Театрай уралиг
Үндэһэн театр байгуулагшадай нэгэн
29 ноября 2018
736
Буряад Уласай соёлой түүхэдэ Гомбожап Цыдынжаповай нэрэ хүндэтэй һуури эзэлдэг.
Баргажанай Лугшахаанда түрэһэн хүбүүе бүри багадань дасанда хубараг болгоһон юм. Эндэ түбэд, хуушан монгол хэлэ шудалаа, бишхүүр дээрэ наадажа һураа. Долоон жэл үнгэрхэдэ, дасанһаа тэрьелээд, гэртээ эсэгэдээ туһалдаг болоо һэн. Шэнэ засагай тогтоходо, ород хэлэндэ һураа. Бурпедтехникумдэ һураха үедөө Москваһаа ерэһэн бүлэг хүгжэмшэд-этнографуудай эмхидхэһэн курсануудта ноото уншажа, домра, гармонь, скрипкэ дээрэ наадажа һураһан юм.
Удаань ГИТИС-тэ режиссерой мэргэжэл шудалаад, Буряадтаа бусана. «Ангуушадай хатар», «Һэеы гэр барилга» гэһэн хатарнуудые найруулан табиһаниинь олоно һайшаал магтаалда хүртэбэ. Тиигэжэ буряад баледэй эхи табигдаа бэлэй.
1930-аад онуудта үндэһэн хүгжэмэй театр байгуулха хүсэлөө бэелүүлэн, поэт Д.Дашанимаев болон драматург А.Шадаевтай хамта «Баир» гэжэ хүгжэмтэ драма зохёоно. Хүгжэмыень П.Берлинский найруулаа. Үндэһэн театрай хүгжэлтын шухала шата болоһон энэ зүжэгэй һүүлээр түрүүшын буряад оперо «Энхэ Булад-баатар» (хүгжэмынь М.Фроловой) мүндэлһэн түүхэтэй.
1940 оной түрүүшын декада Москвада ехэ амжалтатай үнгэржэ, Буряадай театр Ленинэй орденоор шагнагдаа һэн. Ахамад режиссер Г.Цыдынжапов тиихэдэ СССР-эй арадай артистын нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байна.
1949 ондо театрайнгаа хоёр боложо һалахада, Гомбожап Цыдынжапов оперо болон баледэй театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшөөр үлэһэн юм. Театрай үзэсхэлэн гоё шэнэ байшан барихада, тэрэ бүхы ажалыень нарин нягтаар шалгадаг байгаа. Энэл жэлдэ тэрэ СССР-эй Гүрэнэй шанда хүртэбэ.
1950-яад онуудта режиссер мэргэжэлээрээ «Байгал дээрэ», «Саяанай хормойдо», «Һалхи шуурган дундуур», «Иван Сусанин», «Номгон Дон», «Анда нүхэд» гэжэ оперонуудые тайзан дээрэ гаргана. Хоёрдохи декадада бэлдэлгын амаргүй ехэ ажал эмхидхэжэ бэелүүлһэн габьяатай.
Асари ехэ ажалайнгаа хажуугаар ниитын уялгануудтай һэн: Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй 3-4 зарлалай, РСФСР-эй Верховно Соведэй 2, 3, 4 зарлалай депутадаар һунгагдаһан байгаа бшуу.
Х.Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрта Б.Пурбуевай «Үетэн» гэжэ зүжэг найруулһан юм. 1959 ондо «Мосфильмдэ» буулгагдаһан «Алтан гэр» гэжэ кинодо (Д.Батожабай, В.Ежов) сценариин авторнуудай нэгэн юм. Энэ кинодо дасанда хурал хуража байһан ламанарай нэгые наадаа һэн. «Случай в тайге», «Кочующий фронт», «Последний угон» фильмнүүдтэ наадаа.
Амар заяагүй ажалынь хүсэ шадалыень бууруулаа, бэе махабадшье һулараа бэлэй. Наһанайнгаа амаралтада гарабашье, юрэ гэртээ һуугаагүй, соёлой училищида, удаань ВСГИК-та багшалһан байна.
1980 ондо, 75 наһанайнь алтан ой хүрэтэр оройдоо 25 үдэр үлөөд байхада, үнгэтэ дэлхэйгээ орхижо мордоо һэн. Хододоо түрүү зэргэдэ ябаһан солото энэ хүнэй гайхамшаг үйлэ хэрэгүүдээр баян наһанайнь зам түрэл арадайнгаа түүхэдэ алтан үзэгүүдээр бэшэгдэнхэй. Алдар солото нэрыень түрэл театрайнь удаадахи үенүүдэй уран бэлигтэн үндэр дээрэ үргэжэ, омогорхожо ябахань болтогой!❚
Удаань ГИТИС-тэ режиссерой мэргэжэл шудалаад, Буряадтаа бусана. «Ангуушадай хатар», «Һэеы гэр барилга» гэһэн хатарнуудые найруулан табиһаниинь олоно һайшаал магтаалда хүртэбэ. Тиигэжэ буряад баледэй эхи табигдаа бэлэй.
1930-аад онуудта үндэһэн хүгжэмэй театр байгуулха хүсэлөө бэелүүлэн, поэт Д.Дашанимаев болон драматург А.Шадаевтай хамта «Баир» гэжэ хүгжэмтэ драма зохёоно. Хүгжэмыень П.Берлинский найруулаа. Үндэһэн театрай хүгжэлтын шухала шата болоһон энэ зүжэгэй һүүлээр түрүүшын буряад оперо «Энхэ Булад-баатар» (хүгжэмынь М.Фроловой) мүндэлһэн түүхэтэй.
1940 оной түрүүшын декада Москвада ехэ амжалтатай үнгэржэ, Буряадай театр Ленинэй орденоор шагнагдаа һэн. Ахамад режиссер Г.Цыдынжапов тиихэдэ СССР-эй арадай артистын нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байна.
1949 ондо театрайнгаа хоёр боложо һалахада, Гомбожап Цыдынжапов оперо болон баледэй театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшөөр үлэһэн юм. Театрай үзэсхэлэн гоё шэнэ байшан барихада, тэрэ бүхы ажалыень нарин нягтаар шалгадаг байгаа. Энэл жэлдэ тэрэ СССР-эй Гүрэнэй шанда хүртэбэ.
1950-яад онуудта режиссер мэргэжэлээрээ «Байгал дээрэ», «Саяанай хормойдо», «Һалхи шуурган дундуур», «Иван Сусанин», «Номгон Дон», «Анда нүхэд» гэжэ оперонуудые тайзан дээрэ гаргана. Хоёрдохи декадада бэлдэлгын амаргүй ехэ ажал эмхидхэжэ бэелүүлһэн габьяатай.
Асари ехэ ажалайнгаа хажуугаар ниитын уялгануудтай һэн: Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй 3-4 зарлалай, РСФСР-эй Верховно Соведэй 2, 3, 4 зарлалай депутадаар һунгагдаһан байгаа бшуу.
Х.Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрта Б.Пурбуевай «Үетэн» гэжэ зүжэг найруулһан юм. 1959 ондо «Мосфильмдэ» буулгагдаһан «Алтан гэр» гэжэ кинодо (Д.Батожабай, В.Ежов) сценариин авторнуудай нэгэн юм. Энэ кинодо дасанда хурал хуража байһан ламанарай нэгые наадаа һэн. «Случай в тайге», «Кочующий фронт», «Последний угон» фильмнүүдтэ наадаа.
Амар заяагүй ажалынь хүсэ шадалыень бууруулаа, бэе махабадшье һулараа бэлэй. Наһанайнгаа амаралтада гарабашье, юрэ гэртээ һуугаагүй, соёлой училищида, удаань ВСГИК-та багшалһан байна.
1980 ондо, 75 наһанайнь алтан ой хүрэтэр оройдоо 25 үдэр үлөөд байхада, үнгэтэ дэлхэйгээ орхижо мордоо һэн. Хододоо түрүү зэргэдэ ябаһан солото энэ хүнэй гайхамшаг үйлэ хэрэгүүдээр баян наһанайнь зам түрэл арадайнгаа түүхэдэ алтан үзэгүүдээр бэшэгдэнхэй. Алдар солото нэрыень түрэл театрайнь удаадахи үенүүдэй уран бэлигтэн үндэр дээрэ үргэжэ, омогорхожо ябахань болтогой!❚