Ниитын, улас түрын зүтхэлтэн
Богданов Михаил
Михаил Николаевич Богданов — XX зуун жэлэй эхиндэ буряад үндэһэтэнэй эрхэ сүлөөлэлгын хүдэлөөнэй эдэбхитэй ажаябуулагша, эрдэмтэ-түүхэшэн, буряад уласай байгуулгада һуури табилсаһан «эсэгэнэрэй» нэгэн.Тэрэ буряад автономи байгуулха тухай түрүүшын проектын автор, буряадуудай эрхэ сүлөөгөө өөһэдөө шииидхэхэ, Буряад-Монгол уласай үндэһэтэнэй асуудалнуудые зохёон байгуулһан юм.
М. Н. Богданов булагад уг гарбалтай дунда шадалтай буряадай гэр бүлэдэ түрэһэн. Эрхүүгэй гимнази дүүргээд, саашадаа Казаниин багшанарай дээдэ һургуулида, тиигээд Томскын, Санкт-Петербургын, Берлинэй, Цюрихэй университедүүдтэ һуража гараа. Михаил Николаевич англи, немец, француз болон бэшэшье ондоо хэлэнүүдые мэдэхэ байгаа. Тиимэһээ тэрэ Росси гүрэнэй бага арадуудай, тэрэ тоодо буряад, хальмаг, хакасуудай гүрэн түрын, эконимикын, түүхын болон этнографиин асуудалнуудаар шиидхэхы ажал ябуулгада хабаададаг байгаа. М. Н. Богданов буряад шудлалай түүхын үндэһэ һуури табигшадай нэгэн, таби гаран эрдэм шэнжэлгээр хүдэлмэринүүдые, сониной хуудаһануудта зуу гаран статьянуудые хубисхалай үедэ бэшэһэн байдаг.
М. Н. Богданов ХХ зуун жэлэй эхинэй түрүүшын хорин жэлдэ буряадуудай эрхэ сүлөөгөө шиидхэхэ гол шухала асуудалнуулнуудые нэбтэрүүлгэдэ аргагүй ехэ үүргэ дүүргэһэн хүн.
М. Н. Богдановой зохёон байгуулһан үндэһэтэнэй гол шухала асуудалнууд 1917 оной апрелиин 26-27-до Шэтэдэ бүгэдэ буряадуудай түрүүшын съезд дээрэ баталагдажа, саашанхи үндэһэтэнэй эрхэ сүлөөгэй асуудалнуудые нэбтэрүүлгэдэ хүсэлдүүлэгдээ. Буряад автономи байгуулхын тула Эрхүүгэй губерниин болон Забайкалиин буряадууд нэгэдэжэ, дотороо байһан газараараа сомоной илгаагаар хошуунууд боложо, тэдэнь бүхэли аймагууд болон хубаарһан юм. Эдэ бүхы байһан газараараа хубаариие нэгэдхэһэн эмхи болбол буряад үндэһэтэнэй автономиин дээдэ захиргаан «Буряад улсын суглаан» байгаа.
М. Н. Богданов буряад-монгол болон түнгүүсүүдэй нютагай зургаануудые байгуулха тухай баримта байгуулжа, тэрэнээ 1917 ондо үнгэрһэн бүгэдэ буряадуудай съезд дээрэ баталһан юм. Дээдын засагта Бүгэдэ үндэһэтэнэй съезд, тэрэнэй доро Үндэһэтэнэй Совет, тиигээд гүйсэдхэхы эмхинь Үндэһэтэнэй түб хороон (Бурнацком) болон Эрхүүгэй таһаг байгуулагдаһан байгаа. Саашадаа нютагай зургаанууд аймагууд, хошуунууд болон сомонууд болон хубаарилагдажа, Забайкалиин хизаарта Агын, Баргажанай, Хориин болон Сэлэнгын аймагууд, Эрхүүгэй губернидэ — Ангарын, Эхирэд-Булагадай болон Түнхэнэй аймагууд байгуулагдаа.
М. Н. Богданов буряад арадай түрүүшын дээдын захиргаанай Үндэһэтэнэй түб хорооной (Бурнацкомой) хүтэлбэрилэгшөөр болон эмхидхэгшээр һунгагдаһан байгаа. Тэрэнэй байгуулһан үндэһэтэнэй гүрэн түрын эмхи зургаанай тобшо зураг тэрэ үеын ажахыда нэбтэрүүлэгдэжэ эхилэгдэһэн юм. Үндэһэтэнэй түб хороон (Бурнацком) болбол буряад үндэһэтэнэй улас түрын дээдын эмхи зургаан, тэрэнэй гол бодолые М. Н. Богданов байгуулһан юм.
М. Н. Богданов түүхын эрдэмтэ, экономист байгаад, буряадуудай байһан газараа өөрын захиргаата болгохо, үндэһэтэнэй автономи байгуулха, баруун буряадуудай болон бүгэдэ буряадай ажахын шухала асуудалнуудые ХХ зуун жэлэй эхиндэ шиидхэлсэһэн юм.
Үндэһэ яһатанай эрхэ сүлөөгэй түлөө бэеэ гамнангүй оролдоһон буряадуудай урдаа хараха ударидагшадай нэгэн Михаил Николаевич Богданов атаман Семеновой сэрэгшэдтэ буудуулжа хосорһон юм.
Михаил Николаевич Богданов буряад үндэһэтэнэй түүхын шухала асуудалнуудые шиидхэлсэһэн, буряадуудай байдалаа өөһэдөө тодорхойлолгын гол шухала асуудалнуудаар — үргэлжэ газар нютагай ба нэгэдэмэл захиргаанай, үндэһэн яһатанайнгаа ургажа байһан сэхээтэнэй гэгээрэлгын талаар аргагүй ехэ үүргэ дүүргэһэн буряад арадай урдаа хараха ударидагшадай нэгэн байһан юм.
М. Н. Богданов булагад уг гарбалтай дунда шадалтай буряадай гэр бүлэдэ түрэһэн. Эрхүүгэй гимнази дүүргээд, саашадаа Казаниин багшанарай дээдэ һургуулида, тиигээд Томскын, Санкт-Петербургын, Берлинэй, Цюрихэй университедүүдтэ һуража гараа. Михаил Николаевич англи, немец, француз болон бэшэшье ондоо хэлэнүүдые мэдэхэ байгаа. Тиимэһээ тэрэ Росси гүрэнэй бага арадуудай, тэрэ тоодо буряад, хальмаг, хакасуудай гүрэн түрын, эконимикын, түүхын болон этнографиин асуудалнуудаар шиидхэхы ажал ябуулгада хабаададаг байгаа. М. Н. Богданов буряад шудлалай түүхын үндэһэ һуури табигшадай нэгэн, таби гаран эрдэм шэнжэлгээр хүдэлмэринүүдые, сониной хуудаһануудта зуу гаран статьянуудые хубисхалай үедэ бэшэһэн байдаг.
М. Н. Богданов ХХ зуун жэлэй эхинэй түрүүшын хорин жэлдэ буряадуудай эрхэ сүлөөгөө шиидхэхэ гол шухала асуудалнуулнуудые нэбтэрүүлгэдэ аргагүй ехэ үүргэ дүүргэһэн хүн.
М. Н. Богдановой зохёон байгуулһан үндэһэтэнэй гол шухала асуудалнууд 1917 оной апрелиин 26-27-до Шэтэдэ бүгэдэ буряадуудай түрүүшын съезд дээрэ баталагдажа, саашанхи үндэһэтэнэй эрхэ сүлөөгэй асуудалнуудые нэбтэрүүлгэдэ хүсэлдүүлэгдээ. Буряад автономи байгуулхын тула Эрхүүгэй губерниин болон Забайкалиин буряадууд нэгэдэжэ, дотороо байһан газараараа сомоной илгаагаар хошуунууд боложо, тэдэнь бүхэли аймагууд болон хубаарһан юм. Эдэ бүхы байһан газараараа хубаариие нэгэдхэһэн эмхи болбол буряад үндэһэтэнэй автономиин дээдэ захиргаан «Буряад улсын суглаан» байгаа.
М. Н. Богданов буряад-монгол болон түнгүүсүүдэй нютагай зургаануудые байгуулха тухай баримта байгуулжа, тэрэнээ 1917 ондо үнгэрһэн бүгэдэ буряадуудай съезд дээрэ баталһан юм. Дээдын засагта Бүгэдэ үндэһэтэнэй съезд, тэрэнэй доро Үндэһэтэнэй Совет, тиигээд гүйсэдхэхы эмхинь Үндэһэтэнэй түб хороон (Бурнацком) болон Эрхүүгэй таһаг байгуулагдаһан байгаа. Саашадаа нютагай зургаанууд аймагууд, хошуунууд болон сомонууд болон хубаарилагдажа, Забайкалиин хизаарта Агын, Баргажанай, Хориин болон Сэлэнгын аймагууд, Эрхүүгэй губернидэ — Ангарын, Эхирэд-Булагадай болон Түнхэнэй аймагууд байгуулагдаа.
М. Н. Богданов буряад арадай түрүүшын дээдын захиргаанай Үндэһэтэнэй түб хорооной (Бурнацкомой) хүтэлбэрилэгшөөр болон эмхидхэгшээр һунгагдаһан байгаа. Тэрэнэй байгуулһан үндэһэтэнэй гүрэн түрын эмхи зургаанай тобшо зураг тэрэ үеын ажахыда нэбтэрүүлэгдэжэ эхилэгдэһэн юм. Үндэһэтэнэй түб хороон (Бурнацком) болбол буряад үндэһэтэнэй улас түрын дээдын эмхи зургаан, тэрэнэй гол бодолые М. Н. Богданов байгуулһан юм.
М. Н. Богданов түүхын эрдэмтэ, экономист байгаад, буряадуудай байһан газараа өөрын захиргаата болгохо, үндэһэтэнэй автономи байгуулха, баруун буряадуудай болон бүгэдэ буряадай ажахын шухала асуудалнуудые ХХ зуун жэлэй эхиндэ шиидхэлсэһэн юм.
Үндэһэ яһатанай эрхэ сүлөөгэй түлөө бэеэ гамнангүй оролдоһон буряадуудай урдаа хараха ударидагшадай нэгэн Михаил Николаевич Богданов атаман Семеновой сэрэгшэдтэ буудуулжа хосорһон юм.
Михаил Николаевич Богданов буряад үндэһэтэнэй түүхын шухала асуудалнуудые шиидхэлсэһэн, буряадуудай байдалаа өөһэдөө тодорхойлолгын гол шухала асуудалнуудаар — үргэлжэ газар нютагай ба нэгэдэмэл захиргаанай, үндэһэн яһатанайнгаа ургажа байһан сэхээтэнэй гэгээрэлгын талаар аргагүй ехэ үүргэ дүүргэһэн буряад арадай урдаа хараха ударидагшадай нэгэн байһан юм.