Хүгжэмэй зохёолшод
Дадуев Гавриил
Эрхүү можын Усть-Ордагай тойрогой Алайрай аймагай Нэгдэ тосхондо түрэһэн байгаа. Түрэл нютагтаа долоон жэлэй һургуули дүүргээ. Удаань Черемховын шулуун нүүрһэнэй уурхайда ажаллаа. Багаһаа хүгжэмдэ дуратай байһан, арадай дуунуудые һайн мэдэхэ, лимбэ, хуур дээрэ наадаадшье абаха. Айхабтар түргэн балалайка дээрэ наадажа һураа.
1933 ондо урлалай техникумдэ орожо, хүдөөгэй уран һайханай хүдэлмэриие ударидагшадай таһаг хоёр жэл соо дүүргэжэ гарана. Тиигээд кларнет дээрэ наадаха мэргэжэлдэ һураа. Энэ наадандаа ехэ дуратайгаар хандадаг байһан юм. Хүгжэм ойлгохо бэлигтэй байһандаа хэдэн хүндэ зохёолнуудые һаадгүй түргэн наадажа һурадаг болоно, жэшээнь Н. Римский-Корсаковай кларнет дээрэ наадаха тоглолто. Энэ һургуулияа түгэсхэһэн жэлдэнь П. И. Чайковскийн түрэһөөр 100 жэлэй ой гүйсэжэ, энэ ушараар эмхидхэгдэһэн мүрысөөндэ Чайковскийн романс наадажа, түрүүшын һууринуудай нэгые эзэлээ бэлэй.
1939 ондо буряад арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй шуулгада ажаллахынгаа хажуугаар, колхозуудаар ябахаар байгуулагдаһан драмын театрта ажаллажа эхилнэ. Нэгэ үйлэтэй зүжэгүүд, хүгжэмтэ зүжэгүүд Г. Дадуевай байгуулһан багахан шуулгын дэмжэлгээр тайзан дээрэ гаража захална. Дадуев өөрөө лимбэ, хуур, балалайка дээрэ наададаг байгаа.
Үшөө һуража байхадаа хүгжэм зохёожо туршадаг байгаа. Дуунууд болон ганса нэгэ зэмсэг дээрэ наадажа боломоор хүгжэм тэрэнэй түрүүшын туршалганууд болоһоор, тиин томошог зохёолнууд дээрэ хүдэлдэг боложо захалаа. 1940 ондо Буряад-Монгол тухай эрхим дуун гэжэ шагналда тэрэнэй нэгэ дуун хүртэһэн юм. Энэнь Цыретор Зарбуевай үгэнүүд дээрэ тэрэнэй бэшэһэн «Буряад оромнай» гэжэ дуун бэлэй. В. Морошкин, А. Кудрявцев гэһэн хүгжэм зохёогшод Дадуевай энэ мэргэжэлэй эхин дээрэ туһалжа, һургаал заабаринуудые үгэдэг байһан. Гэбэшье Гавриил Дадуев ехэнхи хубииень өөрөө туйлажа гараһан байдаг.
Г. Дадуевай ажал ябуулга 1942 ондо БМАССР-тэ дуу хатарай шуулгын эмхидхэгдэһэн үеһөө бүри шударгы боложо захалаа. Өөрөө хуур, бэшхүүр, суур, лимбэ дээрэ наадахын хажуугаар хатарай хүгжэм зохёодог, шуулгын хүгжэмшэдтэ ноотонуудыень тааруулан бэшэжэ үгэдэг болоо.
Шуулгадаа гэжэ бага бэшэ хүдэлмэри хэжэ гараһан байна. Зарим тэдыень нэрлэбэл: «Ойн онтохон», «Буряад-Монголой марш», «Һойрой наадан», «Дэрбээшэн» гэһэн хатарнуудта хүгжэм бэшэжэ гараһан байна.
Буряад хүгжэмэй зэмсэгүүдэй арга шадал һайн мэдэхэ Г. Дадуев шуулгын абяа шагнасатай һайхан болгожо шададаг бай һан юм. Тэрэнэй эндэ хүдэлһэн ушар тэрээнэй хүгжэм зохёохо хэрэгтэ ехэ һайн нүлөөтэй байгаа.
1950-дахи онуудай хахадаар Гавриил Дадуев хүгжэмэй томо зохёолнууд дээрэ хүдэлжэ захална. Ажаллажа байһан шуулгынгаа бүридэлдэ оролсожо Балтиин далай шадарай нютагуудаар, Белоруссяар, Ленинград, Москва хотонуудаар, Монголоор ябалсаһан байха юм. Ииһээр балет бэшэхэ гэһэн түсэб табяад ажаллажа байтараа, энэш һаналаа хүсэлдүүлэнгүй, 1958 оной декабриин 27-до наһанһаа нүгшэһэн юм.
О. И. Куницын
1933 ондо урлалай техникумдэ орожо, хүдөөгэй уран һайханай хүдэлмэриие ударидагшадай таһаг хоёр жэл соо дүүргэжэ гарана. Тиигээд кларнет дээрэ наадаха мэргэжэлдэ һураа. Энэ наадандаа ехэ дуратайгаар хандадаг байһан юм. Хүгжэм ойлгохо бэлигтэй байһандаа хэдэн хүндэ зохёолнуудые һаадгүй түргэн наадажа һурадаг болоно, жэшээнь Н. Римский-Корсаковай кларнет дээрэ наадаха тоглолто. Энэ һургуулияа түгэсхэһэн жэлдэнь П. И. Чайковскийн түрэһөөр 100 жэлэй ой гүйсэжэ, энэ ушараар эмхидхэгдэһэн мүрысөөндэ Чайковскийн романс наадажа, түрүүшын һууринуудай нэгые эзэлээ бэлэй.
1939 ондо буряад арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй шуулгада ажаллахынгаа хажуугаар, колхозуудаар ябахаар байгуулагдаһан драмын театрта ажаллажа эхилнэ. Нэгэ үйлэтэй зүжэгүүд, хүгжэмтэ зүжэгүүд Г. Дадуевай байгуулһан багахан шуулгын дэмжэлгээр тайзан дээрэ гаража захална. Дадуев өөрөө лимбэ, хуур, балалайка дээрэ наададаг байгаа.
Үшөө һуража байхадаа хүгжэм зохёожо туршадаг байгаа. Дуунууд болон ганса нэгэ зэмсэг дээрэ наадажа боломоор хүгжэм тэрэнэй түрүүшын туршалганууд болоһоор, тиин томошог зохёолнууд дээрэ хүдэлдэг боложо захалаа. 1940 ондо Буряад-Монгол тухай эрхим дуун гэжэ шагналда тэрэнэй нэгэ дуун хүртэһэн юм. Энэнь Цыретор Зарбуевай үгэнүүд дээрэ тэрэнэй бэшэһэн «Буряад оромнай» гэжэ дуун бэлэй. В. Морошкин, А. Кудрявцев гэһэн хүгжэм зохёогшод Дадуевай энэ мэргэжэлэй эхин дээрэ туһалжа, һургаал заабаринуудые үгэдэг байһан. Гэбэшье Гавриил Дадуев ехэнхи хубииень өөрөө туйлажа гараһан байдаг.
Г. Дадуевай ажал ябуулга 1942 ондо БМАССР-тэ дуу хатарай шуулгын эмхидхэгдэһэн үеһөө бүри шударгы боложо захалаа. Өөрөө хуур, бэшхүүр, суур, лимбэ дээрэ наадахын хажуугаар хатарай хүгжэм зохёодог, шуулгын хүгжэмшэдтэ ноотонуудыень тааруулан бэшэжэ үгэдэг болоо.
Шуулгадаа гэжэ бага бэшэ хүдэлмэри хэжэ гараһан байна. Зарим тэдыень нэрлэбэл: «Ойн онтохон», «Буряад-Монголой марш», «Һойрой наадан», «Дэрбээшэн» гэһэн хатарнуудта хүгжэм бэшэжэ гараһан байна.
Буряад хүгжэмэй зэмсэгүүдэй арга шадал һайн мэдэхэ Г. Дадуев шуулгын абяа шагнасатай һайхан болгожо шададаг бай һан юм. Тэрэнэй эндэ хүдэлһэн ушар тэрээнэй хүгжэм зохёохо хэрэгтэ ехэ һайн нүлөөтэй байгаа.
1950-дахи онуудай хахадаар Гавриил Дадуев хүгжэмэй томо зохёолнууд дээрэ хүдэлжэ захална. Ажаллажа байһан шуулгынгаа бүридэлдэ оролсожо Балтиин далай шадарай нютагуудаар, Белоруссяар, Ленинград, Москва хотонуудаар, Монголоор ябалсаһан байха юм. Ииһээр балет бэшэхэ гэһэн түсэб табяад ажаллажа байтараа, энэш һаналаа хүсэлдүүлэнгүй, 1958 оной декабриин 27-до наһанһаа нүгшэһэн юм.
О. И. Куницын