Үнгэтэ «дуу» зэдэлүүлһэн зурагууд


Жамсо Раднаев

Буряад Уласай габьяата уран зурааша 

1999 ондо Жамсо Раднаев Буряад ороной мэргэжэлтэ уран зурагай эхи табигшадай нэгэн Цыренжап Сампиловай нэрэмжэтэ республикын шангай түрүүшын лауреат болоһон габьяатай. Нютагайнгаа суута уран зураашанай нэрэмжэтэ шанда хүртэһэниинь тэрэнэй намтарта шухала удхатай, зохёохы ажалдань ехэ түлхисэ болоһониинь дамжаггүй.


Жамсо Раднаев Яруунын аймагай Гонда һууринда 1958 ондо түрэһэн юм. Бага наһанайнь үзэгдэлнүүд һанаандань тодо хурсаар үлэһэн гэжэ зурагуудыень хараад ойлгонобди. Хүүгэдэй наадан соо энэ дэлхэйе шэнжэлһэн, дайдын үзэсхэлэниие үхибүүнэй нюдөөр хаража, үхибүүнэй ухаагаар ойлгоһон мэдэрэлынь зурагууд соонь элихэн даа.

«Саһанай һайндэр», «Үбэл», «Үглөөгүүр», «Бэлэг» гэһэн зурагуудта орон дэлхэй хүйтэншэг шэнжэтэй, малай хотонһоо, мөөрэжэ байһан үнеэнэй аманһаа уурал гарана, набтархан гэрнүүдэй сонхонууд хүйтэндэ сэнхэтэнхэй, үрхэһөө утаан бааяна. Гэбэшье энээниие хаража байһан үхибүүнэй нюдэндэ байгаалиин эрхэ байдал шэрүүн бэшэ, юртэмсын жама ёһоор һэлгэлдэдэг жэлэй дүрбэн сагай алинииншье зохид, хүхюу, һанаанда хадуугдама үнгэ тэмдэгтэй, һайхан хүгжэм дуутай гэжэ зураглагдана.


«Байлдаан», «Газарай абяанууд», «Адаглан харалга» гэһэн нэрэтэй зурагууд уран зураашын онсо өөрын харасатай, уран арга маягтай байһые гэршэлнэ. Зунай зулгы сагта һургааг хорёогой дэргэдэ хүхэ ногоон дээрэ һуугаад, тэнгэриин уудамда яаралгүй нүүһэн үүлэнүүдые адаглажа байтараа, асари ехэ тулалдаанай боложо байһан зураг харажархиһан хүүгэдэй гайхал, бахархал дамжуулжа шадаа бшуу.

Али гэбэл, газар тэбэрин, ногоон соо хэбтээд, газарай амисхал, ногоон соохи хорхой шумуулай, сохо таршаагай абяа — Эхэ дэлхэйн гайхамшаг хүгжэм дуу соносоһон хүбүүхэнэй зураг хэды һонин бэ?



«Адаглан харалга» гэжэ бүтээлдэнь утахан бургааг һаба ээм дээрээ үргэлөөд, нюргаараа зогсоһон хүбүүхэн харагшадай анхарал татана. Юушьеб хэжэ ябаһанаа гэнтэ зуг татан зогсоод, хүлөө алсайн батаар газар гэшхээд, холо руу анхаралтайгаар шэртэнэ. Зурагай саада талада юун харагданаб? Холын хада гүбээнүүд, сэнхирлэн манатаһан тэнгэри, нэлэнхы уужам тала дайдаар бэлшэжэ ябаһан адуун лэ нюдэндэ харагдаха юм. Харагшадай мэдэхэгүй ямаршьеб гүнзэгы удхатай үйлэ, һанал бодол үхибүүнэй ухаае бүримүһэн эзэлээ хэбэртэй.

«Гулливернүүд» гэжэ зураг хүүгэдэй юрын наадые эпическэ удха шанартай үйлэ хэрэгтэй холбожо зураглана. Д.Свифтын зохёолой герой Гулливер лилипут зоной нюдэндэ аймшагтай томо баатар мэтээр үзэгдөө бэлэй. Тэрээн шэнги эдэ хүүгэд жэжэхэн ямаршьеб хүнүүдтэ найман ханатай гэр, мал хааха хотон, һургааг хорёо мэтын элдэб юумэ айхабтар оролдосотойгоор, шуналтайгаар барижа байһаар зураглагдана. Өөһэдын шэнэ дэлхэй, шэнэ ажабайдал зохёожо байһан хүүгэдэй дүрэ зураг ямар урма зоригтой, абьяастай гээшэб?!



«Һэргэн түрэлгэ» гэһэн нэрэтэй зураг баһал эпическэ удха бэедээ шэнгээһэн гээд һанагдана. Эгээлэй юрын буряад айлай газаа ерээдүйн баатар хүбүүн наадажа һууһаар зураатай. Арадаймнай оюун бэлигэй эрдэни зэндэмэни «Гэсэр» үльгэрэй үзэгдэл мэтэ һанагдаха юм. Арад түмэниие аймшагтай дайсадһаа абарһан тэнгэриин баатар Абай Гэсэр газар дээрэ үгытэй үбгэн хүгшэн хоёройдо, урсахан муухан гэртэнь түрэһэн гээд үльгэр соо хэлэгдэнэ ха юм. Тэрээндэл адли үзэгдэл энэ зураг дээрэ харанабди. Үхибүүн бүхэн өөрын хубитай, бэлигтэй, одо заяатай түрэдэг гээд энэ зураг түүрээнэ.

Буряад уран зурагай түүхэдэ өөрын мүр сараа үлөөжэ байһан уран зураашан Жамсо Раднаевта азатай зохёохы хуби заяа хүсэнэбди.