Болбосоролой, эрдэм ухаанай ажал ябуулагшад
Рерихтэнэй ууган хүбүүн
23 августа 2022
15401
120 жэлэй саана Новгородой губерниин Окуловка тосхондо Николай болон Елена Рерихтэнэй бүлэдэ Юрий хүбүүн түрэжэ, саашадаа бүхы дэлхэйдэ мэдээжэ эрдэмтэн, зүүн зүгые шэнжэлэгшэ, хэлэ бэшэгэй, искусствын, этнографиин hалбаринуудта шухала удхатай шэнжэлгэнүүдые бэелүүлhэн, гайхамшаг аяншалагша болон тодорhон габьяатай.
1919 ондо Юрий Рерих Лондоной университедэй зүүн зүгэй хэлэнүүдэй hургуулиин индоиран таhагые, харин 1922 ондо США-да Гарвардын университедэй энэдхэг хэлэ бэшэгэй таhагые бакалаврай зэргэтэй дүүргэhэн юм. Дам саашаа Сорбоннодо hуража, энэдхэг хэлэ бэшэгэй магистр боложо гараhан байна.
Елена болон Николай Рерихтэн
Дэлхэйн арба гаран хэлэ хүсэд hайнаар мэдэхэhээ гадна, ямаршье хэлэ дары түргэн ойлгожорхидог жэгтэй ехэ бэлигтэй хүн бэлэй. Энэ гайхалтай бэлигынь 1923-1928 онуудта Николай Рерих эсэгынь эмхидхэhэн Трансгималайн аяншалгада хабаадахадань ехэ туhалhан юм.
Гималай-Түбэд-Алтайн газар дайдаар, хада уулануудаар аяншалhанай удаа 1926 оной намар Дээдэ-Үдэ хүрэжэ ерээ hэн. Н.К.Рерих БМАССР-эй хүтэлбэрилэгшэдтэй уулзаhанай удаа хоёр додж автомобильтай боложо, экспедициин гэшүүд Кяхта хүрэбэ. Сентябриин 10-да Рерихтэнэй бүлэг Монголой хилэ гаталба. 1926 оной сентябрьhаа 1927 оной апрелиин 13 болотор Үргөөдэ (Улаанбаатарта) байбад.
Николай Рерих Юрий хүбүүнтэеэ Түб Азиин экспедициин үедэ 1925-28 онууд.
Тэрэ үеэр Буряадhаа Цыренжап Сампилов Монголой Арадай Республикын засагай уряалаар Үргөөдэ ерээд, хоёр жэл соо эдэбхи хэшээл ехэтэйгээр уран зурагаа эрхилжэ байгаа. Николай Рерихтэй уулзажа, дүтөөр танилсаhан, урлалай талаар зүбшэл заабари абаhан юм. Н.К.Рерих буряад залуу уран зураашын портрет зуража, бэлэглэhэн байгаа. Цыренжап Сампиловай бүтээлнүүдэй выставкэ Үргөөдэ эмхидхэгдэжэ, тэндэ табигдаhан олонхи зурагуудыень Монгол ороной гүрэнэй музей худалдажа абаа hэн. Харин Николай Рерих буряад бэлигтэнэй бүтээhэн Гандан дасанай гайхамшаг уран зурагые абаhан байгаа.
1928 онhоо дэлхэйн хоёрдохи дайнай эхилтэр Юрий Рерих эхэ эсэгынгээ Энэдхэгэй Кулу шадар байгуулhан «Урусвати» институдай захиралаар хүдэлнэ. Зүүн зүгые комплексно аргаар шэнжэлгын ерээдүй эрдэм байгуулгада гол аша туhаяа үзүүлhэн габьяатай. 1934-1935 онуудта Юрий Рерих эсэгэтэеэ Япон, Хитад, Манжа болон Үбэр Монголоор аяншална. Бүхы дэлхэйн арадуудай соёл уралигые аршалан хамгаалха үүргэтэй Рерихэй Пакт дэлгэрүүлгэдэ Юрий Николаевич эдэбхитэй хабаадана.
1942 ондо «Сказание о царе Гесэре из страны Линг» гэhэн очерк, 1945-1946 онуудта «Индология в России», «Происхождение монгольского алфавита», «История буддизма в Монголии», «Тибетские заимствования в монгольском языке» гэhэн эрдэмэй зохёолнуудые тэрэ бүтээнэ.
Монгол хэлэ бэшэгэй эрдэмтэдтэй, 1959
1949-1957 онуудта Ю.Н.Рерих Энэдхэгэй Калимпонгын университедтэ багшалба. 65 жэлэй саана, 1957 оной намар тэрэ одоошье Эхэ орондоо бусаха аргатай болоо hэн. СССР-эй Эрдэмэй Академиин Зүүн зүгые шэнжэлгын институдай Энэдхэгэй түүхын, философиин болон шажан мүргэлэй секторые толгойлоо.
Эндэ хүдэлхэ үедөө олон буряад эрдэмтэдэй багша болоhон байха юм. Жэшээнь, түбэд болон монгол хэлэ бэшэгэй талаар олон бүтээлнүүдтэй, «Ганжуур» ба «Чжуд-ши» оршуулгада айхабтар ехэ хубитаяа оруулhан Бал-Доржи Бадараев. Ю.Н.Рерих багшынгаа бүридхэн зохёоhон «Тибетско-русско-английский словарь с санскритскими параллелями» гэжэ гайхамшаг ажалыень хэблэлдэ бэлдэлсэhэн габьяатай.
Совет эрдэмтэдтэй. Зүүн гарһаань гурбадахинь - Р.Е.Пубаев
Цанид-хамба Агван Доржиевай түрэл болохо солото эрдэмтэн Санжи Дылыковэй басаган Вилена мүн Юрий Рерихэй шаби байhан. Вилена Дылыкова-Парфионович буддын гүн ухаанай дээжэ шэнгээhэн орёо ном судар «Калачакра-тантра» гээшые түрүүшынхиеэ ород хэлэндэ оршуулhан юм. Энэ гайхамшаг ажалыень 14 дүгээр Далай лама үндэрөөр сэгнэжэ, лүн адис табиhан байна.
Николай Рерих эсэгынгээ нэрые болон зохёохы ажал ябуулгыень Эхэ орондоо бусааха, Агни-йога (Живая Этика) эрдэм СССР-тэ дэлгэрүүлхэ талаар Юрий Рерих амаргүй ехэ аша габьяатай. 1958 онhоо абан эсэгынгээ уран зурагуудай харалга Москва, Ленинград болон бусад хотонуудта эмхидхэжэ, манай ороной үргэн харагшадые гайхамшаг уран бэлигтэйнь танилсуулаа бэлэй.
Кулу. Институт Урусвати. Эрдэмтэ ламанартай
1960 оной майн 21-дэ Москва хотодо Ю.Н.Рерихэй гэнтэ нүгшэhэнэйшье hүүлээр Николай болон Святослав Рерихүүдэй уран бүтээлнүүдэй үзэмжэнүүд манай ехэ орондо олон удаа үнгэрөө hэн. Манай Улаан-Үдэдэ 1976, 1994, 2003 онуудта иимэ нүүдэл үзэмжэнүүд Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ музейдэ болоhон гээд ойндо ороно. Уран зурагуудhаа гадна Рерихтэнэй агууехэ гэр бүлэтэй холбоотой экспонадууд олоной анхаралда табигдаа hэн.
Буряад Уласта Рерихэй бүлгэм байгуулагдаhан юм. Бүлгэмэй түрүүлэгшэ, искусство шэнжэлгын эрдэмэй доктор, ВСГИК-эй профессор Валентина Найдакова олон жэлэй туршада ажал ябуулаа.
Ю.Н.Рерихтэ Окуловка хотодо хүшөө
Яларан толорhон Гималайн орьёлнуудай дэргэдэ мүндэлhэн сэсэн мэргэн, агуу hургаалай гэгээн толон манай Буряадташье уурхайлан хүгжэhэн юм.
Елена болон Николай Рерихтэн
Дэлхэйн арба гаран хэлэ хүсэд hайнаар мэдэхэhээ гадна, ямаршье хэлэ дары түргэн ойлгожорхидог жэгтэй ехэ бэлигтэй хүн бэлэй. Энэ гайхалтай бэлигынь 1923-1928 онуудта Николай Рерих эсэгынь эмхидхэhэн Трансгималайн аяншалгада хабаадахадань ехэ туhалhан юм.
Гималай-Түбэд-Алтайн газар дайдаар, хада уулануудаар аяншалhанай удаа 1926 оной намар Дээдэ-Үдэ хүрэжэ ерээ hэн. Н.К.Рерих БМАССР-эй хүтэлбэрилэгшэдтэй уулзаhанай удаа хоёр додж автомобильтай боложо, экспедициин гэшүүд Кяхта хүрэбэ. Сентябриин 10-да Рерихтэнэй бүлэг Монголой хилэ гаталба. 1926 оной сентябрьhаа 1927 оной апрелиин 13 болотор Үргөөдэ (Улаанбаатарта) байбад.
Николай Рерих Юрий хүбүүнтэеэ Түб Азиин экспедициин үедэ 1925-28 онууд.
Тэрэ үеэр Буряадhаа Цыренжап Сампилов Монголой Арадай Республикын засагай уряалаар Үргөөдэ ерээд, хоёр жэл соо эдэбхи хэшээл ехэтэйгээр уран зурагаа эрхилжэ байгаа. Николай Рерихтэй уулзажа, дүтөөр танилсаhан, урлалай талаар зүбшэл заабари абаhан юм. Н.К.Рерих буряад залуу уран зураашын портрет зуража, бэлэглэhэн байгаа. Цыренжап Сампиловай бүтээлнүүдэй выставкэ Үргөөдэ эмхидхэгдэжэ, тэндэ табигдаhан олонхи зурагуудыень Монгол ороной гүрэнэй музей худалдажа абаа hэн. Харин Николай Рерих буряад бэлигтэнэй бүтээhэн Гандан дасанай гайхамшаг уран зурагые абаhан байгаа.
1928 онhоо дэлхэйн хоёрдохи дайнай эхилтэр Юрий Рерих эхэ эсэгынгээ Энэдхэгэй Кулу шадар байгуулhан «Урусвати» институдай захиралаар хүдэлнэ. Зүүн зүгые комплексно аргаар шэнжэлгын ерээдүй эрдэм байгуулгада гол аша туhаяа үзүүлhэн габьяатай. 1934-1935 онуудта Юрий Рерих эсэгэтэеэ Япон, Хитад, Манжа болон Үбэр Монголоор аяншална. Бүхы дэлхэйн арадуудай соёл уралигые аршалан хамгаалха үүргэтэй Рерихэй Пакт дэлгэрүүлгэдэ Юрий Николаевич эдэбхитэй хабаадана.
1942 ондо «Сказание о царе Гесэре из страны Линг» гэhэн очерк, 1945-1946 онуудта «Индология в России», «Происхождение монгольского алфавита», «История буддизма в Монголии», «Тибетские заимствования в монгольском языке» гэhэн эрдэмэй зохёолнуудые тэрэ бүтээнэ.
Монгол хэлэ бэшэгэй эрдэмтэдтэй, 1959
1949-1957 онуудта Ю.Н.Рерих Энэдхэгэй Калимпонгын университедтэ багшалба. 65 жэлэй саана, 1957 оной намар тэрэ одоошье Эхэ орондоо бусаха аргатай болоо hэн. СССР-эй Эрдэмэй Академиин Зүүн зүгые шэнжэлгын институдай Энэдхэгэй түүхын, философиин болон шажан мүргэлэй секторые толгойлоо.
Эндэ хүдэлхэ үедөө олон буряад эрдэмтэдэй багша болоhон байха юм. Жэшээнь, түбэд болон монгол хэлэ бэшэгэй талаар олон бүтээлнүүдтэй, «Ганжуур» ба «Чжуд-ши» оршуулгада айхабтар ехэ хубитаяа оруулhан Бал-Доржи Бадараев. Ю.Н.Рерих багшынгаа бүридхэн зохёоhон «Тибетско-русско-английский словарь с санскритскими параллелями» гэжэ гайхамшаг ажалыень хэблэлдэ бэлдэлсэhэн габьяатай.
Совет эрдэмтэдтэй. Зүүн гарһаань гурбадахинь - Р.Е.Пубаев
Цанид-хамба Агван Доржиевай түрэл болохо солото эрдэмтэн Санжи Дылыковэй басаган Вилена мүн Юрий Рерихэй шаби байhан. Вилена Дылыкова-Парфионович буддын гүн ухаанай дээжэ шэнгээhэн орёо ном судар «Калачакра-тантра» гээшые түрүүшынхиеэ ород хэлэндэ оршуулhан юм. Энэ гайхамшаг ажалыень 14 дүгээр Далай лама үндэрөөр сэгнэжэ, лүн адис табиhан байна.
Николай Рерих эсэгынгээ нэрые болон зохёохы ажал ябуулгыень Эхэ орондоо бусааха, Агни-йога (Живая Этика) эрдэм СССР-тэ дэлгэрүүлхэ талаар Юрий Рерих амаргүй ехэ аша габьяатай. 1958 онhоо абан эсэгынгээ уран зурагуудай харалга Москва, Ленинград болон бусад хотонуудта эмхидхэжэ, манай ороной үргэн харагшадые гайхамшаг уран бэлигтэйнь танилсуулаа бэлэй.
Кулу. Институт Урусвати. Эрдэмтэ ламанартай
1960 оной майн 21-дэ Москва хотодо Ю.Н.Рерихэй гэнтэ нүгшэhэнэйшье hүүлээр Николай болон Святослав Рерихүүдэй уран бүтээлнүүдэй үзэмжэнүүд манай ехэ орондо олон удаа үнгэрөө hэн. Манай Улаан-Үдэдэ 1976, 1994, 2003 онуудта иимэ нүүдэл үзэмжэнүүд Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ музейдэ болоhон гээд ойндо ороно. Уран зурагуудhаа гадна Рерихтэнэй агууехэ гэр бүлэтэй холбоотой экспонадууд олоной анхаралда табигдаа hэн.
Буряад Уласта Рерихэй бүлгэм байгуулагдаhан юм. Бүлгэмэй түрүүлэгшэ, искусство шэнжэлгын эрдэмэй доктор, ВСГИК-эй профессор Валентина Найдакова олон жэлэй туршада ажал ябуулаа.
Ю.Н.Рерихтэ Окуловка хотодо хүшөө
Яларан толорhон Гималайн орьёлнуудай дэргэдэ мүндэлhэн сэсэн мэргэн, агуу hургаалай гэгээн толон манай Буряадташье уурхайлан хүгжэhэн юм.