Сагаалган
Баатарнуудай мүрысөөндэ
6 февраля 2015
11470
Уурагта түрэл хэлэеэ
Эжыдээл хүндэлжэ ябахаб.
Угсаата буурай заншалаа
Эрын гуримаар сахихаб.
Гэрэл зураг: Жаргалма Муханаева
Баяр Цыденов,
Буряад ороной түрүүшын Сагаан hарын Гэсэр-1992,
1993 оной 1-дэхи һуури, Ивалгын аймаг
Амар мэндэ!
Би хадаа: буурай холын сагта
Байгал далайн эрьеэр
Эреэн гутаарай нүхэнһөө
олдон,
Эрхүүһээ наашаа дабхиһан,
Эхирэд буряад гарбалтай,
Шонын эшээнhээ олдоhон
Шоно баян омогтой,
Хамниганhаа гараhан,
Хамнай гэжэ хүхүүртын,
Обоо, субаргаар олон,
Оронго нютагаар hуудалтай,
Янгаажин дасанай жиндаг -
Янгар хасагуудай удам,
Бишэн жэлтэй, Баяр нэрэтэй
Дамбын Александрын хүбүүн
гээшэб.
Хүгжэм дуунда абьяастайб,
Хүн-оркестр нэрэтэйб:
Иочин, чанза, морин хуур,
Баян, гитара, синтезатор...
Аялга тааруулнаб, зохёоноб,
Челентаны итальянаар
дууланаб.
Уг гарбални гэбэл, уулын хушадал һархайнал:
Дамба – Балданай – Аюшийн – Цыдэнэй – Запханай – Һэржийн – Жарбын – Гүнэйн – Дунайн – Дунуудай – Хамнайн – Шонын –Һэргэлдэйн – Зонхийн – Эхирэдэй – Боронууд Эхын, Гур Буридайн – Барга Баатарай – Бата Эзэн Хаанай – Судодаани Хаанай – Бодогаалийн изагуурай.
Янгаажан хасагуудай дуун:
Ялагархан дэлэстэй илдамхан
хээр
Янгаажан харуулын унаган юм.
Яагаашье досоомни уйдхартай
байна,
Яаралтай мэндыем хүргөөрэй
дөө.
Хүхэ мүнхэ тэнгэриин
харьяатан
Хүн түрэлтэнэй дунда хүгжэлтэтэй ябахамнай
болтогой!
Золто Аюров,
Буряад ороной Эдир Гэсэр-1993, 1-дэхи һуури, Хориин аймаг
Туургата буряад-монголшууд,
Тулгынтнай гал дүлэтэеэ хаяа?
Түүхын ялхинуудаар
бүншэхэдөө,
Тэргынтнай гол зандаа хаяа?
Сагаан һараар, сайхан найраар!
Хонгор һайхан Хориин
аймагһааб,
Морин жэлтэйб, 4 ногоон
мэнгэтэйб.
Тура үндэр хадамнай -
Торгон хүбөө хойморнай.
Түргөөр урдаһан Үдэмнай,
Түрэл тоонто Буламнай
Богдо гэгээнэй найжалһан
Булган хангай дайдатайл.
Арбан хоёр обоогоо
Ахалан һуудаг шүтөөнтэйл.
Дун сагаан Жанчиб шодонтой
Даша-Дондог уулаяа
Жэл бүхэндэ тахижа,
Жэгдэ амгалан һуунабди.
Буурай түүхэтэ Буряадтаа
Буян, хэшэг үреэлнэб.
Жэнхэни заншалаа һэргээжэ,
Жэгүүр һодоор хүсэтэй, нэрэтэй,түрэтэй ябахамнай
болтогой!
Даба Митыпов,
Аймагай Гэсэр-1999, 1-дэхи һуури
Республикын финалист, Яруунын аймаг
Хангай үргэн дайдамнай
Хабарай амяар һэргэбэл,
Сагаан бурзан таламнай
Саһан хүнжэлөө сэлибэл.
Малайнгаа түл абажа,
Малша араднай сэнгэбэ.
Һү, тараг дэлгэржэ,
Һаба, һуулгаар билтарба.
Сагаан һараар, Сагаалганаар!
Буурал манаар бүрхөөгдэһэн
Буурай холын сагые
Удхалан байжа үзэхэдэм
Угайм түүхэ элирнэл.
Хун шубуун гарбалтан,
Хуһан модон сэргэтэн.
Галзуу шанга абаритай
Галзууд угтан суутай.
Бараг-бараг тайшаанар,
«Бибди!» гэһэн гулваанар
Галзуудһаал гарбалтайл,
Гал дүлэн тугтайл.
Хабагай, Тогтохо,
Цырен-Доржо, Митыб,
Бата-Мүнхэ, Баяр, Баярай ууган хүбүүн,
Нохой жэлтэй, 9 улаан мэнгэтэй
Дабаа нэрэтэй хүм даа.
Энээхэн сээжэдээ
Эмээлтэ, хазаартые багтаахаб.
Түбһэн юумэндэ тогтохогүйб,
Һахы-һалаг болохогүйб.
Урилдаанай болоо һаа,
«Ухай» гэхэлби.
Барилдаанай болоо һаа,
«Бароо!» гүүлэхэлби.
Һаруул сээжын оёорһоо
Һайхан үгэ хэлсэе.
Аман үгын абдарһаа
Сэнтэй үреэл бэдэрэе.
«Уулын улаан алирһан
Уралдатнай задараг лэ».
Заяан хубиин жаргалан
Зүрхэндэтнай бадараг лэ!
Саян Будаев,
Эдир Гэсэр-1994, республикын 1-дэхи һуури, Ивалгын аймаг
«Халтар халюунай харые
Харбан барихада яалай.
Хаалингуудай удхые
Хэлэн барахада яалай».
А-э-э-э, а-э-э-э, а-у-у-дон
Соностонол һонортом
Сууряалжа агуу үльгэр..
Хатан гэгшэ голдоо,
Хара далайн эрьедэ
Булжамууртын орондо
Буряад зонхон һуудаг гээ.
Унаһан, түрэһэн дайдадаа,
Ууһан, яаһан уһандаа
Амитан зонхон хоёртоо
Амар жаргал үреэлнэб,
Тайжын мэндээр мэндэшэлнэб,
Түүхэтэ найраар амаршалнаб.
Одото сагаан һараар
Оронгын хүбүүнэй мэндэ-э!
Арбан хоёр наһатайб,
Саян Будаев нэрэтэйб.
Уурагта түрэл хэлэеэ
Эжыдээл хүндэлжэ ябахаб.
Угсаата буурай заншалаа
Эрын гуримаар сахихаб.
Буга унагааха хүбүүдтэй,
Булга эсхэхэ хүүхэдтэй
Үндэһэн түрэл арадни,
Үргэн талын ногоондол
Үдэжэ, һалбаржа байхатнай
болтогой!
Алдар Цыренов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Амар сайн!
Үлзы һайхан
Үльдэргэ нютагайм арад түмэн,
Бар жэлнай гарабал
Баян хэшэг дэлгээбэл.
Сагаан һараар!
Холын буурал сагһаа
Хориин дайдаар түбхинэһэн
Баян намтартай,
Бардам байдалтай
Бурюуха хүбдүүд угай
Үреэлтын Санжаа,
Санжаагай Цыбикжаб, Цыбигжабай Цырен,
Цыренэй Бальжир, Бальжирай Булад, Буладай
Булсагархан, хонгорхон одхон
хүбүүн Алдарби,
Бишэн жэлтэйб,
7 сагаан мэнгэтэйб.
Эрхые һуранхаар
Бэрхые һуранхайб,
Эрдэм номдо
Анханһаа дуратайб.
Замай холые шэлэн ошохоб,
Золтой зоригтой урагшаал
дабшахаб.
Аба эжынэрээ,
Абгай ахайнараа,
Суртаал заадаг багшанараа,
Сугтаа һурадаг үетэнөө
Сарюун һайхан
Сагаан һараар
Амаршалнаб!
Сагаан харгы,
Сагаан сэдьхэл үреэлнэб!
Очир Гомбоев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1997
Үргэн замбиин нугануудаар
Үхэр жэлнай бэлшэһээр,
«Минии ээлжээн болоо» гээд,
Мөөрэн, дуулан ерэбэл даа.
Шарахан уураг шанагдахань,
Шагша багашуул жаргахань.
Сагаан һараар!
Очир Гомбоев обогтойб,
Ойрад-монгол отогтойб.
Баян арбан гарбални,
Буурай сагай түрбэлни
Алтай, Хангайһаа эхитэй юм,
Аласай холоһоо замтай юм.
Далдай, Шубтуун, Сундари, Шаты, Цаганаг, Ганжуур,
Барда, Масай, Бадма, Банюу, Гомбо, Лубсан-Цырен,
Лубсан-Цыренэй хүбүүн
би – Очир.
Найман Намсарайдал үнэр,
Найман үринэрэйнь нэгэнби.
Энхэрхэ зургаан эгэшэтэйб,
Эрдэни жаахан дүүтэйб.
Жодоо, арсын хангалһаа
Жэгнээд, досоом уярна.
Хурдан агтын хаядалһаа
Хасаг шуһам бурьялна.
Хадын уһандал арюухан,
Хээрын сэсэгтэл сарюухан.
Алтан нарандал
мандажа байгты! – гэжэ
Арад зоноо үреэлнэб!
Түмэн Раднаев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Аалихан маряаһаар
Алаг эреэн бар жэлнэй
ерэбэл даа.
Айл аймаг, арад зоноо
амаршалнаб,
Айраг тарагта
Сагаан һараар мэндэшэлнэб.
Мэндээ!
Хүлэрэгтын голдо
Урдын сагһаа буусатай.
Эреэн-Баабайда
Эртын үеһөө мүргэлтэй.
Түмэршэ Хүбдүүд угай
Пашаг, Ашата, Сандит, Бадари,
Радна, Валера, Баяр
Баяр Баярмаа хоёртоо
Баяр жаргал асарһан,
Үндылгэһэн гэрыень эзэлхэ,
Үтэлхэ наһыень үргэхэ,
Хүхын дуунай зэдэлээн соо,
Хүдөө талын зэрэлгээн соо
Хүн боложо мүндэлһэн
Тулгатайхан, томоотойхон
Түмэн хүбүүн гээшэб даа.
Танилсаа хадаа
Түргөөр үреэлээ хэлэһүүб даа.
Үргэһэнтнай хүн боложо байг,
Үдхэһэнтнай мал боложо байг.
Үндэр тэнгэриһээ үреэлтэй
ябагты,
Үлгэн дэлхэйһээ үргэмжэтэй
ябагты!
Бадма Галанов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1997
Хандагайн урамаар
Хангай дайдаа зэдэлүүлһэн,
Булагай уһаар
Булта зоноо умдалуулһан,
Үлгы тоонто,
Үльдэргэ нютагни, амар мэндэ!
Хун-шубуун эхэмнай
Хүхэ мүнхэ тэнгэридэ.
Хорёодой Мэргэн эсэгэмнай
Хадын арюун энгэртэ.
Галзууд хүбүүниинь гайтай,
Буряад соогоо суутай.
Хатуу, Номогон, Дугар,
Лыктыб,
Галан,
Ринчин-Доржо,
Ринчин-Доржын
Хонгорхон хасартай,
Хонгорхон шарайтай,
Нюдэндөө галтайхан,
Налгай зантайхан
Бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй
Баабайн одхон Бадма
Бэеэрээ урдатнай байнаб даа.
Сагаан һараар
таанараа эндэ үреэлжэ,
Сэсэг шэнги һалбаржа ябагты,
Наран шэнги
мандажа жаргагты!
Мэргэн Энкеев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1997
Монгол литээр 12 жэлнай
Мүнхэ сансараар гороолнол.
Мүшэнһөө мүшэндэ дамжан,
Ээлжээ шэнэлэн бусабал.
Хадын үндэр оройгоор
Хии морид хиисэхэнь.
Харгааһатын саһата талаар
Хурдан хүлэгүүд урилдахань.
Абамни дуулаха,
ахаймни барилдаха,
Арад зомнай сагаалаха,
ногоолохо.
Мэндээ, минии нютагаархин,
Сагаан һарын мэндээ!
Намайе танина гүт?
Энхын Дамбын Баярай
Одхон хүбүүн Мэргэнби.
Аман зохёолой удхаар –
Үреэлэй үзүүртэ тоһон.
Одо заяантнай үндэр байг,
Оюун бэлигтнай хурса байг!
Очир Цымпилов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
«Жэгүүрээрээ дэбиһээр
Жэлнай эхилбэ.
Жэгтэй хүхюугээр
Сагаалгамнай эхилбэ».
Амар мэндээ!
Булган-баабайдаа обоотой
Борсотон хотон омогтой,
Улаалзай хүбдүүд гарбалтан
Обоотын үбэрөөр һуудаг һэн.
Борсо, Абида, Дагба, Цымпил
Дэжэдма, Лушан, Лушанай
Ууган хүбүүн.
Хүхюун согтой,
хөөрэхэ дуратай,
Шандааһаар шанга, шаб гэмэ
Омог нэрэтэй
Очир баатар гээшэб даа.
Бишэн жэлтэйб,
8 сагаан мэнгэтэйб.
Аяндаа зөөлэн ябаарайт,
Айлдаа хүндэтэй һуугаарайт.
Сагаан хэшэг дэлгэрэг,
Сагаалгамнай мандаг!
Эрдэм Сультимов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Сагнай тэхэрибэ,
Сагаалгамнай дэлгэрбэ.
Гараа һунган золгоһуу,
Гарагай шэнээр мэндэшэлһүү.
Сагаан һараар!
Налуухан хадануудтай,
Нариихан голнуудтай,
Зоноороо даруухан,
Зүрхэндэм һаруулхан
Газар дэлхэйдэ
Гансахан тоонтомни
Үльдэргэмни!
Хүбшын модон үндэһэтэй,
Хүнэй хүбүүн угтай.
Ламахан, Санжа,
Сультим, Дугар-Цырен,
Цыден-Дамба,
тиигээд би Эрдэм -
Гал гуламтын тулга
Гурбан хүбүүдэй нэгэнби.
Булта зоноо баясуулжа,
Бишэн жэлдэ түрэһэнби.
Дангина һайхан дүүгээ
Дахуулжа ябадагби.
Үбгэн абынгаа заабари
Хадуужа абадагби.
Аба эжын һургаалтайб,
Ажал хүдэлмэридэ дуратайб.
Отошо бурханаа
Оройдоо һанажа,
Майдари бурханаа
Сэдьхэлдээ тахижа.
Буянтай, хэшэгтэй
Булта ябахатнай болтогой!
Гурожаб Дугданов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Сагаан хадагаар угтуулжа,
Сагаалгамнай морилбо.
Сагаан сэдьхэл үршөөжэ,
Сагаан эдеэгээ дэлгээбэ.
Амар мэндэ-э!
Үльдэргөөрхимнай ажалша –
Үбһэ хулһан элбэг даа.
Даагамнай далантай,
Буруумнай булшантай
Ондо орожо байнабди.
Сагаалганаар, нютагаархин!
Хун-Шубуун Эхэдэл
Уран бэлигтэй,
Хорёодой-Мэргэн Эсэгэдэл
Уужам сэдьхэлтэй.
Хонти-баабайн хормойдо
Хүн боложо мүндэлһэн,
Үльдэргэ хатан эжынгээ
Уһыень уужа тэнжэһэн,
Эдирхэн 5 наһатай
Эсэгын хүбүүн
Гурожаб гээшэб.
Абамни – Даша-Доржо,
Даша-Доржо – Дулмын,
Дулма – Ешэдугданай,
Ешэдугдан – Бошогтын,
Бошогто – Мүнхын,
Мүнхэ – Борсын,
Борсомнай – Хүбдүүдэй
Хүбдүүд – Хорёодойн,
Угаа уһандаа хаяхагүйб,
Гарбалаа газарта булахагүйб.
Бэлигтнай
Булаг шэнги бурьялаг,
Хэшэгтнай
Һаба һуулгаар билтараг!
Доржо Доржиев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Амар мэндээ!
Хүндэтэй, ямбатай үбгэд,
хүгшэднай,
Хүдэр дорюун ахайнар,
абанарнай,
Хүндэмүүшэ зулгы эгэшэ,
эжынэрнай!
Буряад ёһоороо сагаалжа байна
гүт,
Баян хэшэгтэ хүртэжэ
налайба гүт?
Ерэжэ таанараа золгоходоо,
Ехэл баяртай байнаб даа.
Би хадаа бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй
Бишыхан Доржо гээшэб даа.
Би – Буладайб,
Булад – Дамбын,
Дамба – Доржын,
Доржо – Шиирабай
Шиираб – Ошорой
Ошор – Монтаряанай
Монтаряан – Бурхиин
Бурхи – Маантиин.
Хүнэй зэргэ хүн болохоб,
Хүлэгэй дүрөөдэ
хүлөө хүргэхэб.
Эсэгынгээ гуламта
сахижа ябахаб,
Элинсэгэйнгээ һүлдые
үргэжэ ябахаб.
Ая гангаар гэрээ арюудхажа,
Арбан сагаан буян үйлэдэжэ,
Гал хотоймо үнэр,
Газар хотоймо баян
Һуухатнай болтогой!
Лопсон Дубчинов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Үльдэргэ голһоо
Яатараа жабарлаа гээшэб?
Үльдэргөөрхимнай
Яатараа хүхилдөө гээшэб?
Сагаан һарамнай гараба алтай,
Сагаан эдеэмнай дэлгэрбэ.
Зай, мэндээ! hүрэг мэндэ-э!
Хүбдүүд угай
түмэршэ хүхүүрэй
Добойн долоон
хүбүүд гэлсэгшэ.
Залгаа гэхэ саашань угынь
Зүүн-Үльдэргын Аюуша.
Эмниг моридые шэхэдэдэг,
Зэрлиг ангуудые олзолдог,
Эрын юһэн эрдэмтэй.
Элинсэг эсэгэ – Дубчин,
Дубчинай – Түдэб,
Түдэбэй – Цэдэн-Дамба,
Цэдэн-Дамбын – Дарима.
Даримаһаа гараһан
Сэбэрхэн шарайтай,
Сэлмэгхэн нюдэтэй,
Тоб гэмэ томоотойхон
Таба наһатай Лопсон гээшэб.
Бүүргэһээ халижа унахагүйб,
Баабайнгаа нэрые хухалхагүйб.
Арадайнгаа заншалаар
Алтан үреэлээ дуулгаһуу.
Агтын һайниие сэргэдээ уяжа,
Айлшадай һайниие
гэртээ угтажа,
Наран мэтэ дулаан байгты,
Намар шэнги баян һуугты!
Очир Борбоев,
Сагаан һарын баатар-2010
Дээрэһээ бууһан саһан
Дэлхэйе хушаад, һайхан лэ.
Буряад зонойм Сагаалган
Бусажа ерээд, һайхан лэ.
Амар мэндэ-э!
Улаалзай Хүбдүүд гарбалтай
Үлгы тоонто Үльдэргэмни.
«Элинсэгүүдһээ заяатай
Эрбэд алтан сэргэмни»
(Б. Жанчипов)
Уг гарбални
Утаһан шэнги ута байха.
Түлиһэн гуламтамни
Наран шэнги мүнхэ байха.
Хориин 11 эсэгын
Хүбдүүд угай,
Улаалзай хүхүүрэй
Борбой, Дагба, Цыдып, Булад.
Булад абынгаа баруун гар –
Бата бэхи тулга,
Бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй,
Түбһэн юумэһээ далтирхагүй,
Түрүү зэргэдэ хододоо ябаха
Түргэн, мэргэн Очир хүбүүн
Таанараа һайханаар үреэнэб.
Бар жэлнай
Зөөлэнөөр гэшхэдэгшье һаа,
Шангаар шарбадаг байна.
Тимэһээ:
Өөрынгөө бурхадтаа һүзэглэжэ,
Орон дэлхэйдээ мүргэжэ,
Һаншаг сагаан үбгэд,
хүгшэдөө хүндэлжэ,
Һайхан сэдьхэл сэдьхээд лэ
ябаял гэжэ
Уряалха байнаб.
Баясхалан Очиров,
Сагаан һарын баатар-1999
Бурхан тахилдаа
Нангин зулаяа бадараая.
Һанаа сэдьхэлдээ
Наранай туяа задараая.
Шэнын нэгэн мандаба гээшэ,
Шэнэ найдал һэргэбэ гээшэ.
Шэрэнгитэ, Хоймортоо
Шэнэхэн дарсаг хиидхүүлэе,
Хүреэтэ, Обоотодоо
Хии мориёо хиисхүүлэе.
Би хэнбиб танилсая:
Хүбшэлиг дайдадаа
Хүхын дуугаар һэргэжэ,
Булган таладаа
Булжамуурай аялга шагнажа,
Түрүүнэй холоһоо
Түбхинэжэ һууһан
Тожо, Тожомой,
Баяадай, Банди, Ошор,
Даша, Булад, Базар-Сада.
Базар-Садын одхон үри
Бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй,
Һайзгай, урин абаритай
Һүбэлгэн, хурса ухаатай,
Мори урилдаанда түрүүлдэг,
Барилдаанда мүн шалгардаг
Баясан, миһэрэн ябадаг
Баясхалан хүбүүн гээшэлби.
Үбэл дунда даарахаар бэшэ,
Хүдэр бэетэй ябагты.
Олон жэлдэ үлдэхөөр бэшэ
Бардам байдалтай һуугты!
Дамдин Цыренов,
Эдир Гэсэр-2008, Үльдэргэ нютаг
Сайхан мэндэ, арад зон!
Сагаалганай мэндэ-э!
Баяртайл байнаб сагаалжа,
Бууза хуушуур элбэгжээл,
Үрмэ зөөхэй дэлгэрээл,
Үзэсхэлэн һайндэр ерээл!
Сагаантан угай холбоое
Саашань дамжуулха удамби.
Шорой туулай жэлтэй,
Нэгэ сагаан мэнгэтэй
Дондогой Бадмацыренэй
Дамдин,
Талаан бэлигээ туршажа,
Танай урда зогсонхойб.
Харагты, эрэлхүү түхэлдэм,
Хаба шадалай дээжэ бии.
Омог һэргүү шэнжэдэм
Оюун бодолой гэрэл бии.
Барилдаанай дүрэ аргые
Оролдожо шудалнаб.
Түргэн, мэргэн гохые
Хэрэглэжэ туршанаб.
Хүбүүднай хүсэтэй байг лэ.
Хододоо урагшаал шармайг лэ.
Буряад зоной соло
Бэеын бэедэ, үеын үедэ
Бай дээрэ дуудагдажа байхань
болтогой!
Балбар Цыренов,
Гэсэр-2001, Үльдэргэ нютаг, 1-дэхи һуури
Мянган жэлэй эхиндэ
Монгол литын эрьесээр
Мэргэн сэсэн гэгдэдэг
Могой жэлнай гарабал даа,
Сагаан һараар!
Сагаан хэшэгээр, нютагаархин!
Эжынгээ оёһон
буряад дэгэл үмдэнхэй
Эртын сагай баатар
Гэсэр гэгдэнхэй,
Ендэр дээрэ зогсожо байхадаа,
Ехэл урматай байнаб даа.
Урдын сагһаа эхитэй
Улаалзай хүбдүүд гарбалтай.
Элинсэг буурал
Холхосой, Балдан, Долгор,
Дондог, Бадма-Цырен, Бадмацыренэй
Баатар хоёр хүбүүдэй
аха захань,
Хулгана жэлтэй,
7 улаан мэнгэтэй,
Хурса хурдан
Балбар – би гээшэб.
Ама хэлэмни нугархай,
Аргаа оложо ядахагүйб.
Хүсэ шадални – һүрхэй
Хүнэй хойно ябахагүйб.
Могой жэлнай хотирхой
Муу, һайн тэнсэнхэй.
Юрэдөөл, һайнаар ябая даа,
Һайхан сэдьхэл сэдьхэе даа.
Бурхандаа һүзэе,
Буян хэшэг үйлэдэе.
Булат Будажанаев,
Аймагай Гэсэр-1999, 1-дэхи һуури
Мянган бурхад найжатай
Манхан ехэ дайдатай,
Мүнхэ тэнгэриһээ удха заяатай
Мүнгэн шобхо дэнзэ, залаатай,
Булган, халюун малгайтан
Буряад-монгол угсаатан!
Амаршалнаб таанараа
Алдарта Сагаалганаараа!
Шэнэ жэлээр, шэнын нэгэнээр! Мэндэ-э!
Монгол зондоо суурхадаг
Молон багшын зарлигтай
Ороһон, гараһанаа харалсадаг,
Обоото хадада мүргэлтэй,
Эрбэд алтан сэргэмни -
Элдин хонгор Үльдэргэмни!
Тоонто һайхан нютагайнгаа
Торгон хүрьһэ гэшхэжэ,
Эсэгын хүбүүн эрдэни
Энэ дэлхэйдэ ябанаб даа.
Хориин 11 эсэгын
Түмэршэн хүбдүүд угай Санжа, Будажана, Цырен-Доржо,
Цырен-Доржо абынгаа
Дүрбэн ханата гэрыень
өөдэнь татаха,
Дүүрэн сагаан сэдьхэлэйнь
найдал болохо
Угайнгаа заяаһан бэлигтэй,
Уладайнгаа хэшээһэн үреэлтэй,
Урагшаа дабхиха зоригтой,
Эрдэм номдо шуналтай
Эдир Гэсэр – Булат Будажанаев
Энэ һайхан ордон соо
Эрхим таанараа
үреэлжэ байналби.
Дайдаһаа далан абажа,
Дэлхэйһээ дэлэн барижа,
Олзотой, омогтой
Ондо орожо
һуухатнай болтогой!
Жигжит Доржиев,
Аймагай Гэсэр-2001, 3-дахи һуури
Амар мэндээ!
Булган малгай «һахас» гүүлээд,
Бугын эбэр «ялас» гүүлээд,
Мориной гүйдэлдэ
Мордохо шадалтай
Монгол туургата арадни!
С белым месяцем Вас,
О, потомки кочевников,
Что устремились
на быстрых конях
В неизведанные пространства
Новых времён!
Утымнай харгы
Урагшатай байхань «болтогой»
гээд,
Сагаан һараар һүнэй дээжээр
Сэржэм сэлингээ үргэел!
Мүльһэ, саһаа нэмэринхэй
Мүнгэлиг сагаан дайдаһаа,
Зали абан нойрсонхой
Залгаа хүбшэ, тайгаһаа,
Гушан гурбан гулбайһаа,
Гурбан ехэ Яруунаһаа,
Алтан тоонто Үльдэргэһөө
Амар мэндые асараалби.
Мүнхэ сагые нэбтэ хараһан
Мэргэн сэсэн Молон-багшын
Үри һадаһан
Угаа удхалан
Урдатнай зогсонолби.
Улаалзай Хүбдүүд угай Сүлтэгэр, Сүлгөө, Балтагар,
Молон, Цэбэг, Жигжит, Жигмит, Доржо, Санжимитыб,
Сэдэб, Сэдэб
Абын гурбан үриин дундахи
Жигжид хүбүүн гээшэлби.
Замби түбидөө
хулгана жэлдэ түрөөлби,
Һэргэг, хүхюун абаритайб.
Һонор, хурса бодолтойб,
Эртын бэлигэй
дээжэһээ хүртэнхэйб,
Эрдэм номоо
эрхимээр үзэнхэйб.
Бэлигтэйшүүлээ үргэжэ,
Бэрхэшүүлээ дэмжэжэ,
Баруун, зүүн гэлсэнгүй,
Бэе бэедээ оролсонгүй,
«Үнэн» hониноо уншажа,
Үндэһэн соёлоо үргэжэ,
Түрэл хэлээрээ хөөрэлдэжэ,
Түби дээрэ нэрээ нэрлүүлжэ,
Түрүүшүүлэй зэргэдэ
Ябахамнай болтогой!
Эрдэм Елаев,
Гэсэр-2001, Улаан-Үдэ
Мэргэн солоёо
түүхэдэ бэшүүлһэн,
Мүнгэн зэбэеэ
дэлхэйдэ суурхуулһан,
Түргэн морин унаатан,
Туургата монгол угсаатан!
Приветствую вас,
Потомки Бүртэ-Чоно,
Прошедшие долгий путь
По дорогам истории,
И сумевшие
Сохранить свои обычаи,
Свет в сердцах и огонь в очагах.
Сагаан һараар, Сагаалганаар!
Буурай холо сагта
Боохан һайхан нютагта
Буха-ноён баабайтай,
Будан-Хатан эжытэй.
Булагад яһанай
Буурал эсэгэ Ербагай,
Елай, Петүүхэ, Балсахай,
Борис, Иннокенти, Николай.
Николайн 3 хүбүүнэй дундахи
Эрдэм хүбүүн урдатнай
бэеэрээ байнаб.
Ама сагаан хулгана жэлдэ
Алтан наранай үдын тэндэ
Хүхэ зүлгын һэргэхэ сагта,
Хүхы шубуунай донгодохо үедэ
Нюдэндөө галтайхан,
Нюуртаа согтойхон хүбүүн
Хүрьһэтэ дэлхэйдэ түрэжэ,
Хүлөө дүрөөдэ
хүргэжэ ябаналби.
Байгал далайдаал
уужам сэдьхэлтэй,
Бархан ууладаал үндэр заяатай
Ангар мүрэндэл холые зорижо,
Алтан нарандал
мүнхэ жаргажа ябагты!
Энхэ-Жаргал Юмжитов,
Аймагай эдир Гэсэр-2003, Гран-При,
Яруунын аймаг
Будамшуугай орондо
Буряад үргэн дайдада
Саһа, бордоһоор шэдэлбэл
Сагаалгамнай морилбол.
Ай, хурай!
Хэшэгнай дэлгэрэг,
Хэрэгнай бүтэг!
Үдэ хатан эжымни
Үлгын дуугаа гүнгэнөө,
Эгэтын-Адаг нютагни
Эдир наһым бөөмэйлөө.
Хүрьһэтэ алтан дэлхэйдэ
Хүйхэр хүбүүн мүндэлөөб –
Барилдаанда, урилдаанда
Бахим оромоор хүгжөөб.
Хори угайм һарбаалжан
Хуша модондол һархайгаал.
Улаалзай хүбдүүдһээ гэлсэгшэ
Угайм эхин – Гэдэгшэ
Тарба, Шонхо, Мэдээшэ
Жанчиб, Эрдэни, Юмжэд
Сэрэнжаб, Сэрэнжабай Сэдэб.
Хатарша, дууша юм
Сэдэб абамни,
Түрүү соёлшо лэ
Бутидма эжымни.
Шуран хулгана жэлтэй,
Шуумар, түргэн, согтой
Энхэ-Жаргал Юмжитов
Эдир Гэсэр гээшэб.
Хуушанайнгаа заншалаар
Хамаг зоноо үреэнэб:
Хун сагаан хонин жэлнай
Хэшэгтэй, үрэжэлтэй байг лэ.
Хүдөө таламнай ургасатай,
Хүн зомной урматай байг лэ!
Эрдэм Баниев,
Эдир Гэсэр – 2009, 1 һуури, 29-дэхи гимнази, Улаан-Үдэ
Хамар-Дабаанай үбэртэ
Хангай арюун дайдада
Элинсэг зургаан эсэгэнэр
Эржэн сэргээ зооһон юм.
Байгалай эрьеһээ бууһан
Бардатан хотон минии
Угайм һарбаалжан залган,
Удхалан галаа һууһан юм.
Холын тэрэ түүхэдэнь
Хасаг сэрэгэй удха бии.
Элинсэгүүдээ тоолоо һаам,
Эсэшэхэт таанарни.
Мүнөөдэр – манай һайндэр,
Монголшуудай Сагаалган.
Сагаан һараар, угсаатан!
Санзай, хүжөө бадарааял.
Хадаг будагаа дэлгээжэ,
Хүгтэй, дорюун золгоёл.
Мэндэ-э!
Үндэhэтэнэй гимназиин
Үнэр олон шабинарай
Эрхимүүдэй нэгэнби,
Эрдэм Баниев нэрэтэйлби.
Буряад дуугаа дууланаб,
Барилданаб, хатарнаб.
Һөөл урихан таанартаа
Һайхан үреэлээ дуулгаһуу.
Һанаһанаа абагты,
Һарбайһандаа хүрэгты.
Хэһэн хэрэгтнай бүтэг,
Хэшэг, буянтнай дэлгэрэг!
Чингис Цырендоржиев,
Гэсэр-2003, Үльдэргэ
Амар мэндээ, арад зонхомни!
Алтай, Хангай хоёрни
Анхан сагай домог соол.
Абай-Гэсэр нэрэмни
Арад зоной зүрхэн соол.
Хатан голдом амгалан
Бурзан саһаар толорнол.
Булжамууртын дайдада
Буян хэшэг дэлгэрээл.
Сагаан һараар, сагаалганаар!
Сайхан найраар, бишэн жэлээр!
Шэнэ сагай Гэсэр
Чингис Цырендоржиев
Туургатанайнгаа һайндэрөөр
Таанараа амаршалан
байнаб даа.
Буурай сагһаа домогтой
Бодонгууд ехэ угтай,
Үндэр Турадаа мүргэлтэй
Үльдэргын Һангаһатан хотоной
Базар, Цыденжаб, Цырендоржо,
Баяр, Баярай
Дорюун согтой,
Дуулаха дуратай
Хайрата аба эжынгээ
Хоёрдохи үри гээшэлби.
Гайхамшагта Луу жэлдэ
түрэһэн,
Газар дайдын гэдэлгэнээр
мүндэлһэн
Хүбүүн хадаа юм гү,
Хүрин зүрхэмни угаа уян юм.
Хун шубуудай бусаха хаһада
Хүлгэжэ досоомни,
Буряад һайхан дуунуудаа
Уянгалан татаха
дурамни хүрэдэг юм.
Эрхим хүндэтэ нютагаархимни,
Эртынгээ ёһоор
үреэлээ хэлэһүүб тандаа.
Дуулим һайхан дайдадаа
Дуулан, дурлан, сэдьхэл дүүрэн
Дуурама дулаан байрадаа
Дүрбэн тэгшэ түбхинэн, үдэн
Нютаг оронойнгоо
нэрэ түрэ үргэжэ,
Нарата дэлхэйдээ
жаргажа ябахамнай болтогой!
Санжай Цырендоржиев,
Эдир Гэсэр-2001, Улаан-Үдэ.
Алаг эреэн могой жэлнай
Алдангүй морилбол,
Улаан-Үдэ хотомнай
Угтамжаяа дэлгэбэл.
Наһан дээрэ наһа нэмэбэбди
Налгай зохидоор золгобобди.
Мэндээ, манай Сагаалган,
Мэндээ, минии нютагаархин!
Аба, эжынэр,
Ашата багшанар,
Үбгэд, хүгшэднай!
Бугын дуугаар зэдэлһэн
Буурал хангай дайдамни
Балшар бэеым бөөмэйлһэн
Гансахан тоонто Үльдэргэмни!
Хун-шубуун гарбалтайб,
Хуһан модон сэргэтэйб.
Галзууд хүн сухалтай
Ганса модон эзэтэй.
Галзуудһаа гарбалтай
Дондог, Сэрэн-Доржо,
Базар-Дара
Буда-Дара, Буда-Дарын
Урдаа хараха
Ууган хүбүүн Санжай
Угаа удхалан
Урдатнай зогсоноб.
Бишэн жэлтэйб,
Найман сагаан мэнгэтэйб,
Саһаар дайдын сахилжа,
Сагаан һарын
салгидажа байхада,
Аба эжыдээ бэлэг боложо,
Алтан дэлхэйдэ мүндэлөөб.
Үбэлэй үхибүүн хадаа
Өөдэргэн, шанга бэетэйб,
Өөрсэхэн, өөрэ зантайб.
Зүрхэндөө зориг бадараахаб,
Замай холые һунгахаб.
Намайе таниха болоо хадатнай
Нэгэ үреэл тандаа
хэлээд орхиһуу.
Эреэншье һаань ажабайдалай,
Этигэлээ буурангүй,
Эршэтэйхэнээр
Урагшаал дабшан ябагты!
Буряад ороной түрүүшын Сагаан hарын Гэсэр-1992,
1993 оной 1-дэхи һуури, Ивалгын аймаг
Амар мэндэ!
Би хадаа: буурай холын сагта
Байгал далайн эрьеэр
Эреэн гутаарай нүхэнһөө
олдон,
Эрхүүһээ наашаа дабхиһан,
Эхирэд буряад гарбалтай,
Шонын эшээнhээ олдоhон
Шоно баян омогтой,
Хамниганhаа гараhан,
Хамнай гэжэ хүхүүртын,
Обоо, субаргаар олон,
Оронго нютагаар hуудалтай,
Янгаажин дасанай жиндаг -
Янгар хасагуудай удам,
Бишэн жэлтэй, Баяр нэрэтэй
Дамбын Александрын хүбүүн
гээшэб.
Хүгжэм дуунда абьяастайб,
Хүн-оркестр нэрэтэйб:
Иочин, чанза, морин хуур,
Баян, гитара, синтезатор...
Аялга тааруулнаб, зохёоноб,
Челентаны итальянаар
дууланаб.
Уг гарбални гэбэл, уулын хушадал һархайнал:
Дамба – Балданай – Аюшийн – Цыдэнэй – Запханай – Һэржийн – Жарбын – Гүнэйн – Дунайн – Дунуудай – Хамнайн – Шонын –Һэргэлдэйн – Зонхийн – Эхирэдэй – Боронууд Эхын, Гур Буридайн – Барга Баатарай – Бата Эзэн Хаанай – Судодаани Хаанай – Бодогаалийн изагуурай.
Янгаажан хасагуудай дуун:
Ялагархан дэлэстэй илдамхан
хээр
Янгаажан харуулын унаган юм.
Яагаашье досоомни уйдхартай
байна,
Яаралтай мэндыем хүргөөрэй
дөө.
Хүхэ мүнхэ тэнгэриин
харьяатан
Хүн түрэлтэнэй дунда хүгжэлтэтэй ябахамнай
болтогой!
Золто Аюров,
Буряад ороной Эдир Гэсэр-1993, 1-дэхи һуури, Хориин аймаг
Туургата буряад-монголшууд,
Тулгынтнай гал дүлэтэеэ хаяа?
Түүхын ялхинуудаар
бүншэхэдөө,
Тэргынтнай гол зандаа хаяа?
Сагаан һараар, сайхан найраар!
Хонгор һайхан Хориин
аймагһааб,
Морин жэлтэйб, 4 ногоон
мэнгэтэйб.
Тура үндэр хадамнай -
Торгон хүбөө хойморнай.
Түргөөр урдаһан Үдэмнай,
Түрэл тоонто Буламнай
Богдо гэгээнэй найжалһан
Булган хангай дайдатайл.
Арбан хоёр обоогоо
Ахалан һуудаг шүтөөнтэйл.
Дун сагаан Жанчиб шодонтой
Даша-Дондог уулаяа
Жэл бүхэндэ тахижа,
Жэгдэ амгалан һуунабди.
Буурай түүхэтэ Буряадтаа
Буян, хэшэг үреэлнэб.
Жэнхэни заншалаа һэргээжэ,
Жэгүүр һодоор хүсэтэй, нэрэтэй,түрэтэй ябахамнай
болтогой!
Даба Митыпов,
Аймагай Гэсэр-1999, 1-дэхи һуури
Республикын финалист, Яруунын аймаг
Хангай үргэн дайдамнай
Хабарай амяар һэргэбэл,
Сагаан бурзан таламнай
Саһан хүнжэлөө сэлибэл.
Малайнгаа түл абажа,
Малша араднай сэнгэбэ.
Һү, тараг дэлгэржэ,
Һаба, һуулгаар билтарба.
Сагаан һараар, Сагаалганаар!
Буурал манаар бүрхөөгдэһэн
Буурай холын сагые
Удхалан байжа үзэхэдэм
Угайм түүхэ элирнэл.
Хун шубуун гарбалтан,
Хуһан модон сэргэтэн.
Галзуу шанга абаритай
Галзууд угтан суутай.
Бараг-бараг тайшаанар,
«Бибди!» гэһэн гулваанар
Галзуудһаал гарбалтайл,
Гал дүлэн тугтайл.
Хабагай, Тогтохо,
Цырен-Доржо, Митыб,
Бата-Мүнхэ, Баяр, Баярай ууган хүбүүн,
Нохой жэлтэй, 9 улаан мэнгэтэй
Дабаа нэрэтэй хүм даа.
Энээхэн сээжэдээ
Эмээлтэ, хазаартые багтаахаб.
Түбһэн юумэндэ тогтохогүйб,
Һахы-һалаг болохогүйб.
Урилдаанай болоо һаа,
«Ухай» гэхэлби.
Барилдаанай болоо һаа,
«Бароо!» гүүлэхэлби.
Һаруул сээжын оёорһоо
Һайхан үгэ хэлсэе.
Аман үгын абдарһаа
Сэнтэй үреэл бэдэрэе.
«Уулын улаан алирһан
Уралдатнай задараг лэ».
Заяан хубиин жаргалан
Зүрхэндэтнай бадараг лэ!
Саян Будаев,
Эдир Гэсэр-1994, республикын 1-дэхи һуури, Ивалгын аймаг
«Халтар халюунай харые
Харбан барихада яалай.
Хаалингуудай удхые
Хэлэн барахада яалай».
А-э-э-э, а-э-э-э, а-у-у-дон
Соностонол һонортом
Сууряалжа агуу үльгэр..
Хатан гэгшэ голдоо,
Хара далайн эрьедэ
Булжамууртын орондо
Буряад зонхон һуудаг гээ.
Унаһан, түрэһэн дайдадаа,
Ууһан, яаһан уһандаа
Амитан зонхон хоёртоо
Амар жаргал үреэлнэб,
Тайжын мэндээр мэндэшэлнэб,
Түүхэтэ найраар амаршалнаб.
Одото сагаан һараар
Оронгын хүбүүнэй мэндэ-э!
Арбан хоёр наһатайб,
Саян Будаев нэрэтэйб.
Уурагта түрэл хэлэеэ
Эжыдээл хүндэлжэ ябахаб.
Угсаата буурай заншалаа
Эрын гуримаар сахихаб.
Буга унагааха хүбүүдтэй,
Булга эсхэхэ хүүхэдтэй
Үндэһэн түрэл арадни,
Үргэн талын ногоондол
Үдэжэ, һалбаржа байхатнай
болтогой!
Алдар Цыренов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Амар сайн!
Үлзы һайхан
Үльдэргэ нютагайм арад түмэн,
Бар жэлнай гарабал
Баян хэшэг дэлгээбэл.
Сагаан һараар!
Холын буурал сагһаа
Хориин дайдаар түбхинэһэн
Баян намтартай,
Бардам байдалтай
Бурюуха хүбдүүд угай
Үреэлтын Санжаа,
Санжаагай Цыбикжаб, Цыбигжабай Цырен,
Цыренэй Бальжир, Бальжирай Булад, Буладай
Булсагархан, хонгорхон одхон
хүбүүн Алдарби,
Бишэн жэлтэйб,
7 сагаан мэнгэтэйб.
Эрхые һуранхаар
Бэрхые һуранхайб,
Эрдэм номдо
Анханһаа дуратайб.
Замай холые шэлэн ошохоб,
Золтой зоригтой урагшаал
дабшахаб.
Аба эжынэрээ,
Абгай ахайнараа,
Суртаал заадаг багшанараа,
Сугтаа һурадаг үетэнөө
Сарюун һайхан
Сагаан һараар
Амаршалнаб!
Сагаан харгы,
Сагаан сэдьхэл үреэлнэб!
Очир Гомбоев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1997
Үргэн замбиин нугануудаар
Үхэр жэлнай бэлшэһээр,
«Минии ээлжээн болоо» гээд,
Мөөрэн, дуулан ерэбэл даа.
Шарахан уураг шанагдахань,
Шагша багашуул жаргахань.
Сагаан һараар!
Очир Гомбоев обогтойб,
Ойрад-монгол отогтойб.
Баян арбан гарбални,
Буурай сагай түрбэлни
Алтай, Хангайһаа эхитэй юм,
Аласай холоһоо замтай юм.
Далдай, Шубтуун, Сундари, Шаты, Цаганаг, Ганжуур,
Барда, Масай, Бадма, Банюу, Гомбо, Лубсан-Цырен,
Лубсан-Цыренэй хүбүүн
би – Очир.
Найман Намсарайдал үнэр,
Найман үринэрэйнь нэгэнби.
Энхэрхэ зургаан эгэшэтэйб,
Эрдэни жаахан дүүтэйб.
Жодоо, арсын хангалһаа
Жэгнээд, досоом уярна.
Хурдан агтын хаядалһаа
Хасаг шуһам бурьялна.
Хадын уһандал арюухан,
Хээрын сэсэгтэл сарюухан.
Алтан нарандал
мандажа байгты! – гэжэ
Арад зоноо үреэлнэб!
Түмэн Раднаев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Аалихан маряаһаар
Алаг эреэн бар жэлнэй
ерэбэл даа.
Айл аймаг, арад зоноо
амаршалнаб,
Айраг тарагта
Сагаан һараар мэндэшэлнэб.
Мэндээ!
Хүлэрэгтын голдо
Урдын сагһаа буусатай.
Эреэн-Баабайда
Эртын үеһөө мүргэлтэй.
Түмэршэ Хүбдүүд угай
Пашаг, Ашата, Сандит, Бадари,
Радна, Валера, Баяр
Баяр Баярмаа хоёртоо
Баяр жаргал асарһан,
Үндылгэһэн гэрыень эзэлхэ,
Үтэлхэ наһыень үргэхэ,
Хүхын дуунай зэдэлээн соо,
Хүдөө талын зэрэлгээн соо
Хүн боложо мүндэлһэн
Тулгатайхан, томоотойхон
Түмэн хүбүүн гээшэб даа.
Танилсаа хадаа
Түргөөр үреэлээ хэлэһүүб даа.
Үргэһэнтнай хүн боложо байг,
Үдхэһэнтнай мал боложо байг.
Үндэр тэнгэриһээ үреэлтэй
ябагты,
Үлгэн дэлхэйһээ үргэмжэтэй
ябагты!
Бадма Галанов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1997
Хандагайн урамаар
Хангай дайдаа зэдэлүүлһэн,
Булагай уһаар
Булта зоноо умдалуулһан,
Үлгы тоонто,
Үльдэргэ нютагни, амар мэндэ!
Хун-шубуун эхэмнай
Хүхэ мүнхэ тэнгэридэ.
Хорёодой Мэргэн эсэгэмнай
Хадын арюун энгэртэ.
Галзууд хүбүүниинь гайтай,
Буряад соогоо суутай.
Хатуу, Номогон, Дугар,
Лыктыб,
Галан,
Ринчин-Доржо,
Ринчин-Доржын
Хонгорхон хасартай,
Хонгорхон шарайтай,
Нюдэндөө галтайхан,
Налгай зантайхан
Бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй
Баабайн одхон Бадма
Бэеэрээ урдатнай байнаб даа.
Сагаан һараар
таанараа эндэ үреэлжэ,
Сэсэг шэнги һалбаржа ябагты,
Наран шэнги
мандажа жаргагты!
Мэргэн Энкеев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1997
Монгол литээр 12 жэлнай
Мүнхэ сансараар гороолнол.
Мүшэнһөө мүшэндэ дамжан,
Ээлжээ шэнэлэн бусабал.
Хадын үндэр оройгоор
Хии морид хиисэхэнь.
Харгааһатын саһата талаар
Хурдан хүлэгүүд урилдахань.
Абамни дуулаха,
ахаймни барилдаха,
Арад зомнай сагаалаха,
ногоолохо.
Мэндээ, минии нютагаархин,
Сагаан һарын мэндээ!
Намайе танина гүт?
Энхын Дамбын Баярай
Одхон хүбүүн Мэргэнби.
Аман зохёолой удхаар –
Үреэлэй үзүүртэ тоһон.
Одо заяантнай үндэр байг,
Оюун бэлигтнай хурса байг!
Очир Цымпилов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
«Жэгүүрээрээ дэбиһээр
Жэлнай эхилбэ.
Жэгтэй хүхюугээр
Сагаалгамнай эхилбэ».
Амар мэндээ!
Булган-баабайдаа обоотой
Борсотон хотон омогтой,
Улаалзай хүбдүүд гарбалтан
Обоотын үбэрөөр һуудаг һэн.
Борсо, Абида, Дагба, Цымпил
Дэжэдма, Лушан, Лушанай
Ууган хүбүүн.
Хүхюун согтой,
хөөрэхэ дуратай,
Шандааһаар шанга, шаб гэмэ
Омог нэрэтэй
Очир баатар гээшэб даа.
Бишэн жэлтэйб,
8 сагаан мэнгэтэйб.
Аяндаа зөөлэн ябаарайт,
Айлдаа хүндэтэй һуугаарайт.
Сагаан хэшэг дэлгэрэг,
Сагаалгамнай мандаг!
Эрдэм Сультимов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Сагнай тэхэрибэ,
Сагаалгамнай дэлгэрбэ.
Гараа һунган золгоһуу,
Гарагай шэнээр мэндэшэлһүү.
Сагаан һараар!
Налуухан хадануудтай,
Нариихан голнуудтай,
Зоноороо даруухан,
Зүрхэндэм һаруулхан
Газар дэлхэйдэ
Гансахан тоонтомни
Үльдэргэмни!
Хүбшын модон үндэһэтэй,
Хүнэй хүбүүн угтай.
Ламахан, Санжа,
Сультим, Дугар-Цырен,
Цыден-Дамба,
тиигээд би Эрдэм -
Гал гуламтын тулга
Гурбан хүбүүдэй нэгэнби.
Булта зоноо баясуулжа,
Бишэн жэлдэ түрэһэнби.
Дангина һайхан дүүгээ
Дахуулжа ябадагби.
Үбгэн абынгаа заабари
Хадуужа абадагби.
Аба эжын һургаалтайб,
Ажал хүдэлмэридэ дуратайб.
Отошо бурханаа
Оройдоо һанажа,
Майдари бурханаа
Сэдьхэлдээ тахижа.
Буянтай, хэшэгтэй
Булта ябахатнай болтогой!
Гурожаб Дугданов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Сагаан хадагаар угтуулжа,
Сагаалгамнай морилбо.
Сагаан сэдьхэл үршөөжэ,
Сагаан эдеэгээ дэлгээбэ.
Амар мэндэ-э!
Үльдэргөөрхимнай ажалша –
Үбһэ хулһан элбэг даа.
Даагамнай далантай,
Буруумнай булшантай
Ондо орожо байнабди.
Сагаалганаар, нютагаархин!
Хун-Шубуун Эхэдэл
Уран бэлигтэй,
Хорёодой-Мэргэн Эсэгэдэл
Уужам сэдьхэлтэй.
Хонти-баабайн хормойдо
Хүн боложо мүндэлһэн,
Үльдэргэ хатан эжынгээ
Уһыень уужа тэнжэһэн,
Эдирхэн 5 наһатай
Эсэгын хүбүүн
Гурожаб гээшэб.
Абамни – Даша-Доржо,
Даша-Доржо – Дулмын,
Дулма – Ешэдугданай,
Ешэдугдан – Бошогтын,
Бошогто – Мүнхын,
Мүнхэ – Борсын,
Борсомнай – Хүбдүүдэй
Хүбдүүд – Хорёодойн,
Угаа уһандаа хаяхагүйб,
Гарбалаа газарта булахагүйб.
Бэлигтнай
Булаг шэнги бурьялаг,
Хэшэгтнай
Һаба һуулгаар билтараг!
Доржо Доржиев,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Амар мэндээ!
Хүндэтэй, ямбатай үбгэд,
хүгшэднай,
Хүдэр дорюун ахайнар,
абанарнай,
Хүндэмүүшэ зулгы эгэшэ,
эжынэрнай!
Буряад ёһоороо сагаалжа байна
гүт,
Баян хэшэгтэ хүртэжэ
налайба гүт?
Ерэжэ таанараа золгоходоо,
Ехэл баяртай байнаб даа.
Би хадаа бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй
Бишыхан Доржо гээшэб даа.
Би – Буладайб,
Булад – Дамбын,
Дамба – Доржын,
Доржо – Шиирабай
Шиираб – Ошорой
Ошор – Монтаряанай
Монтаряан – Бурхиин
Бурхи – Маантиин.
Хүнэй зэргэ хүн болохоб,
Хүлэгэй дүрөөдэ
хүлөө хүргэхэб.
Эсэгынгээ гуламта
сахижа ябахаб,
Элинсэгэйнгээ һүлдые
үргэжэ ябахаб.
Ая гангаар гэрээ арюудхажа,
Арбан сагаан буян үйлэдэжэ,
Гал хотоймо үнэр,
Газар хотоймо баян
Һуухатнай болтогой!
Лопсон Дубчинов,
Хүүгэдэй сэсэрлигэй баатар-1998
Үльдэргэ голһоо
Яатараа жабарлаа гээшэб?
Үльдэргөөрхимнай
Яатараа хүхилдөө гээшэб?
Сагаан һарамнай гараба алтай,
Сагаан эдеэмнай дэлгэрбэ.
Зай, мэндээ! hүрэг мэндэ-э!
Хүбдүүд угай
түмэршэ хүхүүрэй
Добойн долоон
хүбүүд гэлсэгшэ.
Залгаа гэхэ саашань угынь
Зүүн-Үльдэргын Аюуша.
Эмниг моридые шэхэдэдэг,
Зэрлиг ангуудые олзолдог,
Эрын юһэн эрдэмтэй.
Элинсэг эсэгэ – Дубчин,
Дубчинай – Түдэб,
Түдэбэй – Цэдэн-Дамба,
Цэдэн-Дамбын – Дарима.
Даримаһаа гараһан
Сэбэрхэн шарайтай,
Сэлмэгхэн нюдэтэй,
Тоб гэмэ томоотойхон
Таба наһатай Лопсон гээшэб.
Бүүргэһээ халижа унахагүйб,
Баабайнгаа нэрые хухалхагүйб.
Арадайнгаа заншалаар
Алтан үреэлээ дуулгаһуу.
Агтын һайниие сэргэдээ уяжа,
Айлшадай һайниие
гэртээ угтажа,
Наран мэтэ дулаан байгты,
Намар шэнги баян һуугты!
Очир Борбоев,
Сагаан һарын баатар-2010
Дээрэһээ бууһан саһан
Дэлхэйе хушаад, һайхан лэ.
Буряад зонойм Сагаалган
Бусажа ерээд, һайхан лэ.
Амар мэндэ-э!
Улаалзай Хүбдүүд гарбалтай
Үлгы тоонто Үльдэргэмни.
«Элинсэгүүдһээ заяатай
Эрбэд алтан сэргэмни»
(Б. Жанчипов)
Уг гарбални
Утаһан шэнги ута байха.
Түлиһэн гуламтамни
Наран шэнги мүнхэ байха.
Хориин 11 эсэгын
Хүбдүүд угай,
Улаалзай хүхүүрэй
Борбой, Дагба, Цыдып, Булад.
Булад абынгаа баруун гар –
Бата бэхи тулга,
Бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй,
Түбһэн юумэһээ далтирхагүй,
Түрүү зэргэдэ хододоо ябаха
Түргэн, мэргэн Очир хүбүүн
Таанараа һайханаар үреэнэб.
Бар жэлнай
Зөөлэнөөр гэшхэдэгшье һаа,
Шангаар шарбадаг байна.
Тимэһээ:
Өөрынгөө бурхадтаа һүзэглэжэ,
Орон дэлхэйдээ мүргэжэ,
Һаншаг сагаан үбгэд,
хүгшэдөө хүндэлжэ,
Һайхан сэдьхэл сэдьхээд лэ
ябаял гэжэ
Уряалха байнаб.
Баясхалан Очиров,
Сагаан һарын баатар-1999
Бурхан тахилдаа
Нангин зулаяа бадараая.
Һанаа сэдьхэлдээ
Наранай туяа задараая.
Шэнын нэгэн мандаба гээшэ,
Шэнэ найдал һэргэбэ гээшэ.
Шэрэнгитэ, Хоймортоо
Шэнэхэн дарсаг хиидхүүлэе,
Хүреэтэ, Обоотодоо
Хии мориёо хиисхүүлэе.
Би хэнбиб танилсая:
Хүбшэлиг дайдадаа
Хүхын дуугаар һэргэжэ,
Булган таладаа
Булжамуурай аялга шагнажа,
Түрүүнэй холоһоо
Түбхинэжэ һууһан
Тожо, Тожомой,
Баяадай, Банди, Ошор,
Даша, Булад, Базар-Сада.
Базар-Садын одхон үри
Бишэн жэлтэй,
8 сагаан мэнгэтэй,
Һайзгай, урин абаритай
Һүбэлгэн, хурса ухаатай,
Мори урилдаанда түрүүлдэг,
Барилдаанда мүн шалгардаг
Баясан, миһэрэн ябадаг
Баясхалан хүбүүн гээшэлби.
Үбэл дунда даарахаар бэшэ,
Хүдэр бэетэй ябагты.
Олон жэлдэ үлдэхөөр бэшэ
Бардам байдалтай һуугты!
Дамдин Цыренов,
Эдир Гэсэр-2008, Үльдэргэ нютаг
Сайхан мэндэ, арад зон!
Сагаалганай мэндэ-э!
Баяртайл байнаб сагаалжа,
Бууза хуушуур элбэгжээл,
Үрмэ зөөхэй дэлгэрээл,
Үзэсхэлэн һайндэр ерээл!
Сагаантан угай холбоое
Саашань дамжуулха удамби.
Шорой туулай жэлтэй,
Нэгэ сагаан мэнгэтэй
Дондогой Бадмацыренэй
Дамдин,
Талаан бэлигээ туршажа,
Танай урда зогсонхойб.
Харагты, эрэлхүү түхэлдэм,
Хаба шадалай дээжэ бии.
Омог һэргүү шэнжэдэм
Оюун бодолой гэрэл бии.
Барилдаанай дүрэ аргые
Оролдожо шудалнаб.
Түргэн, мэргэн гохые
Хэрэглэжэ туршанаб.
Хүбүүднай хүсэтэй байг лэ.
Хододоо урагшаал шармайг лэ.
Буряад зоной соло
Бэеын бэедэ, үеын үедэ
Бай дээрэ дуудагдажа байхань
болтогой!
Балбар Цыренов,
Гэсэр-2001, Үльдэргэ нютаг, 1-дэхи һуури
Мянган жэлэй эхиндэ
Монгол литын эрьесээр
Мэргэн сэсэн гэгдэдэг
Могой жэлнай гарабал даа,
Сагаан һараар!
Сагаан хэшэгээр, нютагаархин!
Эжынгээ оёһон
буряад дэгэл үмдэнхэй
Эртын сагай баатар
Гэсэр гэгдэнхэй,
Ендэр дээрэ зогсожо байхадаа,
Ехэл урматай байнаб даа.
Урдын сагһаа эхитэй
Улаалзай хүбдүүд гарбалтай.
Элинсэг буурал
Холхосой, Балдан, Долгор,
Дондог, Бадма-Цырен, Бадмацыренэй
Баатар хоёр хүбүүдэй
аха захань,
Хулгана жэлтэй,
7 улаан мэнгэтэй,
Хурса хурдан
Балбар – би гээшэб.
Ама хэлэмни нугархай,
Аргаа оложо ядахагүйб.
Хүсэ шадални – һүрхэй
Хүнэй хойно ябахагүйб.
Могой жэлнай хотирхой
Муу, һайн тэнсэнхэй.
Юрэдөөл, һайнаар ябая даа,
Һайхан сэдьхэл сэдьхэе даа.
Бурхандаа һүзэе,
Буян хэшэг үйлэдэе.
Булат Будажанаев,
Аймагай Гэсэр-1999, 1-дэхи һуури
Мянган бурхад найжатай
Манхан ехэ дайдатай,
Мүнхэ тэнгэриһээ удха заяатай
Мүнгэн шобхо дэнзэ, залаатай,
Булган, халюун малгайтан
Буряад-монгол угсаатан!
Амаршалнаб таанараа
Алдарта Сагаалганаараа!
Шэнэ жэлээр, шэнын нэгэнээр! Мэндэ-э!
Монгол зондоо суурхадаг
Молон багшын зарлигтай
Ороһон, гараһанаа харалсадаг,
Обоото хадада мүргэлтэй,
Эрбэд алтан сэргэмни -
Элдин хонгор Үльдэргэмни!
Тоонто һайхан нютагайнгаа
Торгон хүрьһэ гэшхэжэ,
Эсэгын хүбүүн эрдэни
Энэ дэлхэйдэ ябанаб даа.
Хориин 11 эсэгын
Түмэршэн хүбдүүд угай Санжа, Будажана, Цырен-Доржо,
Цырен-Доржо абынгаа
Дүрбэн ханата гэрыень
өөдэнь татаха,
Дүүрэн сагаан сэдьхэлэйнь
найдал болохо
Угайнгаа заяаһан бэлигтэй,
Уладайнгаа хэшээһэн үреэлтэй,
Урагшаа дабхиха зоригтой,
Эрдэм номдо шуналтай
Эдир Гэсэр – Булат Будажанаев
Энэ һайхан ордон соо
Эрхим таанараа
үреэлжэ байналби.
Дайдаһаа далан абажа,
Дэлхэйһээ дэлэн барижа,
Олзотой, омогтой
Ондо орожо
һуухатнай болтогой!
Жигжит Доржиев,
Аймагай Гэсэр-2001, 3-дахи һуури
Амар мэндээ!
Булган малгай «һахас» гүүлээд,
Бугын эбэр «ялас» гүүлээд,
Мориной гүйдэлдэ
Мордохо шадалтай
Монгол туургата арадни!
С белым месяцем Вас,
О, потомки кочевников,
Что устремились
на быстрых конях
В неизведанные пространства
Новых времён!
Утымнай харгы
Урагшатай байхань «болтогой»
гээд,
Сагаан һараар һүнэй дээжээр
Сэржэм сэлингээ үргэел!
Мүльһэ, саһаа нэмэринхэй
Мүнгэлиг сагаан дайдаһаа,
Зали абан нойрсонхой
Залгаа хүбшэ, тайгаһаа,
Гушан гурбан гулбайһаа,
Гурбан ехэ Яруунаһаа,
Алтан тоонто Үльдэргэһөө
Амар мэндые асараалби.
Мүнхэ сагые нэбтэ хараһан
Мэргэн сэсэн Молон-багшын
Үри һадаһан
Угаа удхалан
Урдатнай зогсонолби.
Улаалзай Хүбдүүд угай Сүлтэгэр, Сүлгөө, Балтагар,
Молон, Цэбэг, Жигжит, Жигмит, Доржо, Санжимитыб,
Сэдэб, Сэдэб
Абын гурбан үриин дундахи
Жигжид хүбүүн гээшэлби.
Замби түбидөө
хулгана жэлдэ түрөөлби,
Һэргэг, хүхюун абаритайб.
Һонор, хурса бодолтойб,
Эртын бэлигэй
дээжэһээ хүртэнхэйб,
Эрдэм номоо
эрхимээр үзэнхэйб.
Бэлигтэйшүүлээ үргэжэ,
Бэрхэшүүлээ дэмжэжэ,
Баруун, зүүн гэлсэнгүй,
Бэе бэедээ оролсонгүй,
«Үнэн» hониноо уншажа,
Үндэһэн соёлоо үргэжэ,
Түрэл хэлээрээ хөөрэлдэжэ,
Түби дээрэ нэрээ нэрлүүлжэ,
Түрүүшүүлэй зэргэдэ
Ябахамнай болтогой!
Эрдэм Елаев,
Гэсэр-2001, Улаан-Үдэ
Мэргэн солоёо
түүхэдэ бэшүүлһэн,
Мүнгэн зэбэеэ
дэлхэйдэ суурхуулһан,
Түргэн морин унаатан,
Туургата монгол угсаатан!
Приветствую вас,
Потомки Бүртэ-Чоно,
Прошедшие долгий путь
По дорогам истории,
И сумевшие
Сохранить свои обычаи,
Свет в сердцах и огонь в очагах.
Сагаан һараар, Сагаалганаар!
Буурай холо сагта
Боохан һайхан нютагта
Буха-ноён баабайтай,
Будан-Хатан эжытэй.
Булагад яһанай
Буурал эсэгэ Ербагай,
Елай, Петүүхэ, Балсахай,
Борис, Иннокенти, Николай.
Николайн 3 хүбүүнэй дундахи
Эрдэм хүбүүн урдатнай
бэеэрээ байнаб.
Ама сагаан хулгана жэлдэ
Алтан наранай үдын тэндэ
Хүхэ зүлгын һэргэхэ сагта,
Хүхы шубуунай донгодохо үедэ
Нюдэндөө галтайхан,
Нюуртаа согтойхон хүбүүн
Хүрьһэтэ дэлхэйдэ түрэжэ,
Хүлөө дүрөөдэ
хүргэжэ ябаналби.
Байгал далайдаал
уужам сэдьхэлтэй,
Бархан ууладаал үндэр заяатай
Ангар мүрэндэл холые зорижо,
Алтан нарандал
мүнхэ жаргажа ябагты!
Энхэ-Жаргал Юмжитов,
Аймагай эдир Гэсэр-2003, Гран-При,
Яруунын аймаг
Будамшуугай орондо
Буряад үргэн дайдада
Саһа, бордоһоор шэдэлбэл
Сагаалгамнай морилбол.
Ай, хурай!
Хэшэгнай дэлгэрэг,
Хэрэгнай бүтэг!
Үдэ хатан эжымни
Үлгын дуугаа гүнгэнөө,
Эгэтын-Адаг нютагни
Эдир наһым бөөмэйлөө.
Хүрьһэтэ алтан дэлхэйдэ
Хүйхэр хүбүүн мүндэлөөб –
Барилдаанда, урилдаанда
Бахим оромоор хүгжөөб.
Хори угайм һарбаалжан
Хуша модондол һархайгаал.
Улаалзай хүбдүүдһээ гэлсэгшэ
Угайм эхин – Гэдэгшэ
Тарба, Шонхо, Мэдээшэ
Жанчиб, Эрдэни, Юмжэд
Сэрэнжаб, Сэрэнжабай Сэдэб.
Хатарша, дууша юм
Сэдэб абамни,
Түрүү соёлшо лэ
Бутидма эжымни.
Шуран хулгана жэлтэй,
Шуумар, түргэн, согтой
Энхэ-Жаргал Юмжитов
Эдир Гэсэр гээшэб.
Хуушанайнгаа заншалаар
Хамаг зоноо үреэнэб:
Хун сагаан хонин жэлнай
Хэшэгтэй, үрэжэлтэй байг лэ.
Хүдөө таламнай ургасатай,
Хүн зомной урматай байг лэ!
Эрдэм Баниев,
Эдир Гэсэр – 2009, 1 һуури, 29-дэхи гимнази, Улаан-Үдэ
Хамар-Дабаанай үбэртэ
Хангай арюун дайдада
Элинсэг зургаан эсэгэнэр
Эржэн сэргээ зооһон юм.
Байгалай эрьеһээ бууһан
Бардатан хотон минии
Угайм һарбаалжан залган,
Удхалан галаа һууһан юм.
Холын тэрэ түүхэдэнь
Хасаг сэрэгэй удха бии.
Элинсэгүүдээ тоолоо һаам,
Эсэшэхэт таанарни.
Мүнөөдэр – манай һайндэр,
Монголшуудай Сагаалган.
Сагаан һараар, угсаатан!
Санзай, хүжөө бадарааял.
Хадаг будагаа дэлгээжэ,
Хүгтэй, дорюун золгоёл.
Мэндэ-э!
Үндэhэтэнэй гимназиин
Үнэр олон шабинарай
Эрхимүүдэй нэгэнби,
Эрдэм Баниев нэрэтэйлби.
Буряад дуугаа дууланаб,
Барилданаб, хатарнаб.
Һөөл урихан таанартаа
Һайхан үреэлээ дуулгаһуу.
Һанаһанаа абагты,
Һарбайһандаа хүрэгты.
Хэһэн хэрэгтнай бүтэг,
Хэшэг, буянтнай дэлгэрэг!
Чингис Цырендоржиев,
Гэсэр-2003, Үльдэргэ
Амар мэндээ, арад зонхомни!
Алтай, Хангай хоёрни
Анхан сагай домог соол.
Абай-Гэсэр нэрэмни
Арад зоной зүрхэн соол.
Хатан голдом амгалан
Бурзан саһаар толорнол.
Булжамууртын дайдада
Буян хэшэг дэлгэрээл.
Сагаан һараар, сагаалганаар!
Сайхан найраар, бишэн жэлээр!
Шэнэ сагай Гэсэр
Чингис Цырендоржиев
Туургатанайнгаа һайндэрөөр
Таанараа амаршалан
байнаб даа.
Буурай сагһаа домогтой
Бодонгууд ехэ угтай,
Үндэр Турадаа мүргэлтэй
Үльдэргын Һангаһатан хотоной
Базар, Цыденжаб, Цырендоржо,
Баяр, Баярай
Дорюун согтой,
Дуулаха дуратай
Хайрата аба эжынгээ
Хоёрдохи үри гээшэлби.
Гайхамшагта Луу жэлдэ
түрэһэн,
Газар дайдын гэдэлгэнээр
мүндэлһэн
Хүбүүн хадаа юм гү,
Хүрин зүрхэмни угаа уян юм.
Хун шубуудай бусаха хаһада
Хүлгэжэ досоомни,
Буряад һайхан дуунуудаа
Уянгалан татаха
дурамни хүрэдэг юм.
Эрхим хүндэтэ нютагаархимни,
Эртынгээ ёһоор
үреэлээ хэлэһүүб тандаа.
Дуулим һайхан дайдадаа
Дуулан, дурлан, сэдьхэл дүүрэн
Дуурама дулаан байрадаа
Дүрбэн тэгшэ түбхинэн, үдэн
Нютаг оронойнгоо
нэрэ түрэ үргэжэ,
Нарата дэлхэйдээ
жаргажа ябахамнай болтогой!
Санжай Цырендоржиев,
Эдир Гэсэр-2001, Улаан-Үдэ.
Алаг эреэн могой жэлнай
Алдангүй морилбол,
Улаан-Үдэ хотомнай
Угтамжаяа дэлгэбэл.
Наһан дээрэ наһа нэмэбэбди
Налгай зохидоор золгобобди.
Мэндээ, манай Сагаалган,
Мэндээ, минии нютагаархин!
Аба, эжынэр,
Ашата багшанар,
Үбгэд, хүгшэднай!
Бугын дуугаар зэдэлһэн
Буурал хангай дайдамни
Балшар бэеым бөөмэйлһэн
Гансахан тоонто Үльдэргэмни!
Хун-шубуун гарбалтайб,
Хуһан модон сэргэтэйб.
Галзууд хүн сухалтай
Ганса модон эзэтэй.
Галзуудһаа гарбалтай
Дондог, Сэрэн-Доржо,
Базар-Дара
Буда-Дара, Буда-Дарын
Урдаа хараха
Ууган хүбүүн Санжай
Угаа удхалан
Урдатнай зогсоноб.
Бишэн жэлтэйб,
Найман сагаан мэнгэтэйб,
Саһаар дайдын сахилжа,
Сагаан һарын
салгидажа байхада,
Аба эжыдээ бэлэг боложо,
Алтан дэлхэйдэ мүндэлөөб.
Үбэлэй үхибүүн хадаа
Өөдэргэн, шанга бэетэйб,
Өөрсэхэн, өөрэ зантайб.
Зүрхэндөө зориг бадараахаб,
Замай холые һунгахаб.
Намайе таниха болоо хадатнай
Нэгэ үреэл тандаа
хэлээд орхиһуу.
Эреэншье һаань ажабайдалай,
Этигэлээ буурангүй,
Эршэтэйхэнээр
Урагшаал дабшан ябагты!