Аба эжын мүнхэ дурасхаалда

Баргажанай аймагай ажалай ба дайнай ветеран Очиров Ламадай Хондонович ба ажалай ветеран, 11 хүүгэдые түрэһэн баатар эжы Бальжин Раднаевна хоёрой үхибүүд Илалтын ойн баяраар дашарамдуулан, хайрата аба эжынгээ нангин дурасхаал мүнхэлжэ, хатуу гадартай томо хэмжүүрэй ном 2025 ондо хэблүүлжэ гаргабад. 



Амин хайрата абын үршөөл

Сэгээнэд угай Очиров Ламадай Хондонович абань (1908-1976) Баргажан аймагай Хилгана нютагта Хондонов Очир (Буха) Кондратьевич (1881-1965) ба Доржиева Дарима Домбоевна (1883-1953) хоёрой 4 хүбүүдэй: Димпа, Гарма, Ламадай, Доржо ба 5 басагадай: Санжидма, Зина, Гунсыма, Сэрэнжид гэгшэдэй нэгэн боложо түрөө юм. Тиин буряад зоной заншалаар хүбүүдэй нэгэн дасанда хубарагаар үгтэдэг байжа, 7 наһатай Ламадай Баргажан дасанай хубараг боложо, бурханай суртаал шудалжа эхилээ. Тэрэ сагта Баргажан дасанай 9-хи шэрээтээр суутай ёгоозори (йогин) лама Соодойн Сэдэн байһан. Ламадай хүбүүн Соодой ламын зээ хүбүүн болохо оторшо шоно угай Абидуев Галдантай (Галдаанай) нэгэ үедэ һураһан. Һүбэлгэн һонор Ламадай хубараг 11 жэлэй туршада түбэд, монгол хэлэнүүд дээрэ бэшэгдэһэн номуудаар шойро, түбэд арга, зурхай гэхэ мэтые үзэжэ гараа. Тиин хашалганай хатуу сагуудаар 18-тай Ламадай лама 1926 ондо дасанһаа гаража, хүдөөгэй ажалшан болоо. Үбэлэй янгинама жабарта морин хамбыгаар Бабанта хүрэтэр бараа шэрэхэдээ, Урда хадаар (Икатские хребты) үгсэжэ, холын хүшэр замые тэсэбэритэй дабажа гарадаг һэн. 



Эсэгын дайнай эхилхэдэ, Очировтоной 4 хүбүүд булта дайнда мордоо юм. Ууган хүбүүн Димпа, одхон хүбүүн Доржо хоёрынь байлдаанай талмайнуудһаа бусажа ерээгүй. 3-хи хүбүүн Ламадайнь 1941 оной октябрь һарада сэрэгтэ татагдаад, I-хи Белорусска фронтын 162 стрелково полкын буудагша ябаа. Калуга хотын саанахи Нестерово аймагай дэбисхэр дээрэ болоһон хатуу тулалдаанда июниин 20-до дайсанай һомон гуя руунь тудаа. Удаань 1943 оной декабриин 14-дэ Орша хотын дэргэдэ гансата хоёр хүл руугаа хүндөөр шархатаа. Сагаан саһан дээрэ улаан шуһаяа адхажа хэбтэхэдээ, «иигээд лэ дүүрээб» гэжэ һанажа байтарнь санитарнууд оложо, нохойнуудые хүллэһэн шаргаар санчасть руу абаашаа бэлэй. Госпитальда баруун хүлынь үбдэгһөө дээшэ тайраагүйдэ аргагүй гэжэ сэрэгэй эмшэд баталаа. Эды залуу наһандаа үрөөһэн хүлгүй болохо гээшэ ямар ехэ уй гашуудал, сэдьхэлээр унама зоболон гээшэб! Харин Ламадай эдир багаһаа гүн шойро үзэһэн хүн байжа, ухаан бодолой хүгжэлтэтэй, доторой ехэ хүсэтэй байһандаа тэбшэжэ гаралсаа. 1944 ондо 2-хи группын инвалид гэгдэжэ, дайнай газарһаа табигдаа һэн. Орьёлмо халуун дүлэн сооһоо таяг тулаһаар, дохолһоор, юуншье һаа амиды, Баргажан һайхан нютагаа бусажа ерээ. Эрэлхэг сэрэгшэ Ламадай Хондонович Очиров Эхэ оронойнгоо түлөө харатан дайсантай ами бэеэ хайрлангүй тэмсэһэнэйнгээ түлөө «Красная Звезда», «Орден Отечественной войны» орденгуудаар, «За победу над фашистской Германией» медаляар, хожомынь юбилейнэ олон медальнуудаар шагнагдаа юм.

«Дайгаа даража, даагаа һүүлдэжэ» ерэһэнэй удаа нютагайнгаа Раднын Бальжан гэжэ ажалша бэрхэ, хүхюун дорюун басагые һайхашаан нүхэсэжэ, хуби заяагаа холбобо. Оршолонгой далайда онгосын хоёр һэлюуртэл жэгдэ һэлин ажаһууһаар, 11 хүбүүд басагадай аба эжы болоһон габьяатай.

Ламадай Хондонович өөрөө ород хэлэ бэшэггүй, дасанда үзэһэн түбэд-монгол бэшэгһээ гадуур ондоо үзэг-бэшэг мэдэхэгүй, дайнда ябахадаа, өөрөө бэшэжэ, уншажа шадахагүй байһандаа ехэтэ голхордог байһан. Тиимэһээ үхибүүдээ һургуулитай болгохын түлөө наһан соогоо шармайн ябаа. Абань олон дүүнэрээ үргэлсэхэ хубитай ууган үхин Санжидмаагаа хайрладаг, Хилганын эхин һургуулиин удаа Хурамхаанай интернат-һургуулида һурахыень абаашаһан, мүн саашадаа Улаан-Үдын 1-хи буряад интернад-һургуулида оруулаа. Саашадаа багшанарай институдай хари хэлэнэй факультед дүүргээд, англи хэлэнэй багша болоходонь, абань хэнһээшье ехээр баясаһан. Эгэшынгээ жэшээгээр дүүнэрынь булта дээдэ һургуулинуудые эрхим һайнаар дүүргэжэ, өөр өөрынгөө шэлэһэн замаар урагшатай дабхижа, арадтаа аршатай, олондоо туһатай хүнүүд урган гараа.

Ашата һайхан эжын һургаал

Түмэнтэй шоно угай Бальжин Раднаевна 1920 ондо Яаригта нютагта түрөө юм. Басаганай оройдоол 17 наһа гүйсөөд байтар, 1937 ондо хайрата эжынь 49-тэйдээ наһа барашоо. Эсэгынгээ харууһан доро 5 үхибүүд үлэбэ: Бадма, Аюша, Цыдып, Цырма ба Бальжан. Эсэгэ ороноо хамгаалалгын дайнай эхилэмсээр, 3 аханарынь Байгал далайгаа тойроһоор баруун дайнда мордоо һэн. Бадма Аюша хоёрынь газар тэнгэриин ниилэмэ аймшагтай ехэ дайнда баатарай үхэлөөр алдалан унаа.



Дайнай ара талын ажалда эдэбхи үүсхэл ехэтэй, бата бүхэриг Бальжан басаган һү һаалиин гүүртын бригадираар хүдэлжэ гараа. Һүнэй фермын ажал хүндэ хүшэр, дундаршагүй хүдэлмэри байһан бэзэ. Завгурт Бальжан залууханшье һаа, уялгата ажалаа жэншэдгүй бүтээдэг, даажа ябаһан зондоо үгөө дуулган эблүүлжэ шададаг эмхидхэлшын бага бэшэ бэлигтэй байгаа. Һаалишад үнеэдээ һаахын хажуугаар үбһэ халаахай сабшаха, колхозой таряалан дээгүүр бухал табиха, тармаха гэхэ мэтэ хүдэлмэринүүд яашахаб? Бүгсэхээнэй ой соогуур түлеэ бэлдэхэдээ, унагааһан модонуудаа сарта шагтагалжа, заимха асараад хюрөөдэхэ. Эрэшүүл булта дайнда ябаад, эхэнэрнүүдэй нюрганда амаргүй ашаан тохогдоод байгаа. Ори ганса эрэ хүн Мухабай үбгэжөөл тосхоной ахалагшаар үлэжэ, энэ тэрэ асуудалнуудые шиидхэжэ ябаа. Тэрэнэй баруун гарынь болоһон, мориндо бэрхэ Бальжанда: «Моридые оложо, повестка абаһан хүбүүдые Баргажан хүрэтэр хүргэ» гэжэ захиха. Арай һаял армиин наһа гүйсэһэн гүлмэрхэн хүбүүдтээ хүршэ хүбөө һамгад сугларжа, һүнеэр дүүрэн гадар дотор хубсаһа, оймһо бээлэй, портяанха юумыень түхеэрэгшэ һэн. Дулаанай сагта паромоор Романи гаталха, үбэлдөө мүльһэн дээгүүр гараха. Дайнда ошохо хүбүүдые хүргэхэдөө Бальжанай зүрхэ сэдьхэл уяран хайладаг һэн. Хүбүүд харгыдаа уйдхартай дуу дуулалдаха, хэншьеб тэсэ ядан уйлашаха. Бальжинай Аюша ахань дүү басагантаяа яатараа хахасажа ядаа һэм даа, гэдэргээ бусахагүйгөө мэдэһэндэл сурхирса уйлахадань досоо хүмэримөөр байһан лэ. Харин дайнһаа бусаха заяатай Цыдып ахань хашалгүй ород дуунуудые дуулаһаар мордоо һэн. Хүбүүд ямаршьеб доторой нюуса мэдэрэлээр бусаха бусахагүйгөө зүгнэһэн шэнги байгаа юм гү гэхээр. 

Дайнай һүүлээр Бальжин Раднаевна колхозойнгоо пекарнида хилээмэ барижа, колхозой столово, полевой стан, һургуули барижа байһан зондо ябуулжа байгаа. Үдэр бүри 2-3 мэшээг талха һагшажа, мантан томо квашня соо эһээжэ, гараараа худхажа гарадаг һэн. Хилээмэнэйнь пеэшэндэ 12 томо халбаашханууд баригдаха, нэгэниинь 3-4 кг болохо. Эршэ хүсөөр билтаржа ябадаг, сагаан һанаатай, бар хүсэтэй Бальжан Раднаевнагай хилээмэн муугаар эһээ, түүхэйрээ гэжэ байгаагүй, хододоол пүмпэгэр томонууд, анхилма хангалтай, амта һайтай байжа, хүнүүдэй магтаалда һайса хүртэдэг һэн гээшэ. 

11 үри хүүгэдые алтан дэлхэйдэ мүндэлүүлһэн баатарлиг эхын гал гуламтаяа һайханаар дэгжээжэ, үри бэеэ эрхимээр хүмүүжүүлхэһээ гадна, зоной хэрэгтэ зоригтой оролсожо, хэрэгтэй сагта гараа һарбайха сэдьхэлтэй ябаһаниинь гайхамшаг. Иимэл даа манай буряад эжынэрэй боди сагаан сэдьхэл, нугаршагүй шэн зориг!

Эсэгын заяаһан бууса, эжын сахиһан гуламта

Түүхэ домогоор баян Хилгана нютагта, Гагаринай нэрэмжэтэ үйлсэдэ Очировтоной бууса оршодог. 2025 ондо энэ байшан гэрэй баригдаһан сагһаа 118 жэл гүйсэхэнь. Урданай модошо дархашуулай буряад барилгын ёһо гуримаар бодхооһон байшан гэр мүнөөшье хүрэтэр һайнаараа, үмхирөөгүй байна.



1907 ондо Ламадай Хондоновичай үбгэ эсэгэ Муужан Баргажан голой эхеэр гэрэй модо бэлдээд, уһаар урдуулжа, Очир (Буха), Цырен (Азарга), Гарма (Хусаадии) ба Радна (Тэхэ) нэрэтэй 4 хүбүүдтээ бултандань гэрнүүдые бариһан түүхэтэй. Коллективизациин үедэ Муужан Очирой гэр Хилгана зөөлгэгдөө. Хожомынь Цыренэйшье гэр асарагдаад, бэшэнь Нууртадаа үлэнхэй. 

Очирой (Бухын) байшан гэртэ Ламадай Хондонович ба Бальжин Раднаевнагай бүхы үхибүүд: Санжидма (1948), Цырма (1952), Софья (1954), Сергей (1956), Галина (1958), Зинаида (1960), Зоя (1960), Бато (1964) бултадаа түрэһэн үдэһэн юм, түрүүшээр гараһан гурбан хүүгэдынь багаар гээгдэһэн. 1945 ондо энэ айлай бодхооһон сэргэнь хэлтынгүй һууһан зандаа. Хулинсаг эсэгэ Муужанай хүбүүдтэеэ хамһажа бариһан уужам томо, үндэр үһээтэй, үргэн сонхонуудтай, монсогор модо хахадлаһан палаахатай шэнэһэн гэрнүүдэйнь зуунжэлдэшье һандархагүй байхадань бэшэрэн гайхамаар. 

Дайнай урда тус тура байшан колхозой клуб болгогдоод байһан, тиимэһээ 2-хи «нюуса» үүдэтэй болонги. Ламадай Хондонович түрэһэн гэрээ бусаажа абахадаа, хамаг юумыень шэнэлһэн. 1959 ондо Прокурор Гомбо гэжэ ара нэрэтэй хүндэ шэнээр пеэшэн табюулаа. 1961 ондо гэрэйнгээ оройн шифер һэлгээ. 1963 ондо гэрээ тойруулжа фундамент хүүлээ. 1978 ондо штукатурка шэдэгдээ. Очировтон өөрынгөө улаан гараар шэнэлһэн энэ гэртээ тон дуратайнууд һэн. Жэл бүри хии мори гэр дээрээ хиисхүүлжэ, хамаг үхибүүдэйнгээ үен дээрэнь хайшалагдаһан һэмбэгэрхэн үһэ тотого дээрээ хабшуулжа, үлгыень гэрэйнгээ чердак дээрэ хадагалжа байгаа. Мүн Ламадай абатайнь сугтаа дасанда һураһан Галдаанай лама хаа-яа ерэжэ, нюусаар Сахюуса хураха, ондоошье ном уншаха. Эжынь ламын һууха олбогуудые зорюута бэлдэнхэй байха. Уншалгын үедэ абань хубараг байһан хадаа туһалха, газаа гаража сэржэм сэлин үргэхэ. Галдаанай лама үхибүүдтэ тон дуратай, адли болоод хөөрэлдэхэ, хүхеэхэ, хараһаар байтарнь гоё балингуудые барижа, бүд хайшалаад, талхаар хэһэн дүрсэнүүдээ саб гэтэр хубсалуулхадань, тэдэнь амаа ангайн харадаг һэн. Түрүүшээр үхибүүд аргагүй гайхаха, лама гар хооһон ерэһэн аад, яагаад гэнтэ урдахи шэрээ дээрэнь хонхо, дамаари, бүмбэ гэхэ мэтэ олон зүйл табигдашабаб гэжэ. Хожомынь ойлгоходонь, Галдаанай багша тэдэ хэрэгсэлээ зорюута үмдэдэг брезентэ суба соогоо нюугаад ерэдэг байгаа ха юм. 

Юрэдөө, энэ гэр зуу гаран жэл соо юу хараа үзөөгүйб даа? Колхозой хамтын суглаа, клубайхинай наада зугаа, нялха нарайн шашхаа, хонхо дамаариин абяа гэхэ мэтэ. Мүн тосхон соогоо эгээл үргэн салуу гэр байһан хадань колхозой түрүүлэгшэ ошоһон ерэһэн айлшадые угтахыень элбэг гартай хүндэмүүшэ Бальжан Раднаевнада даалгадаг һэн. Хэн эндэ ороогүйб даа? Партийна ажалшад, артистнар, депутадууд гэхэһээ эхилээд, обкомой 1-хи секретарь Андрей Урупхеевич Модогоев, арадай артистнар Бадма Балдаков, Саян Раднаев гэхэ мэтэ булта Очировтоной алтан богоһо алхажа ороһон. Бальжин Раднаевна өөрынгөө улаан сурбаһаа гадна үндэр айлшадые хүлеэн абаха уялгатай ута гэгшын остоол бэлдэжэ, мяха шүлэ шанажа, халааша хилээмэ барижа тухагүй байгша һэн. Тэрээнһээ гадна ходо тэдэнэйдэ хэншьеб байраар байрлаха: шэнэ ерэһэн фельдшернүүд, багшанар, хүүгэдэй саадай хүмүүжүүлэгшэд. Мүнөө сагта Очировтоной энэ домогто гэрые тосхоной түүхэтэ хүшөө гэжэ нэрлэхээр! Үхибүүдынь Илалтын һайндэрэй урда нютагаа ошожо, гэр бараагаа һэргээгээ, шэрдээ, будаа, саашадаашье хэхэ ажалынь ехэ ха.

"Альган дээрэ тэнжээһэн аба эжы хоёрнай!

Ламадай Хондонович Бальжан Раднаевна Очировтон хүүгэдээ үндэһэн буряад заншалаар хүмүүжүүлжэ, ажал хэрэгһээ тунхарингүй, зондоо зохидоор, сэхэ сэбэрээр ябахые заажа, захижа үндылгэһэн байна. Эдэнэй ехэ басаган, англи хэлэнэй багша, Ород Уласай арадай гэгээрэлэй отличник, багшын ажалай ветеран Санжидма Ламадаевна Доржиева гэртэхин тухайгаа иигэжэ дурсаба:



«Бидэ үхибүүдынь иимэ һайхан, бурхантай, буянтай аба эжын үринэр боложо түрэһэндөө баярлажа, омогорхожо ябадагбди. Би гурбадахи үхибүүниинь болоноб, урдаа ахатай, эгэшэтэй, хойноо нэгэ дүү хүбүүтэй байһыемни, тэдэмнай балшар багадаа гээгдэһэн. Эжымнай хамта 11 үхибүү 1-2 жэлэй забһартайгаар түрэһэн, минии дүүнэр зариманиинь намһаа 10, 12, 16 наһаар дүү юм. Тиигэжэ тогтонгүй хубилдаг сагай ондо-ондоо үедэ тудалдажа түрэһэмди. Гэртэхимнай үхибүүдтээ тон дуратай, нэгэтэшье хатуу үгэ хэлээгүй, бултыемнай эрдэмтэй, мэргэжэлтэй болоһой гэжэ үнэнтээр оролдоһон. Бидэ тэрэ хүсэлыень хүсэлдүүлжэ, булта дээдэ эрдэмтэй боложо, зоной дунда өөрынгөө һууринуудые олоһон байнабди. 



Абамнай дайнай инвалид, хоёр хүлөө шархатажа, баруун хүлөө тайруулһаншье һаа, нэгэтэшье янгархажа, гомдожо байгаагүй: «Хүүгэдэйнгээл ерээдүй тухай бодоноб, һайн һургуулитайл зон болоһой», — гэжэ дабтан хэлэдэг байһан. Абамни намайгаа Хурамхаанай, Улаан-Үдын интернад-һургуулинуудаар дахуулжа, тиишэ һургуулида оруулһан. Аргагүй бэрхэ багшанарта заалгажа гараһандаа аза талаанда тоологшоб. Абатаяа хоюулан харгын машина тогтоожо, кузов дээрэнь һуужа ошодогоо һанадагби. Хүл муутай абамни яатараашье зободог байгаа хаб даа, теэд тэрэ өөр тухайгаа бүри бодохогүй. Нютагтамнай тиихэ сагта дунда һургуули үгы байжа, дүүнэрымнишье саашаа һурахыень абаашадаг байгаа. Хүүгэд сооһоонь гансал одхон дүү Батамнай Хилганадаа оторо һураха золдо хүртэһэн, тиимэһээ энэ һургуулияа юунһээшье дүтөөр һанадаг юм. 



Эжымнай наһанайнгаа ханиин бэе мэндын түлөө һанаагаа зободог, хүлөө аргалуулхыень Хүшэгээр, Бүгсэхээн, Горячинскын курортнуудта ходо эльгээхэ. Би ошолдодог байгааб. Хүшэгээр хүрэтэр нэгэтэ мори тэргээр ошоходоо, ходоог тэргэ дээрэ унтари хэбтэриеэ, эдеэ хоолоо, мүн нэгэ-хэды шүүрхэ түлеэ ашаабди. Абамни шархатаһан хүлнүүдээ шабараар шабажа аргалха, бишье яншадаг дала мүртөө түрхихэш. Тэндэ бидэнээр суг Аргадын суута багша Аюрзанайн байһан. Абамни нэгэтэ тэрээндэ хандажа, басагандам ном заажа үгыт гэбэ. Абымни бүхы һанааниинь үхибүүдээл һургаха тухай байгаал даа. Эжымнай хэдышье ехэ ажалтай һаа бидэнээ амархыемнай эльгээгээд лэ байха. Өөрөө алишье ажалда шадамар бэрхэ, хараа бараагаа харуулхагүй түргэн мэргэн, олон үнеэдээ һаагаад, тоһо зөөхэйгээ гаргаад, хилээмэеэ баряад лэ байдаг байгаа. Тиихэ сагта тосхон бүхэн нарайлалгын газарнуудтай (роддом) байһан, эжы тэндэ хүдэлдэг байхадаа, шара тоһо гэрһээ абажа ошоод, түрэһэн эхэнэрнүүдтэ һалхи татуулхагүйн тула түрхихыень зааха, мүн өөрөөшье нялха нарайнуудые хүлһөөнь тархи хүрэтэр хайлуулһан тоһоор түрхижэ мэдэхэ. Иимэл уужам дэлгэр сэдьхэлтэй эжымнай ганса гэр малаа хараад байдаггүй, тосхондо болоһон бүхы үйлэ хэрэгүүдтэ оролсожо ябаһан. Ажалда дарагдашоод, зүдэрөөд ябахагүй, бэеэ саб гэтэр абаад һэргээгээд, сарюун дорюун алхалдаг бэлэй. Энэнь үхибүүдтэнь, илангаяа, басагадтань ехэ жэшээ болоһон. Колхозой партийна суглаанда ошоходоо, абын городһоо асарһан каракуль захатай бостон пальтогоо, сагаан тёосонхоо (валенки) үмдөөд, гоёод ошодог һэн. Бальжан Раднаевна эжымнай хүн зондоо эльгэ халуутай, хани нүхэдөөрөө аяга сайгаа уужа, хөөрэлдэжэ, хүхилдэжэ һууха дуратай байгаа. 

Абамнай город ошоод ерэхэдээ, миин гар хооһон бусахагүй, угаалай машинка, гэрэй бараа, үхибүүдээ баярлуулха амтатай зүйлнүүд гэхэ мэтые абаад лэ ерэхэ. Бидэ булта абаяа хүлеэжэ ядажа байгша һэмди. Дайнһаа хүндөөр шархатангүй бусаа һаа, абамнай, мүнөөнэйхеэр хэлэбэл, бизнесмен гү, али дипломат гү сохом болохо байгаа гэжэ һанахаар. Ямаршье хүнтэй зохидоор хөөрэлдэжэ, өөрыгөө хүндэлүүлжэ шададаг байһан юм. Нютагай зонойшье, өөрынгөөшье гуйлтатайгаар ямаршье ноёд һайдта зуг татангүй орохо, нэгэтэ БурАССР-эй дээдын зүблэлэй президиумай түрүүлэгшэ Хахаловта ороһыень һанагшаб. Намайешье һургуулида оруулха гээд, Хурамхаанай интернад-һургуулиин директор Сажиновай кабинедтэ ороод, хоёр фронтовигууд «утаа гаратараа» хөөрэлдэһэн юм.

Эсэгэмнай ехэ гурим журамтай, харюусалга ехэтэй хүн һэн, үдэр-үдэрэйнгээ түсэб табиһан, алхам бүхэнээ бодожо үзэһэн байха: «баруушаа ошоходоо, энэнээ хэхэб, зүүшээ гарахадаа тэрэнээ хэхэб» гэхэ. Доторой шанга хүсэтэй, тэбшээритэй байгаа гэхээр, ядаһан тулиһанаа мэдүүлхэгүй, хэлэхэгүй. Би абынгаа хоолойгоо шангадхажа, бадашажа байхые огто дуулаагүйб. «Аба, та юундэ оройдоошье сухалдадаггүйбта?» — гэжэ нэгэтэ асуухадам хэлээ: «Новосибирск, Москва хотоор шархатаад госпитальда хэбтэхэдэмни, врачнар нервээ хүдэлгэнгүй ябаарай, муу нүлөөтэй байха гэжэ заагаа», — гэжэ харюусаа. Энэнь мүн лэ өөрынь нэгэ һургаал байгаа гээбы. Абамнай ламынгаа һургуули мартангүй, сахюусаа уншажа, сэржэмээ үргэжэ ябаһан. Мүнөө ойлгоходомни, гэнтэ аниргүй болоод һуухадаа, сээжээр номоо уншадаг, бисалгадаг байгаа гээшэ ха. Нүгэл буян тухай ойлгосо бидэндээ яһала нэбтэрүүлһэн байнал даа.

Гэртэмнай хэзээнэй сагта эерэг түбшэн байдал оршодог, аба эжы хоёрнай нэгэтэшье дундаа хэрүүл уруул гаргаагүй, тон эбтэй эетэй ажаһууһан. Абамнай эжыһээ арбаад аха байһан хадань хүнүүд эжыһээ асууһаншье: «Ши Ламадайдаа үнэхөөр дурлажа хадамда гараа һэн гүш, тэрэшни эрэмдэг бэетэй, үшөө оло аха ха юм», — гэхэдэнь, эжы харюусаа: «Би үнэн зүрхэнһөө дурлажа гараһамби» гэжэ. Энэнь тон зүб, мэхэгүй харюу байгаа гэжэ бидэ үхибүүдынь баталха байнабди. Инаг дуранай бадма сэсэгүүдээр һалбарһан оршондо хүмүүжэһэн бидэ, Очировтоной үхибүүд, иимэ һайхан хуби заяа бэлэглэһэн аба эжыдээ хайра баяраа мэдүүлэн, шүтэн зальбарнабди. Ум мани бадмэ хум! 



Дети Очировых: Доржиева Санжидма Ламадаевна, факультет иностранных языков БГПИ, Отличник народного просвещения РФ; Баторова Цырма Ламадаевна, зооветеринарный факультет БСХИ, Заслуженный экономист РБ; Чимитдоржиева Софья Ламадаевна, механический факультет ВСТИ, Заслуженный экономист РБ; Очиров Сергей Ламуевич, физико-математический факультет Уссурийского пединститута, учитель физики и математики; Очирова Галина Ламадаевна, физико-математический факультет БГПИ и экономический факультет (бухучет и аудит) БГСХА, имеет Грамоту Народного Хурала РБ; Харзеева Зинаида Ламуевна, историко-филологический факультет БГПИ, предприниматель, имеет сеть магазинов верхней одежды; Будаин Зоя Ламуевна, факультет иностранных языков БГПИ, Заслуженный работник социальной защиты населения, награждена Почетной грамотой РБ, Почетной грамотой Министерства труда и социального развития населения РФ. Очиров Бато Ламуевич, машиностроительный факультет ВСГУТУ, юридический факультет МГИМО, создал строительную фирму «Икат», депутат НХ РБ двух созывов, имеет награды правительства РФ и Госдумы РФ.

Ламадай Хондонович Бальжан Раднаевна Очировтоной найман хүүгэдһээнь 20 ашанар, 29 гушанар мүндэлжэ, угайнь һарбаалжанай мүшэрхэнүүд олошорон, хуша модондол улам һайханаар һалбарнал. 

Хэрэглэгдэбэ: Очировтоной гэр бүлын архивуудай гэрэл зурагууд; «Семья Очирова Ламадая Хондоновича» гэһэн ном; Доржиева Санжидма Ламадаевнагай мэдээсэл.