Түрэ хурим

Түрэһөө мордолгон

24 марта 2015

1127

Хүндэтэ худа, худагынар!
Түрэ бүтээлсэжэ байhан
түрэл гаралнууд,
Түрэмнай түбхэн бүтэжэ,
Найрнай намхан бүтэбэ гээшэ.


Залуу бэри нүхэдтэеэ. Гэрэл зураг: Сэбээнэй Долгоржаб

Басага хүргэжэ ерэhэн зон удаарангүй, нютаг нуга тээшээ бусаха ёhотой. Басагата талын худын түрүү гараха дээрээ иимэ үгэнүүдые хэлэнэ: 
Хүндэтэ худа, худагынар! 
Түрэ бүтээлсэжэ байhан
 түрэл гаралнууд,
 Түрэмнай түбхэн бүтэжэ, 
Найрнай намхан бүтэбэ гээшэ. 
Найрлаhан газартатнай 
Намаа, сэсэг ургаг лэ. 
Хүхиhэн газартатнай 
Хүхы шубуун донгодог лэ. 
Уулын оройдо саhан оробо, 
Ургын узуурта мүльhэн хүрэбэ. 
Ороhон бороо зогсодог, 
Ерэhэн айлшад бусадаг. 
Эмнигэй жолоо гартаа
 абахамнай,
 Эрын ёhоор мүнөө дүрөөлөөд, 
Эмээл дээрээ мордохомнай, 
– гээд мордохо ушартай. 
Уураг hайхан уhаяа 
Унадаг морин hанаба. 
Уужам hайхан нютагаа 
Уряанай хүн hанаба

– гэhэн үльгэрэй үгэ эндэ дурдалтай. 

Урдандаа ехэнхидээ морёор хурим түрэдэ ябадаг байгаа гээшэ. Түрэ хуримhаа мордоходоо, хүнэй туhаламжаар мориндоо, эмээл дээрээ гү, али тэргэ дээрээ гаража hууха гээшэ эшхэбтэр, нэрэ түрэеэ хухалhанда тоологдодог байгаа. Мордохуулжа байhан худатан гү, али урагууд, шадаал hаа, тэргэдэнь үргэжэ hуулгахые аhан шадалаараа оролдодог байгаа. Юундэб гэхэдэ, ехээр хүндэлhэндэ, hогтооhондо тоологдохо байгаа. Мордохоо байгаашад шадаал hаа өөрөө, хэнэйшье туhагүйгөөр мориёо унажа, баяр баясхалантай мордоходо hайн гэдэг. Урагуудай мордохые түргэдхэжэ, "Ороhон бороо сэлмэдэг, бууhан урагууд мордодог", – гэжэ хэлээд, шэнэ гэрэй барюулай хөөгөөр айлшадай нюурыень аршаха, үгы hаа, шабааhаар шэдэхэ зан байhан юм. "Сагаангууд тэдэниие аргалаар болон шоройгоор шэдэжэ мордохуулбад" (В. Гармаев). 

Таралгын духаряа уужа, харгыдань таяг (архи болон эдеэ хоол) хэдэг ёhо бии.

Другие статьи автора

Түрэ хурим

1381

Туйба зүүлгэн

Эльбээд гэзэгээ үзэхэдэм,
Эжым үгэhэн туйбахан.
Энээхэн туйбаяа харахадаа,
Эжымни ехээр hанагдаа.

Цырен-Дулма Дондогой

Түрэ хурим

2689

Басаганай хэшэг

Басагаяа хүргэжэ ошоходоо, басаганай хэшэг гэжэ нэрэтэ мяхануудые абаашаха ёhотой. Басаганай хэшэгтэ ууса, үбсүүн, шагайта, үргэн, г.м. төөлэйhөө бэшэ арбан долоон хүндын мяхан орохо ёhотой. “Шагайтын мяхан шэнги шангахан ябаарай”, – гэжэ басагандаа хэлэдэг гээшэ.

Түрэ хурим

3129

Унтари заһалган

Хүбэн сагаан хүнжэл соотнай
Хүбүүд олоор түрэжэ,
Хүн зонойнгоо дунда
Хүндэтэй мэргэн ябажа,
Хүсэ, бэлиг ехэтэй,
Хүхюун жаргаг лэ!

Түрэ хурим

1248

Танилсуулга

Түрэ бүтээхэ гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ. Эндэ ехэ бэлэдхэл хэрэгтэй.Түрэ дээрэ хоёр талын түрэл гаралнууд танилсанад. Хүбүүтэ худа хүбүүнэйнгээ яhан түрэлые (эсэгын түрэл), шуhан түрэл (эхын түрэл) нэрлэнэ.