Нима Булатович, заб сүлөөгөө оложо наашаа ерээд, буряад хубсаһаа үмдэнхэй угтамжын ёһолол бүтээлсэн, һэеы гэрэй хүндэмүүшэ эзэн боложо, айлшадаа угталсаа», — гэжэ Монголдо үнгэрһэн «Алтаргана-24» нааданай лауреад, мал ажахы эрхилэгшэ Новикова Дэжэдма Цыбикжаповна хэлэбэ. Монгол оронһоо культурологиин эрдэмэй кандидат Дугаржапов Доржо Васильевич өөрөө ерэжэ шадахагүй байһанаа мэдүүлжэ, мүнгэн бэлэг эльгээбэ. Нэгэ кабинедыень номой сан эзэлхэ байхадань, түрүүшын номуудые Хангирһаа угтай Дамби Гуробазарович Нина Ванчиковна Цыбиковтан асаржа, ушоо нэмэхэ байһанаа мэдүүлбэ. Тииһээр номой сан номоор дүүрэхэ байха. Эндэхи хүнүүд, илангаяа наһатайшуул, ном уншаха угаа дуратай юм. Мүнөө клубта ороходо, Эгэтын-Адагай номой сангай ажалшан Бардуева Сэржэна Дамбиевнагай нютагай гулваагай дэмжэлгээр бүтээһэн, «Хангирын алдар соло — ажалай түрүүшүүл», мүн оршон сагай ажал хэрэгээр урдалһан хүнүүдээ онсолһон үнгэтэ стенднүүд ханаар жэрыжэ, зониие һонирхуулба. Шэнэ клубай тайзан дээрэ Эгэтын-Адагай Соёлой ордонгой, дунда һургуулиин һайн дуранай артистнар хонгёо дуугаа, уян хатараа гүйсэдхэжэ, айлшадаа баясуулаа. Хангир нютагай Ринчин Намсараев буряад телевиденидэ интервью үгэхэдээ: «Анхандаа манай клубта хүхюутэй, хүн зон ерэжэл, ажабайдал билтаржа байһан, мүнөө клубнай гурбадахияа амидырба гээшэ, клубымнай һэргээн бодхооһон бүхы зондо бултанай зүгһөө баярые хүргэнэб». — гэжэ хэлэбэ.

«Энэл даа Эгэтын-Адаг, эжэл һайхан түрэл Хангира»

Хангирын газар уһан Мужыхада ойро дүтэшье һаа, колхозуудай газараа бүридхэхэ сагта «Победа» колхозой ноёд һайдай эдэбхи үүсхэлээр Эгэтын-Адагта хамжуулагдаа ха. Мүнөө олондо мэдээжэ нютагай һүлдэ дуун соо нэрээ нэрлүүлһэн Хангир нютаг уужам салуу, ой модото хада гүбээнүүдтэй, сэнхир тоором нуурнуудтай һара наранай туяа соо аятай һайханаар нэмжынэ. Зүблэлтын үедэ Хангирын, Тахяашын, Хархын-Адагай томохон һаалиин фермэнүүд һүн далай салгидхан байһан габьяатай. Сайдам нуур, Хангирай хотогор, Улаан тоором гэхэ мэтэ газараар үбэлжэдэг, зуһадаг хонишод ажалай амжалтаар суурхажа, орден медаль яларуулһан: Ленинэй орденто Ширап-Жалсан Цыренжапов, «Хүндэлэлэй Тэмдэг» орденто Цыбик Гуробазаров, БурАССР-эй Дээдын зүблэлэй депутат Долгор Цыренжапова ба бусад.


Одоо сагта Хангирын дэбисхэр дээрэхи Үхэри тосхоной 20-ёод гэрнүүдэй үрхөөр утаан һуунагтан, амгалан тайбан амидаралые гэршэлнэ. Тээ саана тахилгата Обоотын үмэнэ нютагай дархашуулай бодхооһон (Бальжинимаев Чингис Эрдынеевич түрүүтэй) Хориин 11 эсэгын сэргэнүүд жэрылдэн, хажуудахи мунхан ба бусад барилгануудаараа һүртэй, үзэмжэтэй харагдаха юм. Анхандаа эндэ һү һаалиин томо фермэ байдаг һэн. Хуушанай һаалишадһаа Гончикова Намжии, Анна Юмсуруновна гэгшэд үлэнхэй, зүблэлтын үеын үрэ дүн ехэтэй габшагай ажалаа дурсадаг. Энээрүү анхан хүдэлһэн хонишод, һаалишадай үри бэе удамуудынь малша заншалаа уламжалан, Хангирынгаа түхэреэн соо хэдэн хушуу малаа үсхэбэрилэн ажаһууна. Зарим малшадынь анхандаа колхозой байһан гүүртын гэрнүүдтэ, нүгөөдүүлынь буусаяа шэнээр түхеэржэшье оронхойнууд: Новиковтон, Будаевтан, Дондоковтон, Намсараевтан, Дашидондоковтон, Бальжинимаевтан (пилорама), Гуробазаровтан, Батуевтан, Халбаевтан, Доржиевтан ба бусад олон. Үдэһэн үндыһэн, хүлөө шоройдоһон газараа орхижо ошонгүй, адуу малаар, алтан таряагаар тала дайдаяа бүрхээжэ, маараан, мөөрөөн, инсагаагаар агаар сууряатуулжа, нютаг ороноо амилуулжа, баяжуулжа ябагшад хэзээдэшье арьбан хэшэгтэй, үлзы буянтай ажаһуухал даа.

«Бидэ яабал жаргалтай байхабибди? Нэн түрүүн өөрөө өөртэеэ, арад зон, олониитэтэеэ ойлголсоод амидарбал. Байгаалитаяа суг байжа, өөрыгөө хэнбиб гэжэ мэдэржэ, жаргалдаа һуури табибал. Үндэһэн соёл, ёһо заншал, түрэл арад, түрэлхи хэлэнтэеэ нягта холбоотой байбал», — гэжэ соёлой сайд Соёлма Дагаева сахим сүлжээндэ бэшэһэн байгаа һэн.

Һэльбэн шэнэлһэн Соёлой байшантай болоһон Хангир хатан эжын албатан, Үхэри нютагаархин, малшад, ажалшад үндэһэн жаяг заншалаа баримталан, урдаа шэнэ түсэбүүдые табижа, эб эеэрээ зүбшэлдэжэ, сэнгэжэ хүхилдэжэ, холо ойрын айлшадаа угтажа, буян хэшэгээр дэлгэрэн, золтой зоригтой урагшаа алхалыт даа!