Хүгжэмэй зохёолшод
Дамиранов Найдан
Найдан Бадмацыренович Дамиранов Буряад-Монголой Сэлэнгын аймагай Дэбэ тосхондо түрэһэн юм. Тэрэнэй үбгэн аба Дамиран-Митаб хүгжэмэй зэмсэгүүдые өөрөө дархалаад, тэдээн дээрээ наададаг байһан. Хүгжэмшын бэлиг Найдан хүбүүндэ үбгэн абаһаань байһан байха, юундэб гэхэдэ үшөө бага байхаһаа хуур дархалхадань туһалха, абяа аялгыень тааруулалсаха, наадахадань дуулаха гэхэһээ эхилээд энээхэн урлалдань һайн лэ туһалагшань байһан байдаг. Үбгэн абань олон зоной урда наадаха, дуулаха, Эрхүүдэ үнгэрһэн үльгэр түүрээгшэдэй мүрысөөндэ хабаадаһан, буряадай радиогооршье дуулаһан юм. Найдан ехэжээл болоходоо найр наадан дээгүүр үбгэн абатайгаа хуур доро дууладаг, хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наададаг болоно. 1954 ондо Улаан-Үдын П. Чайковскийн нэрэмжэтэ дунда мэргэжэлэй хүгжэмэй һургуулида дирижёрой болон найрал дуунай таһагта орожо һураад, 1958 ондо дүүргэжэ гарана. Тиигээд Новоселенгинскын Соёлой байшанда тэндэхи бүлгэм ударидахаяа ажалда ороно, хажуугаарнь найрал дуу эмхидхэнэ, хүүгэдэй хүгжэмэй һургуулида багшална. Тиигэжэ эндэхи Соёлой байшангай найрал дуушадай ТОО олошороо, гүйсэдхэлгэнь эрид һайжараа. Аймагай, республикын харалга мүрысөөнүүдтэ шангай һууринуудта гарахань олон болоо.
1959 ондо Буряадай залуушуулай Ехэ нааданда илажа гараа, 1967 ондо Агууехэ Октябриин 50 жэлэй ойн һайндэртэ зорюулагдаһан республикын хэмжээнэй харалгада нэгэдэхи һуури эзэлнэ. Хойто жэлынь арадай бүлгэм боложо, «Сэлэнгэ» гэжэ нэрлэгдээ. 1964, 1970 онуудта нүүдэл тоглолто абажа Монгол ошоно.
Энэл ансамбльдаа ажаллажа байхадаа дуунай хүгжэм зохёохо бэлигээ хүгжөөн мүлижэ, бэлигтэй зохёолшон байһанаа харуулжа захалаа. 1976 ондо хатар найруулагша Ф. Иванов ансамбльда хатар табихадаа, Найданда хүгжэм бэшэхыень захиба. Тиихэдээ вальсын маягтай байха ёһотой гэһэн эрилтэ табяа. Найдан Дамиранов уран шүлэгшэ Владимир Лубсановай үгэнүүд дээрэ мүнөө хүрэтэр мартагдаагүй «Ургы» гэжэ дуунда хүгжэм бэшэбэ. Тэрэ гэһээр лэ дуунуудые хойно хойноһоонь бэшэжэ захалһан байха юм.
— Хүгжэм зохёохо, тааруулха гээшэ ехэ һонин, нэгэ хэдэн ноото холбожо үдэшэеэ бараад, үглөөгүүр харахадаш тэрэшни һанаандашни таарахаяа болишоод байха. Шэнээр эхилхэш, — гэжэ Найдан Бадмацыренович хэлэһэн байдаг.
Тэрэнэй бэшэһэн хэдэн арбаад дуунууд ехэ түргэн зон соогуур таража ошодог, олон олон жэлнүүд соо мартагдангүй дуулагдажал байдаг гэжэ анхаржал байнабди. Мүнөөшье дуулагдаһаар. Тэрэл уран шүлэгшэ Владимир Лубсановтайгаа олон дуунуудые бэшээ.
Хожомоо, 1970 онһоо, Н. Дамиранов Сэлэнгын аймагай Соёлой таһагые ударидажа эхилээ, байн, 1974 онһоо, республикын уран бэлигэй түбые хүтэлбэрилдэг болоо. Тэрэнэй габьяае гүрэн түрэ үндэрөөр сэгнэжэ, «Хүндэлэлэй тэмдэг» орденоор шагнаһан юм. 1972 онһоо Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэһэн үндэр нэрэ зэргэтэй болоо бэлэй.
О. И. Куницын
1959 ондо Буряадай залуушуулай Ехэ нааданда илажа гараа, 1967 ондо Агууехэ Октябриин 50 жэлэй ойн һайндэртэ зорюулагдаһан республикын хэмжээнэй харалгада нэгэдэхи һуури эзэлнэ. Хойто жэлынь арадай бүлгэм боложо, «Сэлэнгэ» гэжэ нэрлэгдээ. 1964, 1970 онуудта нүүдэл тоглолто абажа Монгол ошоно.
Энэл ансамбльдаа ажаллажа байхадаа дуунай хүгжэм зохёохо бэлигээ хүгжөөн мүлижэ, бэлигтэй зохёолшон байһанаа харуулжа захалаа. 1976 ондо хатар найруулагша Ф. Иванов ансамбльда хатар табихадаа, Найданда хүгжэм бэшэхыень захиба. Тиихэдээ вальсын маягтай байха ёһотой гэһэн эрилтэ табяа. Найдан Дамиранов уран шүлэгшэ Владимир Лубсановай үгэнүүд дээрэ мүнөө хүрэтэр мартагдаагүй «Ургы» гэжэ дуунда хүгжэм бэшэбэ. Тэрэ гэһээр лэ дуунуудые хойно хойноһоонь бэшэжэ захалһан байха юм.
— Хүгжэм зохёохо, тааруулха гээшэ ехэ һонин, нэгэ хэдэн ноото холбожо үдэшэеэ бараад, үглөөгүүр харахадаш тэрэшни һанаандашни таарахаяа болишоод байха. Шэнээр эхилхэш, — гэжэ Найдан Бадмацыренович хэлэһэн байдаг.
Тэрэнэй бэшэһэн хэдэн арбаад дуунууд ехэ түргэн зон соогуур таража ошодог, олон олон жэлнүүд соо мартагдангүй дуулагдажал байдаг гэжэ анхаржал байнабди. Мүнөөшье дуулагдаһаар. Тэрэл уран шүлэгшэ Владимир Лубсановтайгаа олон дуунуудые бэшээ.
Хожомоо, 1970 онһоо, Н. Дамиранов Сэлэнгын аймагай Соёлой таһагые ударидажа эхилээ, байн, 1974 онһоо, республикын уран бэлигэй түбые хүтэлбэрилдэг болоо. Тэрэнэй габьяае гүрэн түрэ үндэрөөр сэгнэжэ, «Хүндэлэлэй тэмдэг» орденоор шагнаһан юм. 1972 онһоо Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэһэн үндэр нэрэ зэргэтэй болоо бэлэй.
О. И. Куницын