Мүнөө үеын олонхи залуушуулда Владимир Манкетовэй (1929-1966) нэрэ танил бэшэ байжа магадгүй. Харин 1950-яад онуудта энэ нэрэ бүхы СССР-тэ мэдээжэ болоһон байгаа. 1956 ондо «Мосфильмдэ» Дашарабдан Батожабайн сценаряар «Адуушанай дуун» гэжэ фильм буулгагдахада, гол герой Түмэнэй дүрые Буряад-Монголой оперо болон баледэй театрай солист Владимир Манкетов үнэншэмэ гоёор, һанаанда, нюдэндэ хадуугдамаар наадажа, суурхаа бшуу.
Энэ кинодо тэрэнэй гүйсэдхэһэн дуунууд, илангаяа «Старшина милиции» гэжэ дуун бүгэдэ арадай дуун болошоо бэлэй. Суута композитор В.Соловьев-Седойн тус фильмдэ тааруулан зохёоһон дуунуудые манай буряад дуушан В.Манкетов сэдьхэл доһолмо ирагуу гоёор дуулажа, олон үндэһэ яһатанай агууехэ СССР гүрэнэй бүхы харагшадай дура буляажа шадаһан юм.
Үндэр уралигай ехэ гуламта болохо Ленинградай консерваторидо тэрэ мэдээжэ багшанар-профессорнүүд Л.Кич, В.Храмцова, С.Масловская гэгшэдэй үнэтэ хэшээл — заабариие бэедээ шэнгээһэн байна. Түрэлхиин һайхан хоолойтой хүбүүн мэргэжэл шадабарияа эсэн сусангүй мүлижэ, үсэд нэтэрүүгээр оролдоһоной түлөө багшанарайнгаа магтаалда хүртэдэг һэн.
Буряад-Монголой оперо болон баледэй театрта ажаллахадаа, В.Манкетов «Иолантада» Робертын, «Фаустда» Валентинэй, «Энхэ-Булад баатарта» Шоно-баатарай партинуудые дуулаһан байна. Энээнһээ гадна С.Рахманиновай «Алеко», П.Чайковскиин «Евгений Онегин» оперонуудта гол рольнуудые гүйсэдхэжэ, мэдээжэ болоо һэн. Онегинэй дүрэ тэрэнэй эгээн эрхим рольнуудай нэгэн гэжэ тоологдодог.
1957 ондо ородой агуу композитор М.И.Глинкын наһа бараһаар 100 жэлэй ойдо зорюулагдаһан ород классическа оперын декада хаа хаагуур үнгэрһэн юм. Буряадай оперо болон театрай тайзан дээрэ тэрэ үедэ «Евгений Онегин» оперо табигдаа бэлэй. Режиссер Ахмед-Хан Кимов оперын хүгжэмтэ һууриие онсо өөрын нюдөөр шэнээр хаража үзөөд, заншалта бэшээр, удхыень тад ондоогоор дэлбэлжэ найруулаа һэн.
Оперын партитурые анхаралтайгаар шэнжэлжэ, уянгата удхыень гүнзэгыгөөр харуулха уран арга режиссер бэдэрээ бшуу. Энэ хүсэлыень Онегинэй парти дуулаһан В.Манкетов бүримүһэн бэелүүлжэ шадаһан юм. Павел Гуревич «Оперный театр Бурятии» гэһэн ном соогоо энээн тухай иигэжэ бэшэнэ: «... дуэль зураглаһан үзэгдэлдэ Онегин алдалан унаһан Ленскидэ гүйжэ ошоно. Үхэһэн нүхэрөө хайрлаһан, гэдэргэнь бусааха аргагүй байһые тэрэнэй мэдэрһэн уй гашуудалыень үнэншэмөөр харуулжа шадаа. Мүн сэсэрлиг соо Онегинэй Татьянатай уулзаһан үзэгдэл харагшадай һанаанда хадуугдаа ёһотой. Энэ уулзалгын үедэ В.Манкетовэй Онегин заншалта ёһоор Татьянада ухаа заанагүй. Тэрэнэй хэлэһэн үгэнүүд хадагалжа, бөөмэйлжэ ябаһан, зүрхэ сэдьхэлһээнь мүндэлһэн, һанал бодолоо сэхэ хэлэһэн үгэнүүд гэжэ үнэншэмөөр байгаа.
...Оперын һүүлшын үгэнүүдые тайзан дээрэ гансаараа зогсоһон Онегин удаахан абяагүй байһанай һүүлээр хэлэнэ. Режиссерой энэ уран арга геройн доторой байдалые, һүрдэнхэй сэдьхэлые харуулхада ехэ туһа болоо гээд һанагдана. ...„Евгений Онегин“ оперо театрай түүхэдэ онсо һуури эзэлбэ. Оперно зохёолнуудые бүри гүнзэгыгөөр удхалан найруулхадаа, үзэгдэл бүхэниие наринаар бэлдэхэ, тайзанай бүхы албануудай арга дүрэ гүйсэд хэрэглэхэ шухала гэжэ энэ зохёолой шэнэ найруулга элихэнээр харуулаа бшуу».
Хоёрдохи декадын үедэ Буряад-Монголой оперо болон баледэй театр «Анда нүхэд» гэжэ Д.Аюшеевэй оперо, мүн А.Бородинай «Игорь тайжа» оперо Москвагай харагшадай анхаралда табиһан байна. А.П.Бородинай суута зохёолые Ленинградай Бага театрай режиссер А.Н.Киреев буряад театрта найруулхадаа, дуушадай, хүгжэмшэдэй, хатаршадай болон уран зураашадай бэлиг гүйсэд хэрэглэжэ шадаһан юм. Һүр жабхаланта хүгжэмтэй, гүн удхатай энэ зохёол буряад бэлигтэнэй ашаар шэнэ ами орожо, шэнэ түхэл шэнжэтэй болоо һэн.
Кончагай партиие Лхасаран Линховоин гайхалтай бэрхээр наадажа, тэрэнэй олон шэг шарайтай, ухаатай, мэхэтэй аяг зангые тодо хурсаар зураглажа, харагшадай дура буляагаа бэлэй.
Игорь тайжын ролиие Владимир Манкетов наадахадаа, тон сэбэр сэхэ сэдьхэлтэй, нугаршагүй зоригтой, залуушье һаа, ёһотой эрэ хүнэй дүрэ бэелүүлээ һэн. Кончагай мэхэ гоходо оронгүй, худал хуурмаг нүхэсэлһөөнь арсана. В.Манкетовэй һайхан хоолойн сэбэр аянга бэелүүлжэ байһан дүрыень ялас гэмээр шэмэглэн харуулаа бэлэй.
РСФСР-эй габьяата артист Владимир Манкетов «Пора таежного подснежника» гэжэ кинофильмдэ сагаантанай офицерэй роль наадаһан байна. Оперын тайзан дээрэ, тоогүй олон концертнүүдэй үедэшье харагшадай халуун энхэрэл мэдэржэ байгаа. Нэрэ солотой болооб гэжэ нэгэтэшье өөдэрхэжэ байгаагүй, номгон даруу, томоотой сэсэн зан абаринь хубилаагүй зандаа һэн.
Зохёохы шэнэ түсэбүүдые хараалжа, шэнэ дүрэнүүдые бэелүүлхэ, Болгариин София хотын оперно театрта стажировка гараха, мүн кинодо наадаха урилга абанхай байгаа. Теэд хуби заяанай эрьесэ хүлеэгдээгүй шэрүүн байшоо бэлэй. Хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, солото дуушан үни болонгүй наһа бараа һэн. Оройдоол 37 наһанай богоһо дээрэ...
Тэрэнэй дуулахые бэшэжэ абаһан хоёр лэ ушар тоологдоно: суута «Адуушанай дуун» киногой дуунууд, 1973 ондо бэшэгдэһэн «Мелодии Бурятии» гэжэ диск. Энэ диск дээрэ Д.Аюшеевэй «Анда нүхэд» оперодо В.Манкетовэй Мүнхын ари гүйсэдхэһэниинь бэшэгдэнхэй.
Алдар суута дуушанай наадаһан юрын буряад Түмэн хүбүүн үргэн буряад тала дайдаараа эмнигтээ мордожо, буряад дуугаа дуулажал ябаһаар, түүхэдэ орожо мүнхэрөө.
Хэрэглэгдэһэн литература
1. П.Гуревич. Оперный театр Бурятии — Улан-Удэ, 1964.
2. П.Натаев. Бурятский соловей // «Бурятия», 1999, 31 декабря.
Владимир Манкетов
Владимир Манкетов
Энэ кинодо тэрэнэй гүйсэдхэһэн дуунууд, илангаяа «Старшина милиции» гэжэ дуун бүгэдэ арадай дуун болошоо бэлэй. Суута композитор В.Соловьев-Седойн тус фильмдэ тааруулан зохёоһон дуунуудые манай буряад дуушан В.Манкетов сэдьхэл доһолмо ирагуу гоёор дуулажа, олон үндэһэ яһатанай агууехэ СССР гүрэнэй бүхы харагшадай дура буляажа шадаһан юм.
Байгша ондо Владимир Манкетовэй түрэһөөр 90 жэлэй ой гүйсэнэ. Тэрэ Эрхүү можын шэмэг болохо Үнгын голой Наймадай нютагта түрэһэн юм. Түрэлхидынь, илангаяа эжынь ехэ дууша байһан гээд нютагайнь хүн, сэтгүүлшэ П.Натаев дурсаа һэн. Залуу хүбүүн дуушан болохо хүсэлтэй Улаан-Үдэ ерээд, 1947 ондо театрально-хүгжэмэй училищида һуража эхилээ. Олохон буряад дуушадые һургаһан Н.Владимирский тэрэнэй түрүүшын багша байһан юм. Н.Владимирский хадаа мэдээжэ итальян дуушан Мазеттиин бэрхэ шаби байгаа. Классическа итальян оперын һургуулиин нюусануудтай танил багшань В.Манкетовые, буряад оперно тэрэ үеын дуушадые энэ шадабарида һургаа бшуу. Гэбэшье хүндэтэ багшань жэл үнгэрхэдэ, Улаан-Үдэһөө ябашахадань, ерээдүй дуушанай аза талаан боложо, бэлигтэй залуу дуушадай тоодо тэрэниие Ленинградай консерваторидо һурахыень эльгээһэн байна. Үнэхөөрөө, буряад хүбүүндэ ямар ехэ аза талаан тудалдаа гээшэб!
Үндэр уралигай ехэ гуламта болохо Ленинградай консерваторидо тэрэ мэдээжэ багшанар-профессорнүүд Л.Кич, В.Храмцова, С.Масловская гэгшэдэй үнэтэ хэшээл — заабариие бэедээ шэнгээһэн байна. Түрэлхиин һайхан хоолойтой хүбүүн мэргэжэл шадабарияа эсэн сусангүй мүлижэ, үсэд нэтэрүүгээр оролдоһоной түлөө багшанарайнгаа магтаалда хүртэдэг һэн.
Буряад-Монголой оперо болон баледэй театрта ажаллахадаа, В.Манкетов «Иолантада» Робертын, «Фаустда» Валентинэй, «Энхэ-Булад баатарта» Шоно-баатарай партинуудые дуулаһан байна. Энээнһээ гадна С.Рахманиновай «Алеко», П.Чайковскиин «Евгений Онегин» оперонуудта гол рольнуудые гүйсэдхэжэ, мэдээжэ болоо һэн. Онегинэй дүрэ тэрэнэй эгээн эрхим рольнуудай нэгэн гэжэ тоологдодог.
1957 ондо ородой агуу композитор М.И.Глинкын наһа бараһаар 100 жэлэй ойдо зорюулагдаһан ород классическа оперын декада хаа хаагуур үнгэрһэн юм. Буряадай оперо болон театрай тайзан дээрэ тэрэ үедэ «Евгений Онегин» оперо табигдаа бэлэй. Режиссер Ахмед-Хан Кимов оперын хүгжэмтэ һууриие онсо өөрын нюдөөр шэнээр хаража үзөөд, заншалта бэшээр, удхыень тад ондоогоор дэлбэлжэ найруулаа һэн.
Оперын партитурые анхаралтайгаар шэнжэлжэ, уянгата удхыень гүнзэгыгөөр харуулха уран арга режиссер бэдэрээ бшуу. Энэ хүсэлыень Онегинэй парти дуулаһан В.Манкетов бүримүһэн бэелүүлжэ шадаһан юм. Павел Гуревич «Оперный театр Бурятии» гэһэн ном соогоо энээн тухай иигэжэ бэшэнэ: «... дуэль зураглаһан үзэгдэлдэ Онегин алдалан унаһан Ленскидэ гүйжэ ошоно. Үхэһэн нүхэрөө хайрлаһан, гэдэргэнь бусааха аргагүй байһые тэрэнэй мэдэрһэн уй гашуудалыень үнэншэмөөр харуулжа шадаа. Мүн сэсэрлиг соо Онегинэй Татьянатай уулзаһан үзэгдэл харагшадай һанаанда хадуугдаа ёһотой. Энэ уулзалгын үедэ В.Манкетовэй Онегин заншалта ёһоор Татьянада ухаа заанагүй. Тэрэнэй хэлэһэн үгэнүүд хадагалжа, бөөмэйлжэ ябаһан, зүрхэ сэдьхэлһээнь мүндэлһэн, һанал бодолоо сэхэ хэлэһэн үгэнүүд гэжэ үнэншэмөөр байгаа.
...Оперын һүүлшын үгэнүүдые тайзан дээрэ гансаараа зогсоһон Онегин удаахан абяагүй байһанай һүүлээр хэлэнэ. Режиссерой энэ уран арга геройн доторой байдалые, һүрдэнхэй сэдьхэлые харуулхада ехэ туһа болоо гээд һанагдана. ...„Евгений Онегин“ оперо театрай түүхэдэ онсо һуури эзэлбэ. Оперно зохёолнуудые бүри гүнзэгыгөөр удхалан найруулхадаа, үзэгдэл бүхэниие наринаар бэлдэхэ, тайзанай бүхы албануудай арга дүрэ гүйсэд хэрэглэхэ шухала гэжэ энэ зохёолой шэнэ найруулга элихэнээр харуулаа бшуу».
Хоёрдохи декадын үедэ Буряад-Монголой оперо болон баледэй театр «Анда нүхэд» гэжэ Д.Аюшеевэй оперо, мүн А.Бородинай «Игорь тайжа» оперо Москвагай харагшадай анхаралда табиһан байна. А.П.Бородинай суута зохёолые Ленинградай Бага театрай режиссер А.Н.Киреев буряад театрта найруулхадаа, дуушадай, хүгжэмшэдэй, хатаршадай болон уран зураашадай бэлиг гүйсэд хэрэглэжэ шадаһан юм. Һүр жабхаланта хүгжэмтэй, гүн удхатай энэ зохёол буряад бэлигтэнэй ашаар шэнэ ами орожо, шэнэ түхэл шэнжэтэй болоо һэн.
Кончагай партиие Лхасаран Линховоин гайхалтай бэрхээр наадажа, тэрэнэй олон шэг шарайтай, ухаатай, мэхэтэй аяг зангые тодо хурсаар зураглажа, харагшадай дура буляагаа бэлэй.
Игорь тайжын ролиие Владимир Манкетов наадахадаа, тон сэбэр сэхэ сэдьхэлтэй, нугаршагүй зоригтой, залуушье һаа, ёһотой эрэ хүнэй дүрэ бэелүүлээ һэн. Кончагай мэхэ гоходо оронгүй, худал хуурмаг нүхэсэлһөөнь арсана. В.Манкетовэй һайхан хоолойн сэбэр аянга бэелүүлжэ байһан дүрыень ялас гэмээр шэмэглэн харуулаа бэлэй.
РСФСР-эй габьяата артист Владимир Манкетов «Пора таежного подснежника» гэжэ кинофильмдэ сагаантанай офицерэй роль наадаһан байна. Оперын тайзан дээрэ, тоогүй олон концертнүүдэй үедэшье харагшадай халуун энхэрэл мэдэржэ байгаа. Нэрэ солотой болооб гэжэ нэгэтэшье өөдэрхэжэ байгаагүй, номгон даруу, томоотой сэсэн зан абаринь хубилаагүй зандаа һэн.
Зохёохы шэнэ түсэбүүдые хараалжа, шэнэ дүрэнүүдые бэелүүлхэ, Болгариин София хотын оперно театрта стажировка гараха, мүн кинодо наадаха урилга абанхай байгаа. Теэд хуби заяанай эрьесэ хүлеэгдээгүй шэрүүн байшоо бэлэй. Хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, солото дуушан үни болонгүй наһа бараа һэн. Оройдоол 37 наһанай богоһо дээрэ...
Тэрэнэй дуулахые бэшэжэ абаһан хоёр лэ ушар тоологдоно: суута «Адуушанай дуун» киногой дуунууд, 1973 ондо бэшэгдэһэн «Мелодии Бурятии» гэжэ диск. Энэ диск дээрэ Д.Аюшеевэй «Анда нүхэд» оперодо В.Манкетовэй Мүнхын ари гүйсэдхэһэниинь бэшэгдэнхэй.
Алдар суута дуушанай наадаһан юрын буряад Түмэн хүбүүн үргэн буряад тала дайдаараа эмнигтээ мордожо, буряад дуугаа дуулажал ябаһаар, түүхэдэ орожо мүнхэрөө.
Хэрэглэгдэһэн литература
1. П.Гуревич. Оперный театр Бурятии — Улан-Удэ, 1964.
2. П.Натаев. Бурятский соловей // «Бурятия», 1999, 31 декабря.