Зула үргэхэ заншалһаа

Энэ бадарагсан зулын гэрэл
Дээдэ Сансарай заха хизаар
Гэрэлтүүлхэнь болтугай!
«Зулын зальбарал»

Зула үргэхын тула нэн түрүүн зулын саба — наһата, сүгсэ хэрэгтэй. Юундэ хоёр ондоогоор нэрлэгдэнэб гэбэл, наһата (наста) бага хэмжүүрэй, 2-3 час тухай бадарха, харин сүгсэ — томо хэмжүүрэй, сүүдхын туршада бадаржа болохо (ехэ бага хэмжүүрһээ дулдыдаха). Наһата сүгсэ хоёр алтан, мүнгэн, зэд, гуулин мэтэ һайн эдээр хэгдэнхэй байбал, бурхадаа хүндэлһэнэй тэмдэг болохо байна. Гэбэшье, өөрынгөө шадалаар боложо, үнэнхэ зүрхэнһөө зальбарбал юунһээшье сэнтэй. Алтан наһата соошье зулаа бадараа, зүгөөр гурбан эрдэнидээ һүзэглэнгүй, муу һанаа, уур сухал, атаа мэеэ г.м. баршадаа дотороо барижа байбал, зула бадараалган ашагүйшэг. Бурханай урда найман тахилай дунда томо сүгсэтэй зулые бадараадаггүй, юрэ тахигдана. Найман тахилай тоодо эхинһээнь тоолобол: хоёр уһан, сэсэг, хүжэ, зула, гурбадахи уһан, эдеэн, хүгжэм (дунгар) гээд нэгэ эгнээдэ байха. Харин тэдэнэй урда хүжэ зула (наһата соо) табигдажа, үдэр бүри гү, али дүйсэн үдэрнүүдтэ бадараагдадаг. 



Зула голлоходо буян, мүн бүхэһэнэйнь удаа аршаха, сэбэрлэхэдэ баһа нэгэ буян. Зула голлоходоо гар амаа зайлажа, дуугарангүй, шүлһэеэ сасангүй байхаяа хэшээжэ, тус үйлэ үйлэдэхэ. Түрүүн сэдьхэл бодолоо һайтар арюудхажа голлохо. Голойнь ногоон (хилгана) сүгсын амһарһаа орооһоной зэргээр үндэр байха. Хүбэн гурба дахин орёохо: нэгэ дахин нара зүб, хоёрдохинь нара буруу, гурбадахинь нара зүб. Хүбэнгөө нимгэхэнээр аад, шангаар орёохо. Бүдүүн бамбагар (рыхлый) голтой зула түргөөр унтарха, түргөөр унтархадаа, наһан богонидохо. Саб гэтэр орёоһон, шанга нарин голтой зула удаан бадаржа, ута наһа наһалхын тэмдэг үзүүлнэ. Зулынгаа голые бадаржа байтараа, хэлтыжэ унашахаар бэшээр лаб һуулгаха. Наһатаяа голлоһон хойноо удаан тоһо хэнгүй байбал, муу юумэн эзэлхэ, тиигэхэгүйн тула тоһоёо хайлуултараа, сүгсэ соогоо хүжэ хээд байха. Юрэ ямаршье хооһон амһарта өөдэнь харуулаад орхихогүй гэхэ, тахилайнгаа сүгсэнүүдыешье өөдэнь харууламсаараа, хэхэ зүйлынь түргөөр хээд орхихо. Голлоһон зуладаа хайлуулһан шара тоһо хэхэдээ, дундашье бэшэ, халимашье бэшэ -орооһоной багтаха забһар үлээжэ хэхэ. Тоһоёо наһата руу үрөөһэн гараараа эюулхэгүй, дэбэрэйнгээ барюулһаа нэгэ гараараа баряад, нүгөө гараараа дүнгэхэ, энэ бол хүндэлэлэй тэмдэг болоно.


Бурхадай урда зула үргэхэ ёһо заншал тон нарин удха шанартай. Һүзэгтэн зула үргэжэ, бурхадай урда гэрэл гарган зальбархадаа, ганса өөрыгөө, өөрынгөө шадарай зоной түлөө гэнгүй, эхэ болоһон хамаг амитанай туһын тула үргэнэб гэжэ сэдьхэн үргэбэл, үргэһэн буян мянга түмэ дахин хүсэтэй болохо байна. Зула бадараахадаа, иимэ ёһо гурим сахиха хэрэгтэй байдаг:

1. Зула үргэхын урда гараа, шүдэ амаяа угааха,сэбэрлэхэ;
2. Энэ хирэндэ дуугарха, хөөрэлдэхэгүй, хажуу тээшээ һамаархагүй;
3. Түрүүн хүжэдээ гал аһаагаад, хүжын галһаа зулаяа бадарааха;
4. Зула бадараахаадаа, 3 дахин Ум аа хум хэмээн үгүүлхэ;
5. Зула руу амилхагүй, һалхидуулхагүй;
6. Гурбан эрдэнидээ һанаан бодолоо сүм табин зальбаржа бадарааха;
7. Бадаржа байһан зулаяа ондоо тээшэнь табихагүй, байрыень һэлгэхэгүй;
8. Зулын бүхэхые хүлеэжэ ядаха сагай болобол, үлеэжэ унтараахагүй, хургаараа даража болоно;
9. Зулын жаргажа дууһахада, бадматаһан голынь сэбэрхэн саарһан дээрэ абажа, галда хэхэ, галда хэхэ аргагүй байбал, сэбэр газарта үргэхэ; 
10. Зулынгаа тоһые голоо тойроһон хэмжэшэгүй далай мэтэ дүрсэлэн бодожо, эхэ хамаг амитан харанхыһаа гэтэлжэ, зобоһон зүдэрһэн амидаралһаа үтэр түргэн зайлаг гэжэ зальбарха;
11. Зула буянта үдэр бүри үргэжэ байбал, асари ехэ буян хуряаха. 25-най дүйсэн үргэбэл, саглашагүй буян олдохо. Һарын шэнын 8, 15-най дүйсэн үдэрнүүдтэ үргэжэ байбал, хойто наһанай хэмжээлшэгүй буян олохо. 



«Хамаг амитан амгалан хийгээд, амгалангийн шалтагаан лугаа түгэлдэр болтугай. Хамаг амитан зоболон хийгээд, зоболонгийн шалтагаан лугаа хагасаха болтугай. Хамаг амитан зоболон үгы, амгалан лугаа хагасахагүй болтугай..» гэжэ «Этигэл» ном соо хэлэгдэнэ. 

Бурхадай мэлмыдэ үргэһэн зулын гэрэл мэргэн оюундань тунадаг, захагүй абаралай уг шалтагаа байгуулдаг. Зула үргэхэ, зулын гол орёохо, зулада тоһо шудхаха хэрэгтэ мүн зулын галда хэнэйшье амисхаал хүргэхые хатуу сээрлэжэ, нэгэнтэ бадарааһан зулые байраһаань хүдэлгэхэгүй, жаргахаһаань урда үлеэжэ унтараахагүй гэжэ ойлгосоёо баталая. Зула үлеэжэ унтарааха ехэ нүгэлтэй. Зулын голые хамаагүй хаядбал, шүдхэр болодог гэжэ урданай үбгэд хэлсэдэг.

Хүнэй түрэхэдэ, зула бадараажа, гэртэмнай шэнэ хүн нэмэбэ, һайхан заяа хайрлыт гэжэ бурхадтаа зальбардаг. Хүбүүн басаган хоёрой гэрлэхын урда хадаг табилганай болохо үедэ хоёр зула зэргэлүүлэн бадараадаг: нэгэниинь басаганай зула, хадаг табигшадһаа тээ урид бадараанхай байха, хадаг табихые зүбшөөлгэһэнэй удаа ерэһэн худанар хоёрдохи зула — хүбүүнэй зула бадарааха (зула зуруул хоёроо абаад ерэхэ ёһотой). Хүнэй наһа барахада, хойтынь харгы арюудхахын, һайхан түрэлдэ хүрэхынь түлөө оролдожо, томо сүгсэ соо үдэр һүнигүй зула бадараадаг. Нүгшэгшын һүнэһэнэй 49 хоног соо Загуурдиин хабшалаар аймшагтай харанхы бүрэнхы газараар ябахадань, зулын гэрэл наран мэтээр харгыень гэрэлтүүлдэг. Хүнэй хойтын буянай туһада 108 зулатай сангарил бүтээдэг. 



Бадарһан зула мүн өөрын бэлгэ тэмдэгтэй байдаг. Хүнэй үбдэхэ, бэеын элшын һуларанхай байбал, зулашье муугаар носохо. Алибаа хэрэгэй һайн бүтэхэ байбал, һайнаар аһажа, гоёор бадматан буурсаглаха гэхэ. Зулын гэрэл нюдэнэй гал дэгжээхэ шадалтай, зулаа бадараагаад, гал руунь сэхэ хараад, маани мэгзэмээ уншажа һуухада, нюдэндэ ондоошье үбшэн хүрэхэгүй, һайн байха гэдэг. «Шаазагайн хэлэн» гэжэ бурханай номдол адли мүн «Зулын хэлэн» гэжэ зулын шэнжээгэй ном бии юм гэхэ, тус шэнжээгээр зула олон юумэ хэлэхэ аргатай ха. 

Ивалгын дасанай мэдээжэ гэбшэ лама Дугданов Жаргал багша тус шэнжээнүүд тухай сүлжээндэ табиһан тэмдэглэлдээ иигэжэ бэшэнэ: «Зула хуралай үмэнэ һүзэгшэд жиндагууд хуралай үедэ оторо зула бадараажа байгаа. Тиимэһээ Зулын шэнжээнүүд тухай богонихон мэдээлэл үгэхэ гээб. Бултыень эндэ бэшэхын аргагүй хадань бүри багахан хубииень танай һонирхолдо табиһуу. Тус шэнжээнүүд тухай хэлэхэ болоо һаа, энэ 100% баталалга гэхээр бэшэ, юрэл багсаамжанууд гэжэ ойлгохо хэрэгтэй.

1. Зулын галай нарин сагаан дүлөөр жэгдэ дүлдэжэ байбал, бурханай Илалтын тугай далбаһан мэтэ хамаг һанаһан хүсэлдэхэ тэмдэг;
2. Галайнь хэлэн улаабтар-сагаан үнгэтэй, сэсэгтэл түхэлтэй миралзан байбал, бата байдалтай һанаан дүүрэн байхын тэмдэг;
3. Галынь тодо, жэгдэ дүлэтэй ялабхилбал, хүсэн түгэлдэр һайн сагай ерэхын тэмдэг;
4. Галынь тодо сагаан үнгэтэй, нээгдэнхэй шүхэр, зулын эшынь орёоһон хуйлааһан һалхиндал харагдабал, ламанарта бурхан шажанай дэлгэрхын, харашуулда һанаан хүсэлдэхын, удаан засаг барихын тэмдэг;
5. Галынь шара, алтан шара бадма сэсэгэй дэльбэеэ нээжэ байһандал үзэгдэбэл, эдеэ уһанай элбэгжэхые, баялигай ерэхые зүгнэһэн тэмдэг;
6. Тоһонойнь дууһаса шатаабал — ута наһа наһалхын тэмдэг;
7. Аятай үнгэтэй дүлэтэбэл, һаад хаалта усадхахын тэмдэг;
8. Ехэ ялагар тологор дүлэн гарабал, хэрэг һайн бүтэхын тэмдэг;
9. Тон һайнаар дүлэтэбэл, буян хэшэг олохын тэмдэг;
10. Бүхэһэн зулын бадма сэсэгтэл адляар буурсаглабал, баяжахын тэмдэг;
11. Хёрбоһон гараагүй һаа, бузарлаха шалтагаан ба шүдхэрэй хорлол үгы болохо;
12. Зулаһаа зохид үнэр гарабал, эхилһэнээ дууһаха гэһэн тэмдэг;
13. „Даб-даб“ гэһэн абяан гаража, дүлэниинь тодоор долгисобол, һайн сэдьхэлтэнээр ушарха тэмдэг;
14. Хара утаан, хөө гараагүй байбал, түргөөр эдэгэхын тэмдэг;
15. Зулын дүлэнэй жадын үзүүртэл хурса байбал, бисалгал бэелэгдэхын тэмдэг;
16. Зулын дүлэн гохо гү, али урга мэтэ үзэгдэбэл, хүсэн түгэлдэр байхын тэмдэг.

Мүнөө хуралай үедэ зула бадараахадатнай иимэ буянтай тэмдэгүүд харагдажа болоошье бэзэ». 



Будын шажанай гэлүгба шэглэл байгуулагша Зонхобо бурханай монгол һарын 25-да нирваанда хүрэһэн баярта Зула хурал хурагдажа, мянган зула бадараадаг заншалтай. Тус үдэр дүйсэн үдэрые Ород гүрэндэ буряад, хальмаг, тува арадууд тэмдэглэдэг.

Эрхим бэльгүүн зула бадараан, 
Эхэ болоһон амитан бүгэдэнэй
Эгүүри мунхагай хирэ арилгаха болтугай!
Тоһон далайн маша гүнзэгын дунда
Тодо мянган гэрэл бадарааһан зулаар 
Түйдхэртэ харанхы галабые хосоролгүй гийгүүлжэ,
Төөриһэн амитад Илагуугсан Бурханиие элитэ үзэхэ болтугай.

Хэрэглэгдэбэ: сүлжээнэй зурагууд ба Жаргал багшын тэмдэглэлнүүд ба бусад мэдээлэлнүүд.