Урлалай ажал ябуулагшад
Иванова Ольга
- Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
Амилха арюун агаараар эльбэhэн мэтэ, хада майлануудайнгаа хаяагаар тэниижэ аалихан hолжорhон шэнги зүрхэ сэдьхэлдэ үзэгдэдэг ятагын хүгжэм хэды hайхан гээшэб. Энэл хүгжэмтэ зэмсэгэй зэдэлхэтэйнь сасуу хэзээшье түрэл дайда, тоонто нютаг hанагдана, угай уянгата мэдэрэл түрэнэ.
Дүшэ гаран жэлэй туршада Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, багша Ольга Дондоковна Иванова ятагын шэдитэ аялгын нюуса бэлигтэй бэрхэ шабинартаа тайлбарин заана, наадажа hургана. Буряадта дэлгэрhэн энэ хүгжэмтэ зэмсэг тухай дэлгэрэнгы мэдэсэтэй, түүхэ домогыень шэнжэлэн шудална.
— 1976 ондо Москвада «Шире круг» фестивальда Буряадай хоорой бүлгэмэй дэргэдэхи ятагын ансамбль Сэрэнбат багшын хүтэлбэри доро хабаадаhан юм. Олондо hайшаагдаhан, ехэ амжалтатайгаар тэрэ фестивальда хабаадажа ерэхэдэнь, 1978 ондо Улаан-Yдын хугжэмэй училищиин захирал З.Б.Тогочеева ятагын класс нээхэ гээд шиидэhэн байна. Тэрэл жэлдэ би хүгжэмэй училищида орожо, ятагын класста hураха золтой байгааб, — гэжэ О.Д.Иванова дурсан хөөрэнэ.
Анхан Буряадтамнай 1976 ондо арбан гурбан хүбшэргэтэй, ёhото шүрбэhөөр хээтэй багахан ятаг дээрэ наадажа эхилhэн түүхэтэй. Ятагын классай нээгдэхэдэ, республиканска арадай уран бэлигтэнэй түб тэрэ инструментнүүдые хүгжэмэй училищи руу дамжуулаа. Мүнөөшье эдэ инструментнүүд дээрэ оюутад наададаг, хэшээлдээ хэрэглэдэг юм. 2003 онhоо тэдэнэр томо, 23 хүбшэргэтэй Хитадай үйлэдбэрилгын ятаг инструмент дээрэ наадажа эхилээ. Зүүн Сибириин соёлой академиин профессор В.В.Китов түрүүтэй уран дархашад гурба-гурбан хүбшэргэтэй буряад ятаг зэмсэг хэhэн байна. hайн шанартай ятаг гол түлэб яшал модоор хэгдэнэ.
— 1980-аад онуудhаа эхилээд училищида ятаг дээрэ олон басагад наадажа hураад гараа. Эгээ дээшээ гараhан оюутадай нэгэн гэхэдэ, минии шаби, Намгар Лхасаранова болоно, тиихэдэ Yндэhэтэнэй оркестрто бэлигтэй басагаднай хүдэлдэг, ургажа байhан эдиршүүлнай элдэб хэмжээнэй харалган нааданда амжалтануудые туйлана, — гэжэ Ольга Иванова багша мэдүүлээ.
Буряад орондо уласхоорондын «Найдал» гэhэн хүгжэмэй конкурс 2007 онhоо үнгэргэгдэнэ. Энэ харалганда заншалта ёhоор түрэл арадайнгаа инструментнүүд дээрэ наададаг хото хүдөөгэй үхибүүд амжалтатайгаар хабаададаг, ятаг дээрэ наададаг үхибүүд шангай hууринуудые заатагүй эзэлдэг гээд тэмдэглэлтэй. Багшын омогорхол — ерээдүйн найдал түрүүлдэг шабинар А. Инкижинова, Н.Малатхаева, В.Намдыкова, Е. Томитова, А.Добчинова, М. Цыбенова болон бусад уласхоорондын, бүхэроссин хэмжээнэй харалгануудта шалгарhан байха, тиимэhээ эндэ багшын габьяа сэгнэшэгүй ехэ. Зохёохы замайнгаа ойн баярта зорюулан Ольга Дондоковна «Ятагын уянга» гэhэн концерт дэлгээжэ, энэ наадандаа бүхы шабинараа уриhан байна.
— Эдиршүүлээ, мэдээжэ ятагашадаа энэ нааданда урижа, нэн лэ түрүүн энэ зэмсэг тухайгаа олондо мэдүүлжэ, хайшан гээд наададаг бэ, ямар арга боломжотой гээшэб гээд харуулха хүсэл байгаа. Мүнөө сагта ятагын олон ансамбльнууд байгуулагданхай, элдэб аргаар наададаг, зарим сагта түмэр, модо хэрэглэжэ аялга гаргана, эндэ hая карандашаар наадан гэхэдэмнай ехэ hонин, шэнэ маягаар хүгжэм зэдэлээ, — гэжэ багша хөөрэнэ.
Дүшэ гаран жэлэй зохеохы ажалайнгаа үрэ дүнгүүдые согсолон, соелой дээдэ hургуулиин багша О.Иванова эрдэм — шэнжэлэлгын талаар ехэ ажал ябуулна. hуралсалай методическа пособи гаргаа, ятаг тухай олон статьянуудые бэшэhэн, эрдэмэй практическа конференцинуудта хабаадажа, үндэhэн арадайнгаа хүгжэмтэ зэмсэгүүд тухай элидхэлнуудые бэлдэhэн, зэмсэг бүхэнэй, илангаяа ятагын түүхэ, мүнөө үеын шэнжэ шарай, шанарыень тодорхойлон ном гарганхай. Тиимэhээл үндэhэн арадаймнай хүгжэмтэ зэмсэгүүд олон болохо, түрэл аялга дуунууднай зэдэлжэл байха гээд найдамаар.
Дүшэ гаран жэлэй туршада Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, багша Ольга Дондоковна Иванова ятагын шэдитэ аялгын нюуса бэлигтэй бэрхэ шабинартаа тайлбарин заана, наадажа hургана. Буряадта дэлгэрhэн энэ хүгжэмтэ зэмсэг тухай дэлгэрэнгы мэдэсэтэй, түүхэ домогыень шэнжэлэн шудална.
— 1976 ондо Москвада «Шире круг» фестивальда Буряадай хоорой бүлгэмэй дэргэдэхи ятагын ансамбль Сэрэнбат багшын хүтэлбэри доро хабаадаhан юм. Олондо hайшаагдаhан, ехэ амжалтатайгаар тэрэ фестивальда хабаадажа ерэхэдэнь, 1978 ондо Улаан-Yдын хугжэмэй училищиин захирал З.Б.Тогочеева ятагын класс нээхэ гээд шиидэhэн байна. Тэрэл жэлдэ би хүгжэмэй училищида орожо, ятагын класста hураха золтой байгааб, — гэжэ О.Д.Иванова дурсан хөөрэнэ.
Анхан Буряадтамнай 1976 ондо арбан гурбан хүбшэргэтэй, ёhото шүрбэhөөр хээтэй багахан ятаг дээрэ наадажа эхилhэн түүхэтэй. Ятагын классай нээгдэхэдэ, республиканска арадай уран бэлигтэнэй түб тэрэ инструментнүүдые хүгжэмэй училищи руу дамжуулаа. Мүнөөшье эдэ инструментнүүд дээрэ оюутад наададаг, хэшээлдээ хэрэглэдэг юм. 2003 онhоо тэдэнэр томо, 23 хүбшэргэтэй Хитадай үйлэдбэрилгын ятаг инструмент дээрэ наадажа эхилээ. Зүүн Сибириин соёлой академиин профессор В.В.Китов түрүүтэй уран дархашад гурба-гурбан хүбшэргэтэй буряад ятаг зэмсэг хэhэн байна. hайн шанартай ятаг гол түлэб яшал модоор хэгдэнэ.
— 1980-аад онуудhаа эхилээд училищида ятаг дээрэ олон басагад наадажа hураад гараа. Эгээ дээшээ гараhан оюутадай нэгэн гэхэдэ, минии шаби, Намгар Лхасаранова болоно, тиихэдэ Yндэhэтэнэй оркестрто бэлигтэй басагаднай хүдэлдэг, ургажа байhан эдиршүүлнай элдэб хэмжээнэй харалган нааданда амжалтануудые туйлана, — гэжэ Ольга Иванова багша мэдүүлээ.
Буряад орондо уласхоорондын «Найдал» гэhэн хүгжэмэй конкурс 2007 онhоо үнгэргэгдэнэ. Энэ харалганда заншалта ёhоор түрэл арадайнгаа инструментнүүд дээрэ наададаг хото хүдөөгэй үхибүүд амжалтатайгаар хабаададаг, ятаг дээрэ наададаг үхибүүд шангай hууринуудые заатагүй эзэлдэг гээд тэмдэглэлтэй. Багшын омогорхол — ерээдүйн найдал түрүүлдэг шабинар А. Инкижинова, Н.Малатхаева, В.Намдыкова, Е. Томитова, А.Добчинова, М. Цыбенова болон бусад уласхоорондын, бүхэроссин хэмжээнэй харалгануудта шалгарhан байха, тиимэhээ эндэ багшын габьяа сэгнэшэгүй ехэ. Зохёохы замайнгаа ойн баярта зорюулан Ольга Дондоковна «Ятагын уянга» гэhэн концерт дэлгээжэ, энэ наадандаа бүхы шабинараа уриhан байна.
— Эдиршүүлээ, мэдээжэ ятагашадаа энэ нааданда урижа, нэн лэ түрүүн энэ зэмсэг тухайгаа олондо мэдүүлжэ, хайшан гээд наададаг бэ, ямар арга боломжотой гээшэб гээд харуулха хүсэл байгаа. Мүнөө сагта ятагын олон ансамбльнууд байгуулагданхай, элдэб аргаар наададаг, зарим сагта түмэр, модо хэрэглэжэ аялга гаргана, эндэ hая карандашаар наадан гэхэдэмнай ехэ hонин, шэнэ маягаар хүгжэм зэдэлээ, — гэжэ багша хөөрэнэ.
Дүшэ гаран жэлэй зохеохы ажалайнгаа үрэ дүнгүүдые согсолон, соелой дээдэ hургуулиин багша О.Иванова эрдэм — шэнжэлэлгын талаар ехэ ажал ябуулна. hуралсалай методическа пособи гаргаа, ятаг тухай олон статьянуудые бэшэhэн, эрдэмэй практическа конференцинуудта хабаадажа, үндэhэн арадайнгаа хүгжэмтэ зэмсэгүүд тухай элидхэлнуудые бэлдэhэн, зэмсэг бүхэнэй, илангаяа ятагын түүхэ, мүнөө үеын шэнжэ шарай, шанарыень тодорхойлон ном гарганхай. Тиимэhээл үндэhэн арадаймнай хүгжэмтэ зэмсэгүүд олон болохо, түрэл аялга дуунууднай зэдэлжэл байха гээд найдамаар.