Тоонто нюулга

Түрэһэнэйнь удаа гурбадахи хоногтонь үхибүүнэй гэр гэхэ гү, али хойтыень газарта булаха ёһолол тоонто нюулга гэжэ нэрлэгдэдэг.

Урдань, һэеы гэртэй байха сагта, үхибүүнэй эгсэ түрэһэн газарта 1 метр тухай гүнзэгытэй, хүрзын бардам багтаха үргэнтэй нүхэ малтаад, досоонь иимэнүүд юумэнүүдые хэдэг байгаа гэһэн баримтанууд бии:

«Нүхэнэй оёорто шүлэндэ гэжэ гаргаһан хонинойнгоо һүүлэйнь үзүүр хээд, дээрэһээнь торгон бүдхэнөөр хушадаг байгаа. Дээрэнь эрдэниин зүйлнүүдые: алтанай, мүнгэнэй зүйл, зэд, шүрэ, номин, торгоной үртэһэнүүдые табидаг. Тииһэнэй удаа хүбүүн гараа һаань — баруун шагайта, басаган һаань — зүүн шагайта, хилгана, хониной нооһо, заряагай хадхуур, түрэһэн һамганай үһэнэйнь даахи, этэшэлүүр, шэгшэлүүр гэхэ мэтые хээд, үхибүүнэй дээрэнь түрэһэн хохироор хушадаг. Тусхай оёгдоһон һэеы туулмаг соо хэһэн үхибүүнэй хойтые дээрэнь табяад, шоройгоор буладаг».

Иигэжэ түрэһэн нютагтаяа хүйһөөрөө холбоотой буряад хүн эхэ нютагаа хододоо хүндэлжэ ябадаг, түрэл тоонтоһоо холодохо дурагүй, холодоошье һаа, нютагаа ерэжэ, яһаяа орхихо гэжэ оролдодог гээшэ.