Хүгжэмэй зохёолшод
Дамбаев Владимир
Буряадтаа хаа хаагуур зэдэлдэг «Сурхарбаан» гэжэ дуу хэдэн үеын зон мэдэхэ. Энэ дуунай үгэнь Батор Батоевой, хүгжэмынь Владимир Дамбаевай болоно. «Хүнэй зэргэ хун болоолши», «Айлшалыт манайдаа», «Би шамдаа дуратайб», «Амгалан байдал юрөөнэб» болон бусад олон дуунуудта хүгжэмшэн Владимир Дамбаев аялга бэшэhэн байна.
Уран бэлигтэн 1947 ондо Агын тойрогой Могойто нютагта түрэhэн. Багадаа аба эжытэеэ Улаан-Yдэ нүүжэ ерээд, эндэ ехэ болоhон намтартай. П.Чайковскиин нэрэмжэтэ хугжэмэй училищида hуража гараад, зохёохы замдаа гараа. Хүгжэмшэнэй түрэhэн дүү хүбүүн Дашинима Базаров аба эжынгээ ехэ хүбүүнтэеэ Улаан-Yдэ нүүжэ ерэхэдэнь, Догойдо хүгшэн аба эжытэеэ үлэhэн байна.
— 1949 ондо манай аба эжы Улаан-Yдэ зөөжэ ерэhэн. Эндэл ахамни hургуулида ороод, hүүлээрнь П.Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищида ороод, баян хүгжэмэй зэмсэгэй класста hуража гараа. Тиигээд лэ гол түлэб худөө нютагуудаар ажаллажа эхилээ. Агын тойрогто Могойто, Ушарбай, Согто-Хангил нютагуудаар, Буряад орондо — Зэдэ, Ярууна болон бусад нютагуудаар амжалтатай хүдэлөө, — гэжэ Дашинима Базаров хөөрэнэ.
Холо ойрын худоо нютагуудаар ажаллаhанайнгаа удаа, Владимир Дамбаев ниислэл хотоео бусажа, Буряадай хүдөө ажахын дээдэ hургуулиин «Алтан булаг» гэhэн оюутадай ансамбльда олон жэл соо хүгжэмэй талаар хүтэлбэрилэгшэ ябаа. Тиихэдэ «Тоонто» гэhэн хотын соелой хорооной дэргэдэхи арадай аман зохеолой ансамбльтай хүдэлhэн, Дымбрыловтэнэй дууша гэр бүлэтэй нягта харилсаатайгаар хүдэлжэ, олон дуунуудые зохеоhон.
«Алтан булаг» ансамблиин уран hайханай хүтэлбэрилэгшэ Валентина Ивановна Шахова Владимир Дамбаевтай суг хамта 1985 онhоо хүдэлжэ эхилhэн байна. Арбан хоер жэлэй зохеохы хаhа тухайгаа Валентина Ивановна тон лэ дулааханаар дурсадаг юм.
— Залуушуултай хүдэлжэ шададаг hэн, тэдэнь ама руунь хараад шагнаад байдаг бэлэй, бурхан шэнгеэр hанажа, нааданай бэлэдхэл бүхэн нэгэ ехэ hайндэр мэтээр үзэгдэдэг hэн — гээд, Валентина Ивановна хөөрэнэ. Гартаа дүйтэй, алишье hаа юумэ хэжэ шадаха, зураг буулгаха, дуу хүгжэм зохеохо, шог зугаатай, 12 жэл соо үнэхөөрөөл нягта харилсажа, гэр булөөрөө ябалсадаг, эжыень hайн мэдэхэ, үхибүүдыень таниха байгааб. Ага нютаг руу концерт наадаяа табижа ошоо hэмди, тиихэдэмнай Владимир Дашиевичые нютаг бүхэндэ аргагүй дулаанаар угтаа бэлэй, эгээл сагаан сэдьхэлтэй, уран бэлигтэй хүн байгаа... Алтан булагтаа хүдэлжэ байхадаа, олон лэ түсэбүүдые урдаа табяад байгаа hэмди, тэрэнээ бутөөгөө угымнай харамтай...
Владимир Дамбаевай зохеоhон, hаял дэбтэр соо оруулагдаhан дуунууд сооhоонь шэлэжэ абаад дуулаха золтой залуушуул байгаа. Тэдэнэр үнэн дээрэ бүхы дуунуудыень мэдэхэ, бултыень дуратайгаар дуулалдажа гараа. «Алтан булагта» хүдэлжэ байха үедэнь «Хүнэй зэргэ хүн болоолши» гээд Гунга Чимитовэй үгэ дээрэ Владимир Дамбаевай бэшэhэн дуун бүхы тээ зэдэлдэг байгаа. Хүдөө нютагуудаар, Улаан-Yдэдэ эршэтэйгээр хүдэлжэ, олон бэлигтэйшүүлые тайзан дээрэ гаргаhан, Гунга Чимитов, Батор Батоев, Бальжинима Юндунов болон бусад уран зохеолшодтой нягта харилсаатайгаар хүдэлжэ, уран гое үгэтэй дуунуудые бэшэhэн байха. Үгэдөө наринаар хандажа, хүгжэм бэшэхэдээ, уранаар ноотоео зурадаг байhыень Россин соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Николай Шабаев онсо тэмдэглэдэг юм.
Дүү хүбүүниинь Дашинима Базаров нютагай зоной, айл түрэлхидэй дэмжэлгэдэ хүртэжэ, ахынгаа зохёоhон дуунуудыень суглуулжа, согсолбори ном бэлдэжэ гаргаа. Суг хамта олон жэл соо худэлжэ байhан нүхэд зонтойнь уулзаа. Тиин 1990-ээд онуудаар хотын захиргаанай соелой таhагай дэргэдэхи «Тоонто» ансамблиин хүтэлбэрилэгшэ ябаhан Буряадай соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Цыпелма Батурова hургуулиин сагhаа Владимир Дамбаевые мэдэхэ байhанаа хөөрөө.
— Владимир Дамбаевай эсэгэнь Дамбын Дашанима гэжэ уран зурааша мэргэжэлтэй хүн Догой ерэжэ, клуб, hургуулиин байшангуудые шэмэглэдэг бэлэй. Тиихэдээ эсэгэеэ дахажа Володя хүбүүн ерэгшэ hэн. Саашадаа hургуулидаа ехэ классуудта hуража байхадамнай, манда ерэжэ буряад гое дуунуудые заагша hэн, вокальна бүлгэмдөө олон дуунуудые мэдэхэ болоо hэмди. Улаан-Yдэдэ Ербановой нэрэмжэтэ техникумда худэлжэ байхадаа, өөрын дуранай уран hайханай наадан харалгануудта хабаадаха болоод, тиихэдэ тэрэ үедэ Буряадтаа мэдээжэ хормейстер болоод байhан Владимир Дашиевичые уряа бэлэйбди. Тэрэ үеhөө ганзагамнай нэгэдэжэ, зохёохы замдаа хани харилсаатай хүдэлөөбди. «Тоонто» ансамбльда олон хоолойтойгоор дуулаха дуунуудые бидэндэ заажа, ехэ дуратайгаар дуулагша hэмди. «Сагай шэнжэ», Сагаалганда зорюулhан «Болтогой!» гэжэ дуу мүнөөшье дууладаг болонобди. Ашата hайхан эжыень Дугвэма Балдановнае ехэ hайн мэдэхэ байгааб, нютагай зон гээд ехэ ябалсадаг байгаабди. Владимир Дашиевич сэсэн ухаатай, сагаан сэдьхэлтэй хүн hэн. Бэрхээр шатар наадаха, хоер хүбүүдээрээ столой теннис ошожо ходо наадаха, ехэ hайн хүн байгаа.
Буряадай арадай уран шүлэгшэ Галина Базаржаповатай хамта Владимир Дамбаев Захааминай аймагай Yлэгшэнэй hургуулиин ойн баярта зорюулhан «Түрэл hургуулимнай» гэhэн дуу бэшэhэн байна. «Энэ захил дуу бэшэхэдээ, хүгжэмшэн тон лэ харюусалгатайгаар хандажа, оролдожо бэшээ hэн» гээд Галина Базаржапова тэмдэглээ hэн.
Тиигэжэ Владимир Дамбаев Буряадай мэдээжэ олон уран шүлэгшэдтэй харилсажа, тэдэнэй бэшэhэн уянгата мурнуудтэ хүгжэм зохеоhон габьяатай.
Владимир Дамбаевай зохеоhон «Нютагай домог» гэhэн хүгжэмтэ найруулга Буряадай Yндэhэтэнэй оркестрэй репертуар соо оронхой. «Нютагай домог» , «Хөөрхэн инагни», «Амгалан байдал юрөөнэб» болон бусад уянгатай hайхан дуунуудынь Буряадай Радиогой алтан жасада оруулагданхай.
Дурасхаалта hайхан сагаа дуунай аялгаар мүнхэрүүлhэн Владимир Дамбаевай зохеохы зам таби наhанайнь дабаанда таhалдаhан байна. Тэрэнгитэ хабарай май hарада табитай болохо хүгжэмшэн оройдоол нэгэ хэды үдэр урда тээнь наhа бараhан. Суг хамта хүдэлhэн нүхэдынь, олон тоото шабинарынь Владимир Дашиевич Дамбаев тухай дулааханаар дурсан, бэедээ, үгэдөө нарин, сэдьхэлээр сагаан хун байhыень ходол hанан, алаг зүрхыень сэсэглүүлhэн аялгата hайхан дуунуудыень дуулан саашань мүнөөшье олондо дамжуулна.
Уран бэлигтэн 1947 ондо Агын тойрогой Могойто нютагта түрэhэн. Багадаа аба эжытэеэ Улаан-Yдэ нүүжэ ерээд, эндэ ехэ болоhон намтартай. П.Чайковскиин нэрэмжэтэ хугжэмэй училищида hуража гараад, зохёохы замдаа гараа. Хүгжэмшэнэй түрэhэн дүү хүбүүн Дашинима Базаров аба эжынгээ ехэ хүбүүнтэеэ Улаан-Yдэ нүүжэ ерэхэдэнь, Догойдо хүгшэн аба эжытэеэ үлэhэн байна.
— 1949 ондо манай аба эжы Улаан-Yдэ зөөжэ ерэhэн. Эндэл ахамни hургуулида ороод, hүүлээрнь П.Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищида ороод, баян хүгжэмэй зэмсэгэй класста hуража гараа. Тиигээд лэ гол түлэб худөө нютагуудаар ажаллажа эхилээ. Агын тойрогто Могойто, Ушарбай, Согто-Хангил нютагуудаар, Буряад орондо — Зэдэ, Ярууна болон бусад нютагуудаар амжалтатай хүдэлөө, — гэжэ Дашинима Базаров хөөрэнэ.
Холо ойрын худоо нютагуудаар ажаллаhанайнгаа удаа, Владимир Дамбаев ниислэл хотоео бусажа, Буряадай хүдөө ажахын дээдэ hургуулиин «Алтан булаг» гэhэн оюутадай ансамбльда олон жэл соо хүгжэмэй талаар хүтэлбэрилэгшэ ябаа. Тиихэдэ «Тоонто» гэhэн хотын соелой хорооной дэргэдэхи арадай аман зохеолой ансамбльтай хүдэлhэн, Дымбрыловтэнэй дууша гэр бүлэтэй нягта харилсаатайгаар хүдэлжэ, олон дуунуудые зохеоhон.
«Алтан булаг» ансамблиин уран hайханай хүтэлбэрилэгшэ Валентина Ивановна Шахова Владимир Дамбаевтай суг хамта 1985 онhоо хүдэлжэ эхилhэн байна. Арбан хоер жэлэй зохеохы хаhа тухайгаа Валентина Ивановна тон лэ дулааханаар дурсадаг юм.
— Залуушуултай хүдэлжэ шададаг hэн, тэдэнь ама руунь хараад шагнаад байдаг бэлэй, бурхан шэнгеэр hанажа, нааданай бэлэдхэл бүхэн нэгэ ехэ hайндэр мэтээр үзэгдэдэг hэн — гээд, Валентина Ивановна хөөрэнэ. Гартаа дүйтэй, алишье hаа юумэ хэжэ шадаха, зураг буулгаха, дуу хүгжэм зохеохо, шог зугаатай, 12 жэл соо үнэхөөрөөл нягта харилсажа, гэр булөөрөө ябалсадаг, эжыень hайн мэдэхэ, үхибүүдыень таниха байгааб. Ага нютаг руу концерт наадаяа табижа ошоо hэмди, тиихэдэмнай Владимир Дашиевичые нютаг бүхэндэ аргагүй дулаанаар угтаа бэлэй, эгээл сагаан сэдьхэлтэй, уран бэлигтэй хүн байгаа... Алтан булагтаа хүдэлжэ байхадаа, олон лэ түсэбүүдые урдаа табяад байгаа hэмди, тэрэнээ бутөөгөө угымнай харамтай...
Владимир Дамбаевай зохеоhон, hаял дэбтэр соо оруулагдаhан дуунууд сооhоонь шэлэжэ абаад дуулаха золтой залуушуул байгаа. Тэдэнэр үнэн дээрэ бүхы дуунуудыень мэдэхэ, бултыень дуратайгаар дуулалдажа гараа. «Алтан булагта» хүдэлжэ байха үедэнь «Хүнэй зэргэ хүн болоолши» гээд Гунга Чимитовэй үгэ дээрэ Владимир Дамбаевай бэшэhэн дуун бүхы тээ зэдэлдэг байгаа. Хүдөө нютагуудаар, Улаан-Yдэдэ эршэтэйгээр хүдэлжэ, олон бэлигтэйшүүлые тайзан дээрэ гаргаhан, Гунга Чимитов, Батор Батоев, Бальжинима Юндунов болон бусад уран зохеолшодтой нягта харилсаатайгаар хүдэлжэ, уран гое үгэтэй дуунуудые бэшэhэн байха. Үгэдөө наринаар хандажа, хүгжэм бэшэхэдээ, уранаар ноотоео зурадаг байhыень Россин соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Николай Шабаев онсо тэмдэглэдэг юм.
Дүү хүбүүниинь Дашинима Базаров нютагай зоной, айл түрэлхидэй дэмжэлгэдэ хүртэжэ, ахынгаа зохёоhон дуунуудыень суглуулжа, согсолбори ном бэлдэжэ гаргаа. Суг хамта олон жэл соо худэлжэ байhан нүхэд зонтойнь уулзаа. Тиин 1990-ээд онуудаар хотын захиргаанай соелой таhагай дэргэдэхи «Тоонто» ансамблиин хүтэлбэрилэгшэ ябаhан Буряадай соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Цыпелма Батурова hургуулиин сагhаа Владимир Дамбаевые мэдэхэ байhанаа хөөрөө.
— Владимир Дамбаевай эсэгэнь Дамбын Дашанима гэжэ уран зурааша мэргэжэлтэй хүн Догой ерэжэ, клуб, hургуулиин байшангуудые шэмэглэдэг бэлэй. Тиихэдээ эсэгэеэ дахажа Володя хүбүүн ерэгшэ hэн. Саашадаа hургуулидаа ехэ классуудта hуража байхадамнай, манда ерэжэ буряад гое дуунуудые заагша hэн, вокальна бүлгэмдөө олон дуунуудые мэдэхэ болоо hэмди. Улаан-Yдэдэ Ербановой нэрэмжэтэ техникумда худэлжэ байхадаа, өөрын дуранай уран hайханай наадан харалгануудта хабаадаха болоод, тиихэдэ тэрэ үедэ Буряадтаа мэдээжэ хормейстер болоод байhан Владимир Дашиевичые уряа бэлэйбди. Тэрэ үеhөө ганзагамнай нэгэдэжэ, зохёохы замдаа хани харилсаатай хүдэлөөбди. «Тоонто» ансамбльда олон хоолойтойгоор дуулаха дуунуудые бидэндэ заажа, ехэ дуратайгаар дуулагша hэмди. «Сагай шэнжэ», Сагаалганда зорюулhан «Болтогой!» гэжэ дуу мүнөөшье дууладаг болонобди. Ашата hайхан эжыень Дугвэма Балдановнае ехэ hайн мэдэхэ байгааб, нютагай зон гээд ехэ ябалсадаг байгаабди. Владимир Дашиевич сэсэн ухаатай, сагаан сэдьхэлтэй хүн hэн. Бэрхээр шатар наадаха, хоер хүбүүдээрээ столой теннис ошожо ходо наадаха, ехэ hайн хүн байгаа.
Буряадай арадай уран шүлэгшэ Галина Базаржаповатай хамта Владимир Дамбаев Захааминай аймагай Yлэгшэнэй hургуулиин ойн баярта зорюулhан «Түрэл hургуулимнай» гэhэн дуу бэшэhэн байна. «Энэ захил дуу бэшэхэдээ, хүгжэмшэн тон лэ харюусалгатайгаар хандажа, оролдожо бэшээ hэн» гээд Галина Базаржапова тэмдэглээ hэн.
Тиигэжэ Владимир Дамбаев Буряадай мэдээжэ олон уран шүлэгшэдтэй харилсажа, тэдэнэй бэшэhэн уянгата мурнуудтэ хүгжэм зохеоhон габьяатай.
Владимир Дамбаевай зохеоhон «Нютагай домог» гэhэн хүгжэмтэ найруулга Буряадай Yндэhэтэнэй оркестрэй репертуар соо оронхой. «Нютагай домог» , «Хөөрхэн инагни», «Амгалан байдал юрөөнэб» болон бусад уянгатай hайхан дуунуудынь Буряадай Радиогой алтан жасада оруулагданхай.
Дурасхаалта hайхан сагаа дуунай аялгаар мүнхэрүүлhэн Владимир Дамбаевай зохеохы зам таби наhанайнь дабаанда таhалдаhан байна. Тэрэнгитэ хабарай май hарада табитай болохо хүгжэмшэн оройдоол нэгэ хэды үдэр урда тээнь наhа бараhан. Суг хамта хүдэлhэн нүхэдынь, олон тоото шабинарынь Владимир Дашиевич Дамбаев тухай дулааханаар дурсан, бэедээ, үгэдөө нарин, сэдьхэлээр сагаан хун байhыень ходол hанан, алаг зүрхыень сэсэглүүлhэн аялгата hайхан дуунуудыень дуулан саашань мүнөөшье олондо дамжуулна.