Хамаг эхэнүүдэй захяа дамжуулһан зохёол

Энэ зохёол ном соо онсо һуури эзэлнэ. Жанрай талаар, удхаараашье бусад зохёолнуудһаа ондоохон гээд эли мэдэрэгдэнэ.


Баллада хадаа анха түрүүн Баруун Европын поэзидэ бии болоһон түүхэтэй. Дундада зуун жэлнүүдэй үльгэр домогуудта, түүхэтэ үйлэ хэрэгүүдтэ хабаатай ямар нэгэ гайхама жэгтэй ушар тухай хөөрэһэн шүлэглэмэл зохёолые баллада гэдэг юм. Дэлхэйн поэзиин үмэнэ энэ жанрай дээжэ бүтээлнүүдые бэшэһэн зохёолшод гэхэдэ, Ф.Вийон, И.В.Гете, Ф.Шиллер, Г.Гейне, В.Жуковский, А.Пушкин, М.Лермонтов болон бусад суута поэдүүд болоно.


Немец арадай домог суута поэдүүд И.В.Гете, Ф.Шиллерэй тоонто болохо Баруун Тюрингын газар уһанда баянхан Буряадһаань мэндэ асарһанаа мэдүүлээд, буряад поэт хари дайдын хада уулануудай эзэдэй «хүмэдхөө буулгаһан шэнги» байхадань, «хариин эхэнэр байһандам, харилхаад, табиса эринэ гүт?» гэжэ сэхэ асууна. «Хүһөө шулуунуудынь барбайлдаһан» эндэхи хадын оройнуудтай харилсаа тогтоохын тула буряад поэт иимэ асуудалаар хөөрэлдөөгөө эхилнэ:

«Хадын оройнууд
Харанхы һүни нойрмогтой..,» —
Хаана иигэжэ оройтоод,
Хангюурдаа һэм даа Гёте?
Тюрингдэхи домог суута хада бүхэндэ хандажа, юрэ бусын жэгтэй энэ хөөрэлдөөгөө саашань үргэлжэлүүлнэ:
Кихельһан хада, шинии
Хэмхэрһэн хабсагайн хормойһоо гү?
Саһан-Толгой, шинии
Сагаан халзан оройһоо гү?
Хадын оройнууд...


«Кихельһан» гэжэ Тюрингдэхи хадын нэрэ, тэрэнэй оройдо Гетын гэрхэн байдаг гээд поэт ажаглалта соо бэшэнэ. Саһан-Толгой (Шнее-Копф) Тюрингдэхи үшөө нэгэ суута хадын нэрэ. Эдэ үндэрнүүдтэ хандажа, буряад поэт сэхэ руунь шэрүүнээр асууна:

Хараал шэнгээһэн Бухенвальд
Хажуудатнай шахуу бэшэ һаал?
Хүнүүдэй шуһанһаа бухиндаад,
Хүльбэрһэн арьяатан шэнги һэн,
Хадын оройнууд!
...Шэб аняад лэ нюдэеэ,
Шэбшэдэг һэн гүт гашуугаар,
Шэхэеэ таглаад: «Бү мэдэеэ...»,
Хадын оройнууд?

Бухенвальдын шорон соо 8 жэлэй туршада аяар 55 мянган хүн тамын зоболон үзэжэ алуулһан, шарилынь галдагдаһан гээд щнгэрфэн түүхэ гэршэлнэ. Тэрэнэй крематориин утаан эндэхи хадануудые орёогоод, мүнөөшье хушаһаар гү гэжэ поэт һэжэглэнэ. Дэлхэйн ехэ дайнай дүүрэһээр хорёод жэл үнгэрхэдэ, шэнэ үеын фашис үзэл бодол дэлгэрүүлэгшэд тархяа үргэжэ, дахин жагсажа байна гээд һанаагаа зобоһон поэт һануулна:

Хадын оройнууд,
Хандуулыт баруулжань шэхэнүүдээ:
Түгдэрнэ хүрьһэн, шоройнууд, -
Түн-түн, түн-түн гэшхэлэлдээн.
Туулга шудхуулһан бахалзуурһаань
Туулган хашхараан соностоо:
«Драй, драй!.. Гот ист унзер!
Дранг нах Остен! Остен!!!»
Хадын оройнууд...

Энэ хөөрэлдөөнэйнгөө түгэсхэлдэ поэт бүхы эхэнүүдэй зүгһөө Германиин хадын эзэдтэ хандажа, дэлхэй дээрэ амгалан байдал юрөөһэн захяаень хүргэнэ:

Хадын оройнууд,
Хаалта хэрэм бологты!
Шулуулиг тархинуудаа шоройлгоод,
Шугшылдан һуухаяа болигты!
Хамаг эхэнүүдэй захяа,
Хамаг һамгадай захяа
Ханаглан зүрхэндөө тахяад,
Ханданам таанадта дахяад,
Хадын оройнууд!!!

Дайнай үедэ ара талада үдэр һүнигүй хүдэлһэн хайрата эжытэеэ сэрэгтэ ошоһон эсэгэеэ хүлеэһэнээ, дайнай һүүлээрхи хүндэ жэлнүүдые тэсэжэ гараһан, ажана амгалан байдал дахинаа байгуулһан улад зонойнгоо гайхамшаг зориг шадалые уянгата хурса мүрнүүдээр түүрээһэн Буряадай арадай поэт Цырендулма Дондогойн шүлэгүүд, поэмэнүүд нэгэтэшье уншаһан хүнэй сэдьхэлдэ шэнгэжэ, зоригжуулха шэдитэй, далитай бэлэй.