2012 ондо «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшан уншагшадай дунда «Минии Сагаан һара» гэжэ бага найруулгануудай конкурс эмхидхээ һэн. Хабаадагшад ородоор, буряадаар Сагаалган тухай өөрынгөө һанамжа, дурсалгануудаа зураглаа бэлэй.
Ород Уласай габьяата уран зурааша Бальжинима Доржиев «Бага наһанайм зула» гэжэ ехэ һонин дурсалга дурадхаа һэн. Тэрэ найруулгаһаа хэһэг уншая: " Үбэлэй эртэ үглөө. Һэрихэдэм — һэеы гэртэ дулаахан, гуламтада носожо байһан хуһан түлеэнэй, мүн һүтэй ногоон сайн, сүгсэдэ хайлаһан шара тоһоной үнэр хамар сорьёно. Һама сахюусанай аймшагтай шарайе зулын гал гэрэлтүүлнэ.
Бүтид хүгшэн эжым хэлэһээр, һүрдэмэ шэгтэй энэ бурхан үнэн дээрээ энэрхы сэдьхэлтэй юм, малшадые харууһандаа абадаг. Үүр хираанаар гунан дэлхэйе гороолон тойроходоо, унтажа хэбтэһэн хүндэ дурагүйдэдэг гээд хүгшэн эжым хэлэнэ. Хэрбээ тэрэнэй унаад ябаһан луус харгыдаа эсээ һаань, хаана тогтоод, ундыень харюулхаб гэжэ Һама сахюусан хараашалха. Талаан тудажа, газаамнай тогтошоо һаань, бүхэли жэлдээ элбэг дэлбэг ажабайхабди гэжэ хүгшэн эжым хөөрэнэ. Тиимэһээ бушуу түргэн уһатай хүнэг газаагаа табинабди...
Һайндэртэ бэлдэһэн эдеэнэй хангал гэр соогуур тарана: шанаһан мяхан, хатааһан үрмэн, мойһотой ээзгэй, һонгинотой хартаабха... Газаа шаргын хахинаан, моридой турьяха, нохойн хусаха, хүршэ малшадай шангаар мэндэшэлхэнь дуулдаба. Шэнэ жэлэй угтамжын һайндэр иигээд эхилбэ даа..."
Бальжинима Доржиевай «Худаг» гэжэ зураг хараад, бага наһанайнь тэрэ үзэгдэл: Һама сахюусаниие зөөдэг лууста буряад айлай газаа табиһан хүнэг уһан гэнтэ ойндом ороо һэн. Энэ зураг дээрэ худагай эрмэгтэ табигдаһан халима дүүрэн хүнэг уһан соо үндэр номин тэнгэри харагдана, буржагар хүбэн үүлэд субана,- энэ дээдэ замби. Худагай торхо табсантан доошоо, газарай гүн руу шэглэһэн мэтэ. Тэндэ ондоо дэлхэй, доодо замби.
Эдэ хоёр дэлхэйн хоорондо дунда замби оршоно — хүнэй гараар бүтэһэн, ажамидаралай һүлдэ нангин худаг, үнгэтэ шэрээр будагдаһан хорёо, хүнэй найжалжа ургуулһан алим жэмэстэ модоной һалаанууд харагдана. Бурхан гү, али хүн гү, хамаагүй, эхэ зургаан зүйл хамаг амитан хүн түрэлтэнэй нангин худагһаа хүртэхэ адли эрхэтэй гэһэн манай элинсэгүүдэй гүн удхатай һургаал энэ зурагта нөөсэлэгдэнхэй гээд мэдэрэгдээ бэлэй. Энэ үзэсхэлэн дэлхэйгээ хүн бүхэн гамнабал, аршаанта худагайнь уһан хэзээдэшье шэргэхэгүй гэжэ һанагдаа һэн.
Уласай, уласхоорондын али олон харалгануудта хабаадаһан уран зурааша Бальжинима Доржиевай эрхим бүтээлнүүд Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ, «Ханхалаев» галерейдэ (Москва), Виктор Бронштейнэй галерейдэ (Эрхүү), Шэтын, Якутскын, Монголой музейнүүд болон үмсын суглуулбаринуудта оршодог.
Түүхэтэ үйлэ хэрэгүүдтэ зорюулагдаһан «Халхын-Голой ветеранай дүрэ зураг», арадай түүхэ домогуудай удхаар найруулагдаһан «Хун —шубуун», «Аяншад», «Хатан», «Дурасхаал» болон бусад бүтээлнүүдынь буряад уран зурагай алтан жасада оронхой. Абстрактна ба реалис маягаар зурагдаһан дангина, хатанарай дүрэнүүд гайхалтай арюун сэбэр мэдэрэл түрүүлжэ, харагшадай анхарал татадаг: «Басаган ба тэрмээлжэн», «Зунай басаган», «Бэриие үдэшэлгэ» болон бусад.
Һанаандань тодо хурсаар үлэһэн үхибүүн наһанайнь үзэгдэлнүүд сэдьхэл шэмшэрүүлмэ нарин утаһанай абяан шэнги гайхалтай һонин зурагууд боложо мүндэлөө: «Бага наһанай хангал», «Үхибүүн хаһым зунай нэгэ үдэр», «Хун шубууд ниидэнэ», «Эсэгэтэеэ түрүүшынхиеэ аба хайдагта гарахам» ба бусадшье олон зурагуудые нэрлэхээр.
Зохёохы намтарайнь горитой хуби Буряад драмын театртай холбоотой юм. А.Кимэй «Хүхын уйлаан» гэжэ зүжэгэй шэмэглэл, Шекспирэй «Лир хаан», Гольдониин «Хоёр эзэнэй зараса», Д.Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан», Н.Дамдиновай «Арадай Баатар Гэсэр хаан», Ю.О’Нилэй «Тамын дуран» болон бусад олон зүжэгүүдэй сценографи бүтээжэ, режиссерой зорилгые бэелүүлэлсэдэг байгаа. 1991-2013 онуудта Буряад театрай ахамад уран зураашын харюусалгатай зохёохы ажал бүтээжэ байгаа.
Эсэгынгээ уран бэлигые халан абаһан Зорикто хүбүүниинь мэдээжэ уран зурааша болонхой, нэрэ солонь хариин оронуудаар суурхажа байна.
Буряадай арадай, Оросой Холбоото Уласай габьяата уран зурааша, Гүрэнэй шангай лауреат Бальжинима Доржиевта гунан дэлхэйе, байгаалиие үхибүүнэй нюдөөр шэртэн сэгнэхэ онсо бэлиг үршөөгдэһэн, зурагуудтань сэдьхэлдэ зохид, хүхюу, олон һайхан үнгэ зүһэтэй өөрын дэлхэй мүндэлнэ.❚
Бальжинима Доржиев
Бальжинима Доржиев
Ород Уласай габьяата уран зурааша Бальжинима Доржиев «Бага наһанайм зула» гэжэ ехэ һонин дурсалга дурадхаа һэн. Тэрэ найруулгаһаа хэһэг уншая: " Үбэлэй эртэ үглөө. Һэрихэдэм — һэеы гэртэ дулаахан, гуламтада носожо байһан хуһан түлеэнэй, мүн һүтэй ногоон сайн, сүгсэдэ хайлаһан шара тоһоной үнэр хамар сорьёно. Һама сахюусанай аймшагтай шарайе зулын гал гэрэлтүүлнэ.
Бүтид хүгшэн эжым хэлэһээр, һүрдэмэ шэгтэй энэ бурхан үнэн дээрээ энэрхы сэдьхэлтэй юм, малшадые харууһандаа абадаг. Үүр хираанаар гунан дэлхэйе гороолон тойроходоо, унтажа хэбтэһэн хүндэ дурагүйдэдэг гээд хүгшэн эжым хэлэнэ. Хэрбээ тэрэнэй унаад ябаһан луус харгыдаа эсээ һаань, хаана тогтоод, ундыень харюулхаб гэжэ Һама сахюусан хараашалха. Талаан тудажа, газаамнай тогтошоо һаань, бүхэли жэлдээ элбэг дэлбэг ажабайхабди гэжэ хүгшэн эжым хөөрэнэ. Тиимэһээ бушуу түргэн уһатай хүнэг газаагаа табинабди...
Һайндэртэ бэлдэһэн эдеэнэй хангал гэр соогуур тарана: шанаһан мяхан, хатааһан үрмэн, мойһотой ээзгэй, һонгинотой хартаабха... Газаа шаргын хахинаан, моридой турьяха, нохойн хусаха, хүршэ малшадай шангаар мэндэшэлхэнь дуулдаба. Шэнэ жэлэй угтамжын һайндэр иигээд эхилбэ даа..."
Бальжинима Доржиевай «Худаг» гэжэ зураг хараад, бага наһанайнь тэрэ үзэгдэл: Һама сахюусаниие зөөдэг лууста буряад айлай газаа табиһан хүнэг уһан гэнтэ ойндом ороо һэн. Энэ зураг дээрэ худагай эрмэгтэ табигдаһан халима дүүрэн хүнэг уһан соо үндэр номин тэнгэри харагдана, буржагар хүбэн үүлэд субана,- энэ дээдэ замби. Худагай торхо табсантан доошоо, газарай гүн руу шэглэһэн мэтэ. Тэндэ ондоо дэлхэй, доодо замби.
Эдэ хоёр дэлхэйн хоорондо дунда замби оршоно — хүнэй гараар бүтэһэн, ажамидаралай һүлдэ нангин худаг, үнгэтэ шэрээр будагдаһан хорёо, хүнэй найжалжа ургуулһан алим жэмэстэ модоной һалаанууд харагдана. Бурхан гү, али хүн гү, хамаагүй, эхэ зургаан зүйл хамаг амитан хүн түрэлтэнэй нангин худагһаа хүртэхэ адли эрхэтэй гэһэн манай элинсэгүүдэй гүн удхатай һургаал энэ зурагта нөөсэлэгдэнхэй гээд мэдэрэгдээ бэлэй. Энэ үзэсхэлэн дэлхэйгээ хүн бүхэн гамнабал, аршаанта худагайнь уһан хэзээдэшье шэргэхэгүй гэжэ һанагдаа һэн.
Уласай, уласхоорондын али олон харалгануудта хабаадаһан уран зурааша Бальжинима Доржиевай эрхим бүтээлнүүд Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ, «Ханхалаев» галерейдэ (Москва), Виктор Бронштейнэй галерейдэ (Эрхүү), Шэтын, Якутскын, Монголой музейнүүд болон үмсын суглуулбаринуудта оршодог.
Түүхэтэ үйлэ хэрэгүүдтэ зорюулагдаһан «Халхын-Голой ветеранай дүрэ зураг», арадай түүхэ домогуудай удхаар найруулагдаһан «Хун —шубуун», «Аяншад», «Хатан», «Дурасхаал» болон бусад бүтээлнүүдынь буряад уран зурагай алтан жасада оронхой. Абстрактна ба реалис маягаар зурагдаһан дангина, хатанарай дүрэнүүд гайхалтай арюун сэбэр мэдэрэл түрүүлжэ, харагшадай анхарал татадаг: «Басаган ба тэрмээлжэн», «Зунай басаган», «Бэриие үдэшэлгэ» болон бусад.
Һанаандань тодо хурсаар үлэһэн үхибүүн наһанайнь үзэгдэлнүүд сэдьхэл шэмшэрүүлмэ нарин утаһанай абяан шэнги гайхалтай һонин зурагууд боложо мүндэлөө: «Бага наһанай хангал», «Үхибүүн хаһым зунай нэгэ үдэр», «Хун шубууд ниидэнэ», «Эсэгэтэеэ түрүүшынхиеэ аба хайдагта гарахам» ба бусадшье олон зурагуудые нэрлэхээр.
Зохёохы намтарайнь горитой хуби Буряад драмын театртай холбоотой юм. А.Кимэй «Хүхын уйлаан» гэжэ зүжэгэй шэмэглэл, Шекспирэй «Лир хаан», Гольдониин «Хоёр эзэнэй зараса», Д.Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан», Н.Дамдиновай «Арадай Баатар Гэсэр хаан», Ю.О’Нилэй «Тамын дуран» болон бусад олон зүжэгүүдэй сценографи бүтээжэ, режиссерой зорилгые бэелүүлэлсэдэг байгаа. 1991-2013 онуудта Буряад театрай ахамад уран зураашын харюусалгатай зохёохы ажал бүтээжэ байгаа.
Эсэгынгээ уран бэлигые халан абаһан Зорикто хүбүүниинь мэдээжэ уран зурааша болонхой, нэрэ солонь хариин оронуудаар суурхажа байна.
Буряадай арадай, Оросой Холбоото Уласай габьяата уран зурааша, Гүрэнэй шангай лауреат Бальжинима Доржиевта гунан дэлхэйе, байгаалиие үхибүүнэй нюдөөр шэртэн сэгнэхэ онсо бэлиг үршөөгдэһэн, зурагуудтань сэдьхэлдэ зохид, хүхюу, олон һайхан үнгэ зүһэтэй өөрын дэлхэй мүндэлнэ.❚
Другие статьи автора
Хүдөөгэй соёл
3414
Шэмээшэг дуунууд эндэ зэдэлхэл даа
Тарбагатайн аймагай Дээдэ Жэрэм һуурин – Буряад Уласта түбхинэһэн шэмээшэгүүдэй эгээн үзэсхэлэн һууринуудай нэгэн юм
Хүдөөгэй соёл
3671
Буряад заншалаа сахидаг зоной буусада
Загарайн аймагай Нарин-Асагад hууринай Соёлой байшанда заhабарилгын ехэ ажал хэгдэжэ байна. 1983 ондо баригдаhан соёлой гуламта хоёрдохиёо заhабарилагдана
Уран зураг
3255
Уралигай үндэр өөдэ дабшалта
Буряад ороной болон Ород Уласай арадай уран зурааша, Россиин Уралигай академиин гэшүүн-корреспондент, Буряадай Гүрэнэй шангуудай лауреат Солбон Раднаевич Ринчиновэй түрэhөөр 85 жэл гүйсэбэ
