Сэдьхэлэйнь дундаршагүй булаг — дуун

Буряад ороноймнай hүлдэ — алдарта Байгал далайн нэрэ зүүжэ ябаhан тэрэ үедэ ансамблиин бүридэлдэ 1979 ондо залуу дуушан Дарима Дугданова абтаба. Тиихэдэ Улаан-Үдын хүгжэмэй училищида «Арадай дуун» гэhэн таhагта hуража байhан оюутан Дарима Дугданова солото ансамбльтай хамта Эрхүүгэй можын хото hууринуудаар түрүүшын гастрольдо гараа бэлэй.



Залуу дуушанай уян хонгёо хоолой, нарин нугархай бэеын хүдэлсэ, сэбэр урин шарай харагшадай дура буляагаа hэн. Харин Дарима Дугданова «Байгал» ансамблиин алдар суута дуушад Чимита Шанюшкина, Клавдия Шулунова, Владимир Шагжиев, хатарай «хаан» Баир Егоров гэгшэдэй хажууда үдэ дали ургажа, мэргэжэлтэ ехэ hуралсал гараhан байгаа. Тиихэдэл заяанай залуур болохо хүнгэн бэшэ дуушанай зам шэлэhэн гээд hанагдана.

Хэжэнгын аймагай Эдэрмэг нютагта Дугдан Гармаевич Дамбаевай табан хүүгэдтэй үнэр баян бүлэдэ түрэhэн Дарима балшар багаhаань дуулаха дуратай hэн. Дууша бүлэ гэжэ нютагтаа суутай айлай үри дуулангүй яахаб? Дарима мори унаад, үдэрөө дүүрэн үргэн талаар эжынгээ отарын хонидые бэлшээлсэдэг байгаа. Дуратай дуунуудаа дуулажал мэдээ гүб даа.

Дээдэ Хэжэнгын зон уран үгэдэ, зохёолдо мэргэн байхаhаа гадна, дуу хүгжэмдэ, уралигта hэдэбтэй гээд Буряад орондоо мэдээжэ. Эдэрмэг, Шанаа, Хөөрхэ нютагуудhаа хэды олон уран бэлигтэн урган гараа гээшэб: Жигжит Батуев, Дагба Дондоков, Сүндэб Рабсалов болон бусад. Дарима Дугданова эдэ бэлигтэнэй нэрэ солые дэмжэн үргэжэ ябана.



Улаан-Үдын хүгжэмэй училищида солото багша, Оросой Холбооной габьяата зүжэгшэн Клавдия Ивановна Гомбоева-Языковагай сэнтэй hургаал хэшээлдэ хүртэхэ аза талаантай байгаа. Бурханhаа үгтэhэн hайхан хоолойгоо улам гүнзэгы, сэбэр аянгатай болгоходонь бэлигтэй багшань туhалhан юм.

Залуугай залитайгаар, абьяас шуналтайгаар уран бэлигээ мүлиhэн дуушанда амжалта ерээ hэн. 1982 ондо Сочи хотодо үнгэрhэн Бүхэсоюзна дуунай ехэ мүрысөөнэй дипломант болоо. 1985 ондо хоёр ехэ шухала удхатай туйлалта ерээ: Краснодарта Бүхэроссиин арадай дуу гүйсэдхэгшэдэй III мүрысөөнэй дипломдо, Москвада үнгэрhэн Оюутадай болон залуушуулай бүхэроссиин ехэ нааданай дипломдо хүртөө. Энэл жэлдэ «Буряадай АССР-эй габьяата зүжэгшэн» гэhэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэhэн байна. 1986 ондо Дарима Дамбаевна Дугданова «Ажалдаа шалгарhанай түлөө» медаляар шагнагдаба.

Анханhаа абан «Байгал» ансамблиинхид аяншалжа, Буряад ороноо хаа хаагуур алдаршуулдаг бэлэй. Дарима Дугданова ансамбльтайгаа хамта уужам дэлгэр СССР гүрэн түрынгөө бүхы шахуу республика, можо, хизаарнуудаар амжалтатайгаар ябажа гараhан байха. Хилын саагууршье урид ансамблиин, hүүлдэ театрай гастрольнууд оло дахин үргэлжэлhэн юм. Буряад Уласай Соёлой үдэрнүүдэй хэмжээнүүдтэ Москвада, Ленинградта, аха дүү Монгол орондо хабаадаа. 1983 онhоо захалжа, 1987, 1995, 2001 онуудта Монгол ороноор хэдэн дахин ябагдаа. 1985,1996 онуудта Япон болон Хитад оронуудта, 1998 ондо Францида, 1999 ондо Голланди болон Бельгида, 2001 ондо Греци ба Болгарида, 2006 ондо Голландида Буряадайнгаа үндэhэн соёл түлөөлөө. 

Дарима Дугданова 1989 ондо Монголдо үнгэрhэн «Алтан намар-89» гэhэн Уласхоорондын мүрысөөнэй лауреат боложо, Гран-при шанда хүртөө hэн. Иимэ үндэр амжалтануудыень гүрэн түрэ сэгнэжэ, 1991 ондо «Буряад Уласай арадай зүжэгшэн» гэhэн хүндэтэ нэрэ зэргэ олгогдоhон байна. 



Дарима Дугданова арадай болон эстрадын шэнэ дуунуудые уран гоёор дууладаг бэлигтэй. 1992 ондо Монголдо үнгэрhэн эстрадын дуунай «Хүх Монгол» гэhэн Уласхоорондын мүрысөөнэй лауреадай нэрэ зэргэдэ, Гран-при шанда хүртэhэн юм. 

Арадай дуу гүйсэдхэгшэдэй урилдаануудта мүн лэ амжалтатай хабаадаа. Энэ ажалынь хүршэ аха дүү арадай зүгhөө дэмжэгдэжэ, Дарима Дугданова 2005 ондо Монгол ороной Хүндэлэлэй Тэмдэгээр шагнагдаhан байна. Буряад ороноо амжалтатай түлөөлжэ, 2007 ондо Үбэр-Монголой Хүх-Хотодо үнгэрhэн уртын дуунай уласхоорондын мүрысөөнэй дипломант болоо hэн.

Наадан тоглолтонуудай үедэ зоной олон жэлэй туршада дуратай угтадаг Пүрбэ Дамирановай, Баир Дондоковой, Баир Батодоржиевай, Наранбаатарай дуунуудай жэнхэни аялгые Дарима Дугданова hайхан хоолойнгоо уянгаар уудалжа гаргадаг. Арад түмэнэй халуунаар угтадаг бэлигтэй дуушанда 2010 ондо «Оросой Холбооной габьяата зүжэгшэн» гэhэн үндэр нэрэ зэргэ олгогдоо hэн.



Арадай дуушан Дарима Дугдановагай гүйсэдхэhэн «Захяа», «Хэжэнгэмни», «Инагтаа», «Гоёхоноороо» болон бусад дуунуудыень олон мянган хүн YouTube сүлжээндэ хаража, хужарлан шагнажа байдаг. Балшар наhанhаань арадаймнай жэнхэни баялиг болохо дуунуудай дундаршагүй булаг сэдьхэлдэнь бурьялжа, бурханай, аба эжын заяаhан үндэр бэлигээ арадтаа зорюулhан Дарима Дамбаевна Дугдановада шэнэ амжалта хүсэе!