Хүгжэм
Үндэһэн соёлой гайхамшаг амжалта
29 ноября 2018
860
Москва хотодо 1959 ондо үнгэрһэн Буряад урлагай болон уран зохёолой II декада үндэһэн буряад оперын урлаг дээдэ хэмжээндэ хүрөөд байһые гэршэлээ һэн.
Эхиндээ 1939 ондо хүгжэмэй- драматическа театр гэжэ нэрэтэй байһан аад, 1940 ондо оперо болон баледэй театр болгогдоо бэлэй. Үндэһэн соёлой омогорхол болохо театрай хүгжэлтын зам баян түүхэтэй юм.
1950-яад онуудай һүүл багта театр А.Бородинай, К.Веберэй, А.Рубинштейнэй, С.Рахманиновай, Д.Пуччиниин «Тоска», Д.Вердиин «Аида», «Трубадур» оперонуудые бэлдэжэ үрдиһэн байгаа.
Вера Лыгденова
В. Лыгденова түрэл театрайнгаа тайзан дээрэ «Лусууд хүүхэндэ» -Хатанай, «Трубадурта» — Азученын, «Саһан хүүхэндэ» — Лель, мүн бусад оперонуудта эхэнэрнүүдэй хадуугдама рольнуудые гүйсэдхэһэн байна. РСФСР-эй габьяата артистка, искусство шэнжэлгын эрдэмэй кандидат, Зүүн Сибириин соёлой институдай доцент В.Д.Лыгденова П.Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищида багшалжа, залуу дуушадые һургаһан юм. Дарима Линховоин басаганиинь эхэ эсэгынгээ мэргэжэл дагажа, бүхы наһаяа оперо болон баледэй театртай холбоо. Россиин габьяата артистка Д.Линховоин бэлигтэй бэрхэ дуушадые һургаһан алдартай юм.
Тэрэ сагта М.Глинкын «Иван Сусанин» оперо театрай ехэ амжалта болоо һэн.
Энэ оперодо И.Сусанинай парти домог суута Лхасаран Линховоин дуулаһан юм. Энэ болон бусад рольнуудтаа алдарта дуушан ялас гэмэ хурса, хадуугдама дүрэ зураглажа шададаг бэлэй.
Илангаяа Кончагай партида тэрэ уран бэлигэйнгээ бүхы олон талануудые харуулһан байна. Бүхыдөө гуша гаран оперодо дуулаһан юм.
Энээнһээ гадна хэдэн оперо, баледүүдтэ либреттэ бэшэһэн, хоёр телефильмдэ сценари зохёогоо.
Концерт наадануудта буряад арадай дуунуудые, ород дуунуудые, романснуудые, СССР-эй үндэһэ яһатанай дуунуудые, буряад болон монгол композиторнуудай зохёолнуудые гүйсэдхэхэдэнь, шагнагшад хододоо халуун альга ташалгаар дэмжэдэг, дахин дуулахыень гуйдаг һэн.
Түрэл театртаа бүхы һанал хүсэлөө зорюулдаг, сэбэр сэхэ зангаараа, ажалдаа шармайн ородог заншалаараа суг хүдэлдэг зоной дунда айхабтар хүндэтэй бэлэй. Олон шабинартай байгаа, тэдэнэйнгээ хабаадалгатай нэгэшье зүжэг алдангүй, заал һаа хаража сэгнэдэг бэлэй.
Шабинарайнь нэгэн, мэдээжэ дуушан В.Я.Буруев зүжэгэй һүүлдэ багшамнай юун гэжэ хэлэгшэ ааб гээд, хүлеэжэ ядадаг байһанаа дурсаа һэн. Харин Лхасаран Лодонович хэды дутуу дундануудай байгаашье һаа, нэгэшье зэмэлэнгүй, һайн сэгнэлтэ үгэдэг заншалтай бэлэй. Хэрбээ ямар нэгэ хүлеэгдээгүй ушар, һаалта болоо һаа, «тайзан дээрэ ши хаан, бурхан гээшэш, хажуу тээһээ шамда хэншье туһалжа шадахагүй. Өөрөө өөрыгөө абарха болонош» гэжэ һургадаг һэн.
Буряадай, СССР-эй арадай артист, Буряадай АССР-эй, РСФСР-эй Гүрэнэй шангай лауреат Л.Л.Линховоин буряад соёлой гайхамшаг амжалтада өөрынгөө горитой хуби оруулһан. Үндэһэн оперын дуушадай уран бэлигэй урган хүгжэлтэдэ, нэрэ солынь бүри холуур суурхахада, үүргэ нүлөөниинь сэгнэшэгүй юм.
Түрүүшын декадын һүүлээр театрай репертуарта шэнэ зүжэгүүд бии болоһон байна: «Евгений Онегин», «Фауст», «Лусууд хүүхэн» оперонууд, «Бахчисарайн фонтан», «Тщетная предосторожность» баледүүд. А.Даргомыжскиин «Русалка» оперо табихада, залуу дуушад А.Арсаланов (Князь), Б.Балдаков (Мельник), К.Гомбоева-Языкова (Наташа) гэгшэдэй уран бэлиг харагдаа һэн. Ахамад дирижер П.Берлинский, режиссер А.Конин, ахамад зурааша А.Тимин гэгшэдэй уран дүршэл элирэн тодорһон юм.
1947-1948 онуудта театр шэнэ зүжэгүүдээр харагшадые баярлуулба: Д.Вердиин «Травиата», Д.Пуччиниин «Чио-Чио-Сан», Д.Россиниин «Севилиин һахал үһэ заһагша», Н.Римский-Корсаковой «Хаан хадамтай басаган», П.Чайковскиин «Елбэрэй хатан» оперонууд, А.Аданай «Корсар», П.Чайковскиин «Хун шубуута нуур» баледүүд.
Эдэ жэлнүүдтэ Л.Линховоин, Н.Петрова, В.Лыгденова, В.Манкетов, В.Бамбацыренов, О.Шамбуева, Д.Кыштымова гэһэн бэлигтэй дуушад буряад оперодо дуулажа эхилээ.
1950-яад онуудай һүүл багта театр А.Бородинай, К.Веберэй, А.Рубинштейнэй, С.Рахманиновай, Д.Пуччиниин «Тоска», Д.Вердиин «Аида», «Трубадур» оперонуудые бэлдэжэ үрдиһэн байгаа.
Вера Лыгденова
В. Лыгденова түрэл театрайнгаа тайзан дээрэ «Лусууд хүүхэндэ» -Хатанай, «Трубадурта» — Азученын, «Саһан хүүхэндэ» — Лель, мүн бусад оперонуудта эхэнэрнүүдэй хадуугдама рольнуудые гүйсэдхэһэн байна. РСФСР-эй габьяата артистка, искусство шэнжэлгын эрдэмэй кандидат, Зүүн Сибириин соёлой институдай доцент В.Д.Лыгденова П.Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищида багшалжа, залуу дуушадые һургаһан юм. Дарима Линховоин басаганиинь эхэ эсэгынгээ мэргэжэл дагажа, бүхы наһаяа оперо болон баледэй театртай холбоо. Россиин габьяата артистка Д.Линховоин бэлигтэй бэрхэ дуушадые һургаһан алдартай юм.
Тэрэ сагта М.Глинкын «Иван Сусанин» оперо театрай ехэ амжалта болоо һэн.
Энэ оперодо И.Сусанинай парти домог суута Лхасаран Линховоин дуулаһан юм. Энэ болон бусад рольнуудтаа алдарта дуушан ялас гэмэ хурса, хадуугдама дүрэ зураглажа шададаг бэлэй.
Илангаяа Кончагай партида тэрэ уран бэлигэйнгээ бүхы олон талануудые харуулһан байна. Бүхыдөө гуша гаран оперодо дуулаһан юм.
Энээнһээ гадна хэдэн оперо, баледүүдтэ либреттэ бэшэһэн, хоёр телефильмдэ сценари зохёогоо.
Концерт наадануудта буряад арадай дуунуудые, ород дуунуудые, романснуудые, СССР-эй үндэһэ яһатанай дуунуудые, буряад болон монгол композиторнуудай зохёолнуудые гүйсэдхэхэдэнь, шагнагшад хододоо халуун альга ташалгаар дэмжэдэг, дахин дуулахыень гуйдаг һэн.
Түрэл театртаа бүхы һанал хүсэлөө зорюулдаг, сэбэр сэхэ зангаараа, ажалдаа шармайн ородог заншалаараа суг хүдэлдэг зоной дунда айхабтар хүндэтэй бэлэй. Олон шабинартай байгаа, тэдэнэйнгээ хабаадалгатай нэгэшье зүжэг алдангүй, заал һаа хаража сэгнэдэг бэлэй.
Шабинарайнь нэгэн, мэдээжэ дуушан В.Я.Буруев зүжэгэй һүүлдэ багшамнай юун гэжэ хэлэгшэ ааб гээд, хүлеэжэ ядадаг байһанаа дурсаа һэн. Харин Лхасаран Лодонович хэды дутуу дундануудай байгаашье һаа, нэгэшье зэмэлэнгүй, һайн сэгнэлтэ үгэдэг заншалтай бэлэй. Хэрбээ ямар нэгэ хүлеэгдээгүй ушар, һаалта болоо һаа, «тайзан дээрэ ши хаан, бурхан гээшэш, хажуу тээһээ шамда хэншье туһалжа шадахагүй. Өөрөө өөрыгөө абарха болонош» гэжэ һургадаг һэн.
Буряадай, СССР-эй арадай артист, Буряадай АССР-эй, РСФСР-эй Гүрэнэй шангай лауреат Л.Л.Линховоин буряад соёлой гайхамшаг амжалтада өөрынгөө горитой хуби оруулһан. Үндэһэн оперын дуушадай уран бэлигэй урган хүгжэлтэдэ, нэрэ солынь бүри холуур суурхахада, үүргэ нүлөөниинь сэгнэшэгүй юм.