1980-яад онуудта өөр тухайгаа бардаастайгаар мэдүүлһэн буряад уран зураашадай зэргэдэ Любовь Ильинична Нохоевае нэрлэхэ хэрэгтэй. 1952 ондо Эрхүү можын Эхирэд —Булагадай аймагта түрэһэн ерээдүй уран зураашан 1974 ондо Улаан-Үдын багшанарай училищиин уран зурагай-графическа таһаг дүүргээ һэн. Дуратай мэргэжэлдээ бүри һайн бэлэдхэл гарахын тула Владивостогой Алас-Дурна зүгэй искусствын дээдэ һургуули 1980 ондо амжалтатай дүүргээ бэлэй.
Үсэд зантай, нарин нягтаар ажалдаа хандадаг залуу зураашан Любовь Нохоева тэрэ гэһээр хэдэн дахин Россиин Уран зурагай академиин Ураалай, Сибириин, Алас-Дурнын таһагуудта мэргэжэлээ дээшэлүүлһэн байна. Оролдосотой ажалайнь үрэ дүнгүүд — шэнэ зурагуудынь Бүхэсоюзна болон Россиин олон тоото үзэсхэлэнгүүдтэ табигдаһан, мэргэжэлтэдэй һайн сэгнэлтэдэ хүртэһэн юм. Жэшээлхэдэ, 1985 ондо Владивостогто, 1986-87 онуудта Москвада, 1990 ондо Яхадта болоһон үзэсхэлэнгүүдтэ хабаадаһан байна. Монголдо, Хитадта үнгэрһэн харалгануудта мүн хабаадаа.
Буряад уран зураашадай шэнэ үе бүхэн алдарта Байгал арюухан далайе өөрын нюдөөр хаража, ондоохон шэрэ үнгөөр зурагладаг заншалтай. Любовь Нохоева баһал энэ заншалые алгад гараагүй. «Байгал баабай» гэжэ нэрэтэй гурбалжан зураг (триптих) олон харагшадай болон мэргэжэлтэдэй һонирхол үүсхэһэн юм.
Бүтээлнүүдэйнь олонхинь үбэлэй үеын далай зураглана. Заха хизааргүй нэлэнхы үргэн мүльһэн дайда. Үбэлэй сэбдэг хүйтэн агаар дээрэһээ лүнхыһэн хүйтэн шэгтэй тэнгэритэй, саһаар хушагдаһан хада хабсагайнуудтай адли үнгэ шэнжэтэйгээр зураглагданхай. Мүльһэндэ баригдаһан далайн эрьедэ хооһон ганса онгосо харагдана. Далайтаяа хамта амарна хэбэртэй.
Нүгөө зураг дээрэ далайн эрьедэ оршодог тосхоной захын гэрэй хажууда гартаа модо бариһан басагахан харагшын урдаһаа сэхэ шэртэн энеэбхилнэ. Хажуудань һууһан нохойнь далай тээшэ хараад, юушьеб анхаралтай адаглана хэбэртэй. Мүльһэн хуягта абтаһан далай дээрэ юу шэртээ хаб?
«Байгал баабайда сэржэм» гэһэн зураг харагшын анхарал абаһаар эзэлнэ. Байгалые буряадууд хододоо амитайда тооложо, «унтаа», «һэреэ» гэжэ хэлсэдэг заншалтай. Энэ зураг дээрэ бүхэ нойроор «унтажа» байһан Байгалай эрье шадарай һууринай нэгэ гэртэ томоотой үбгэн тогооной болон сагаан эдеэнэй дээжээр сэржэм үргэнэ. Хажуудань хүгшэн модон аяга соо һү баряад һууна.
Байгал далайн заяан Бахар Хара ноёндо үргэл хэнэ гү, али худари буряад болбол, Дархан ноёндо, Дайгал хатанда мүргэнэ гү, али Ангарай Ама Сагаан ноён Гүршэ зааринда хандажа, туһа хайраһаань эринэ гү? Һүн дээжын сэсэрдэһэн сонхын шэлдэ өөрсэ һонин, жэгтэй зураг мэтээр харагдаха юм. Санзайн утаан баһал һонин угалза хээлэн, үһээ өөдэ һуунагтахадаа, һүнэй сэсэрдэһэнтэй, сонхын саанахи саһан дуулгата хадануудтай, нойрсожо байһан агуу далайтай хамта нэгэ удха шэнгээһэн үзэгдэл болоно гэһэн, мүн гал, уһан, агаар мэтын Эхэ дэлхэйн гурбан ехэ хүсэндэ, Һүн далай, Сүмбэр уулада мүргэл хэгдэнэ гэһэн харагшын мэдэрэл түрүүлнэ.
1989 ондо Л.И.Нохоевагай үзэсхэлэндэ табиһан «Хүлеэлгэн» гэжэ триптих бултаниие гайхуулан хүлгүүлһэн юм. Хүдөөгэй байра байдалые уран зураашын хёрхо нюдөөр адаглахадаа, сэдьхэлэй гуниг түрүүлһэн үзэгдэлнүүдые алад гараагүйень эдэ зурагууд гэршэлээ. Урдандаа олон зоной ажаһууһан, адуу мал барижа байһан буряад айлнуудай һандарһан һууриин үзэгдэл зүрхэ шэмшэрүүлнэ. Буусануудай һууриин бүтэн үлэһэн бахананууд, һургааг хорёогойнь тулганууд үншэрһэн хэбэртэй харагдана. Тээ саанахана хүгшэн үнеэгээ һаана. Наада таладань гааһа татажа һууһан наһажаал хүн зураатай. Сэбэрхэн, элюурдэһэн самса үмдэнхэй, хэнииешьеб даа ехэл хүлеэһэн шэгтэй, хаймадан харана. Магад, хүбүүниинь гү, али ашанарынь ерэжэ ябана, угайнь хуушарһан бууса дахинаа һэргэхэ, шэнэ гэрнүүд бодохо, хүүгэдэй хонгёо энеэдэн буусыень шэмэглэхэ аалам гээд һанаха дуран хүрэнэ.
Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ, Москвагай музей болон жасануудта, Усть-Ордагай, Монголой музейнүүдтэ эрхим зурагуудынь табигданхай. Бэлигтэй уран зурааша Л.И.Нохоева зураг бүхэндөө найдалай ошо түхөөжэ, эхэнэрэй энхэргэн харасаар үзэгдэл бүхэниие дулаасуулһан уран шадабарииень үндэрөөр сэгнэнэ ха юм.
Картина: П. Тушемилов с дочерью
Картина: П. Тушемилов с дочерью
Үсэд зантай, нарин нягтаар ажалдаа хандадаг залуу зураашан Любовь Нохоева тэрэ гэһээр хэдэн дахин Россиин Уран зурагай академиин Ураалай, Сибириин, Алас-Дурнын таһагуудта мэргэжэлээ дээшэлүүлһэн байна. Оролдосотой ажалайнь үрэ дүнгүүд — шэнэ зурагуудынь Бүхэсоюзна болон Россиин олон тоото үзэсхэлэнгүүдтэ табигдаһан, мэргэжэлтэдэй һайн сэгнэлтэдэ хүртэһэн юм. Жэшээлхэдэ, 1985 ондо Владивостогто, 1986-87 онуудта Москвада, 1990 ондо Яхадта болоһон үзэсхэлэнгүүдтэ хабаадаһан байна. Монголдо, Хитадта үнгэрһэн харалгануудта мүн хабаадаа.
Буряад уран зураашадай шэнэ үе бүхэн алдарта Байгал арюухан далайе өөрын нюдөөр хаража, ондоохон шэрэ үнгөөр зурагладаг заншалтай. Любовь Нохоева баһал энэ заншалые алгад гараагүй. «Байгал баабай» гэжэ нэрэтэй гурбалжан зураг (триптих) олон харагшадай болон мэргэжэлтэдэй һонирхол үүсхэһэн юм.
Бүтээлнүүдэйнь олонхинь үбэлэй үеын далай зураглана. Заха хизааргүй нэлэнхы үргэн мүльһэн дайда. Үбэлэй сэбдэг хүйтэн агаар дээрэһээ лүнхыһэн хүйтэн шэгтэй тэнгэритэй, саһаар хушагдаһан хада хабсагайнуудтай адли үнгэ шэнжэтэйгээр зураглагданхай. Мүльһэндэ баригдаһан далайн эрьедэ хооһон ганса онгосо харагдана. Далайтаяа хамта амарна хэбэртэй.
Нүгөө зураг дээрэ далайн эрьедэ оршодог тосхоной захын гэрэй хажууда гартаа модо бариһан басагахан харагшын урдаһаа сэхэ шэртэн энеэбхилнэ. Хажуудань һууһан нохойнь далай тээшэ хараад, юушьеб анхаралтай адаглана хэбэртэй. Мүльһэн хуягта абтаһан далай дээрэ юу шэртээ хаб?
Картина: Омули
Картина: Омули
«Байгал баабайда сэржэм» гэһэн зураг харагшын анхарал абаһаар эзэлнэ. Байгалые буряадууд хододоо амитайда тооложо, «унтаа», «һэреэ» гэжэ хэлсэдэг заншалтай. Энэ зураг дээрэ бүхэ нойроор «унтажа» байһан Байгалай эрье шадарай һууринай нэгэ гэртэ томоотой үбгэн тогооной болон сагаан эдеэнэй дээжээр сэржэм үргэнэ. Хажуудань хүгшэн модон аяга соо һү баряад һууна.
Байгал далайн заяан Бахар Хара ноёндо үргэл хэнэ гү, али худари буряад болбол, Дархан ноёндо, Дайгал хатанда мүргэнэ гү, али Ангарай Ама Сагаан ноён Гүршэ зааринда хандажа, туһа хайраһаань эринэ гү? Һүн дээжын сэсэрдэһэн сонхын шэлдэ өөрсэ һонин, жэгтэй зураг мэтээр харагдаха юм. Санзайн утаан баһал һонин угалза хээлэн, үһээ өөдэ һуунагтахадаа, һүнэй сэсэрдэһэнтэй, сонхын саанахи саһан дуулгата хадануудтай, нойрсожо байһан агуу далайтай хамта нэгэ удха шэнгээһэн үзэгдэл болоно гэһэн, мүн гал, уһан, агаар мэтын Эхэ дэлхэйн гурбан ехэ хүсэндэ, Һүн далай, Сүмбэр уулада мүргэл хэгдэнэ гэһэн харагшын мэдэрэл түрүүлнэ.
Триптих Ожидание, 1987
Триптих Ожидание, 1987
1989 ондо Л.И.Нохоевагай үзэсхэлэндэ табиһан «Хүлеэлгэн» гэжэ триптих бултаниие гайхуулан хүлгүүлһэн юм. Хүдөөгэй байра байдалые уран зураашын хёрхо нюдөөр адаглахадаа, сэдьхэлэй гуниг түрүүлһэн үзэгдэлнүүдые алад гараагүйень эдэ зурагууд гэршэлээ. Урдандаа олон зоной ажаһууһан, адуу мал барижа байһан буряад айлнуудай һандарһан һууриин үзэгдэл зүрхэ шэмшэрүүлнэ. Буусануудай һууриин бүтэн үлэһэн бахананууд, һургааг хорёогойнь тулганууд үншэрһэн хэбэртэй харагдана. Тээ саанахана хүгшэн үнеэгээ һаана. Наада таладань гааһа татажа һууһан наһажаал хүн зураатай. Сэбэрхэн, элюурдэһэн самса үмдэнхэй, хэнииешьеб даа ехэл хүлеэһэн шэгтэй, хаймадан харана. Магад, хүбүүниинь гү, али ашанарынь ерэжэ ябана, угайнь хуушарһан бууса дахинаа һэргэхэ, шэнэ гэрнүүд бодохо, хүүгэдэй хонгёо энеэдэн буусыень шэмэглэхэ аалам гээд һанаха дуран хүрэнэ.
Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейдэ, Москвагай музей болон жасануудта, Усть-Ордагай, Монголой музейнүүдтэ эрхим зурагуудынь табигданхай. Бэлигтэй уран зурааша Л.И.Нохоева зураг бүхэндөө найдалай ошо түхөөжэ, эхэнэрэй энхэргэн харасаар үзэгдэл бүхэниие дулаасуулһан уран шадабарииень үндэрөөр сэгнэнэ ха юм.