Ажал үйлэ

Ан агнахада хэлэхэ үгэнүүд

8 ноября 2016

1712


Эрхүүгэй географическа үзэсхэлэнэй гэрэл зураг

Ан агнаһанай һүүлээр хэлэхэ үгэ
Орон хангай дэлхэймни,
Олзо хэшэгээ дахин хайрла.
Хүртэһэн дээрээ
Хүртэжэ ябахам болтогой.
Хангаймни,
Хайрлаһан дээрээ
Хайрлажа байхатнай болтогой.
Үбдэхэдэмни эм,
Үлдэхэдэмни аршаан болтогой.

Аншадай сан табюулхада хэлэхэ үгэ
Хан буурал хангаймни,
Үндэр ехэ үбэртэшни
Үргэн ехэ арадшни
Эдеэ хоолой дээжые үргэһөөр,
Эды хүрэһэн арад бидэшни
Ан гүрөөлдэ арбан гурбан сангаа табижа,
Дээжээ үргөөд, одоо мордохо гэжэ байналди.

Буга агнахада хэлэхэ үгэ

Буга агнахадаа эбэрынь гэмтээнгүй, газарта унагаангүй абажа, үндэр юумэн дээрэ табяад, арһыень үбшэжэ модондо (хожом абахаяа) үлгөөд, мяхыень эбдээд, эбэрыень хүндэлэн абажа, тэрээндэ мүн хангайда гурбан удаа мүргэжэ:

Алтан хайнгаймни —
Абаралта оромни,
Хайнагай сар юм гү,
Буряадай сар юм гү,
Нэгэ сараа хайрлыта.
Хэдынэйш сагтаа
Алтан хангаймни
Намайгаа тэжээжэ ябаарайт.
Даргай эбэртэй Буга,
Дарагар шэхэтэй һогоогоо
Намдаа хайрлаба аа — гээд, мориндо мордожо, эбэрыень гартаа барин гэртээ бусадаг юм. Гэрэй һүзэгтэй нүхэрынь ерэжэ ябаа барааень хараад, мориной уяа дээрэ ошожо, хормойгоо дэбдин һэхэрэн һуужа, малгайгаа абажа газарта табин хүлеэн һуудаг. Нүхэрынь ерээд, бугын эбэрые һамгандаа үгэхэдэнь, тэрэнь хормойгоороо тодон абаад:
«Ай, Алтан хангаймни,
Хайнаг сар юм гү,
Буряад сар юм гү
Нэгэ сараа хайрлабал» гээд, эбэртэ гурба дахин мүргөөд, бодожо эбэрээ абан, гэрэй баруун талаар орожо, хоймортоо бодоһон зандань табидаг.
Баабгай агнахада:
Огторгойһоо угтай,
Орон уһанһаа хүлтэй
Хан буурал
Хайратай абамни,
Үрэ басагад хүүгэдни,
Хэрэгсэлээ даахагүй боло.
Зүнтэг халтар нохоймни
Хөөбэреэ даахагүй эсэжэ,
Туража, үлдэжэ, ундаа хүрэжэ байнал.
Хатуу шэрүүнгүй,
Айлгажа һүрдүүлэнгүй
Номхон зөөлөөр газаалан
Заларжа хайрлыта.
Хэшэг андалдаа тантай
Хүртэхын хүсэл тон ехэ байнал, — гэжэ хэлэдэг байһан.

Ангуушанай сэржэмэй үгэ

Орон хангаймни,
Огторгой Хурмаста тэнгэримни,
Баян хангаймни,
Ороходом, олзымни дэлгэрүүлэн үршөөгыт,
Гарахадам, ганзагымни дэлгэрүүлэн үршөөгыт,
Унаһандамни мүхөөрхэнгүй,
Ууһыемни салгидуулангүй,
Баян олзо хайрлыта! — гэжэ хээрэ буухадаа хэлэдэг.

Другие статьи автора

Обоо тахилга

2181

Байгаали оршоноо хамгаалха

Обоодо шулуу нэмэхэдээ:
Обоогой ехэ тандаа,
Олзын ехэ мандаа.
Үлын ехэ тандаа,
Олзын ехэ мандаа.

Түрэ хурим

2407

Хуримда хэлэгдэдэг заншалта үгэнүүд

Нарандал адли гэрэлтэжэ яба,
Набшаһандал адли дэлгэржэ яба.
Найр сэнгэлигээр дүүрэн яба,
Наһан соогоо жаргажа яба.

Д-Н. Халхаров монголһоо буряадшалаа