Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Дугданова Дарима
- Россин габьяата артист (2010)
- Буряадай АССР-эй арадай артист (1991)
- Буряадай АССР-эй габьяата артист (1985)
- «Сочи-82» гэhэн Бүхэсоюзна конкурсын дипломант
- Бүхэроссин залуушуулай ба оюутадай ХII фестивалиин дипломант (1985)
- Уласхоорондын эстрадна дуунай конкурсын лауреат (Гран-при) (Монгол орон, 1992)
- Уласхоорондын уртын дуунай харалганай дипломант, Хүх-Хото, ( 2007)
- «Ажалдаа онсо шалгарhанай түлөө» медаль (1986)
- 1979 онhоо гүрэнэй дуу, хатарай «Байгал» театрай гол дуушан
1958 оной декабриин 27-до дэлхэй дээрэ эгээл нангинаар һанагдадаг Эдэрмэг нютагтаа түрэһэн хөөрхэн зохидхон Дарима басаган багаһаа дууша, һайхан хоолойтой һэн. «Первомайский» сов- хоздоо управляющи ябаһан Дугдан Гармаевич Дамбаев эсэгэнь, бэрхэ хонишон байһан Цыпилма Санжиевна эжынь 2 хубүүдээ, 3 басагадаа гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргэһэн алдартай. «Эжымни талаар нагасанарнай, эжын баабайн баабай Сандан аргагүй һайхан хоолойтой, дууша хүн байгаа. Сараараа һараар шахуу түрэ хуримуудта ябажа, дуугаараа, һайхан хоолойгоорюо хүн зониие баясуулдаг, жаргуулдаг байһан гэжэ хэлсэдэг. Эгэшэ дyyнэрни, эжымнай булта гоёор дууладаг», — гэжэ Дарима Дамбаевна омогорхон хөөрөө һэн.
Дээдэ-Хэжэнгын дунда һургуулида һурахадаа, уран һайханай харалгада эдэбхитэйгээр хабаададаг хонгёо һайхан хоолойтой, сэбэрхэн шарайтай басаган Улаан-Үдын хүгжэмэй училищи 1974 ондо орожо, бэлигтэй багша, режиссёр, бэрхэ дуушан ябаһан Жамсаран Дармаевич Дандаровта заалгажа, мэргэжэлтэ дуушанай хүнгэн бэшэ харгы зам шэлэһэн юм.
1979 онһоо «Байгал» гэһэн дуу, хатарай ансамбльда уригдаһан угай бэлигтэй, залуу артисткын зохёохы замые алдар суута дуушад, артистнууд ялас гэмэ хурса уран бэлигээрээ гэрэлтүүлээ, туһалаа, дэмжээ бэлэй. Тэдэ хэд бэ гэбэл, түрэл Буряад ороноо түби дэлхэйгээр түлөөлһэн, аялга дуугаа ханхинуулһан, арга шадабарияа гэршэлһэн Чимита Григорьевна Шанюшкина, Клавдия Доржиевна Шулунова, Баир Мондоронович Егоров, Владимир Шагжиев гээд олон һурган хүмүүжүүлэгшэд байгаа даа.
«Наһанайм зохёохы намтарые баяжуулһан, гайхуулһан, бахархуулһан аргагүй һайхан хоолойтой Буда-Ханда Дашиевада адляар дуулахые оролдодог һэм. Эгээл минии дуратай дуушан байгаа, мүнөөшье тэрэ зандаа үлэнхэй бшуу. 1979 ондо анха түрүүшынгээ гастрольдо Россин дунда хубяар, Казахстанаар ябаһанаа мартадаггүйб. Тиихэ үедэ журам, гурим шанга байгаа: жэлһээ урид Росконцертээр ябаха гастрольнуудайнгаа маршрут мэдээд байдаг һэмди. Хото, хүдөө нютаг бүхэндэ болохо концертэшни урид түсэблэгдэнхэй, хүн зон олоороо ерэнхэй, хүлеэшэнхэй байгша бэлэй. Тиигээд оройдоол жэлэйнгээ 3 һара амархаш, бэшэ 9 һара соонь бүхы СССР гүрэн соогоо гастрольдо ябадаг һэмди. Монгол, Хитад оло ошообди. Эгээл һонин гэхэдэ, 1984 ондо ехэ журамтай, ариг сэбэр Япон гүрэн бидэниие гайхуулаа һэн. Тиигээд лэ удаа дараалан олон орон, нэрлэбэл, Голланди, Бельги, Франци, Греци, Болгари гээд тон олон хариин гүрэнүүдээр ябаабди, уран бэлигтэеэ танилсуулаабди. Буряад арадаймнай уянгата һайхан утаар татан дуулалдадаг дуунууд зүрхэ сэдьхэлыень эзэлээ» гэжэ хөөрэһэн шанга һайхан хоолойтой республикымнай арадай артистка арадайнгаа аман үгын баялигта хүртэһэн, урданай дуунуудые улад зондоо хүргэһэн алдартай юм. Мүнөөшье шагнагшадай зүрхэ сэдьхэлэй хүбшэргэйе дайран дууладаг «Ононой эрье дээгүүр», «Үншэн сагаан ботогон», «Эрбэд соохор», арадай бусад дуунуудынь хүнэй досоо гүн бодолнуудые түрүүлдэг, сэдьхэлдэмнай сэсэг бадаруулдаг бшуу. Арадай дуунуудые, мүн мүнөө үеын дуунуудые адли тэгшээр аргагүй бэрхээр дууладаг юм.
Бүхы дэлхэйгээр түрэл арадаа түлөөлһэн арадай артистка олон тоото конкурснуудта илаһан габьяатай: 1982 ондо Сочи хотодо үнгэргэгдэһэн бүхэроссин эстрадна дуунай конкурсдо 12 дуу бэлдэжэ («Дэлхэй минии альган дээр», «Ерэхээ яагааш», «Гимн Бурятии» болон бусад) Дарима Дугданова лауреадай үндэр нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй. 1983 ондо Москвада эмхидхэгдэһэн эстрадын артистнуудай бүхэсоюзна конкурсдо дипломант, харин 1985 ондо Краснодарта болоһон арадай дуунуудай бүхэроссин конкурсдо дипломант болоһон алдартай.
«Монголдо шалгарһан конкурснуудни намайе баясуулдаг. 1989 ондо монгол дуунай конкурсдо Гран-при шанда хүртэһэмни намда эгээл үнэтэй сэнтэй шагнал болоо һэн. 1991 ондо Монголдо, баһал Улаан-Баатарта уласхоорондын удхатай конкурсдо Гран-при шанда хүртөөб. Гүрэн түрэмнай намда нэрэ зэргэнүүдые олгуулаа, 1986 ондо „За трудовое отличие“ гэһэн медаляар шагнаа, республикынгаа Хүндэлэлэй грамотануудта оло дахин хүртүүлээ гэжэ баяртайб» гээд дуушан хэлэнэ.
«Сэлгеэхэн сагаан Түгнэмни» (хүгж. Г.Дашапыловай), «Зүүдэн соо» (хүгж. Наранбаатарай), «Буряад хүбүүдтэ уряал» (хүгж. Б.Батодоржиевай) бусад дуунуудые шагнагшадтаа анха түрүүшынхиеэ бэлэглэһэн алдартай.
Дээдэ-Хэжэнгын дунда һургуулида һурахадаа, уран һайханай харалгада эдэбхитэйгээр хабаададаг хонгёо һайхан хоолойтой, сэбэрхэн шарайтай басаган Улаан-Үдын хүгжэмэй училищи 1974 ондо орожо, бэлигтэй багша, режиссёр, бэрхэ дуушан ябаһан Жамсаран Дармаевич Дандаровта заалгажа, мэргэжэлтэ дуушанай хүнгэн бэшэ харгы зам шэлэһэн юм.
1979 онһоо «Байгал» гэһэн дуу, хатарай ансамбльда уригдаһан угай бэлигтэй, залуу артисткын зохёохы замые алдар суута дуушад, артистнууд ялас гэмэ хурса уран бэлигээрээ гэрэлтүүлээ, туһалаа, дэмжээ бэлэй. Тэдэ хэд бэ гэбэл, түрэл Буряад ороноо түби дэлхэйгээр түлөөлһэн, аялга дуугаа ханхинуулһан, арга шадабарияа гэршэлһэн Чимита Григорьевна Шанюшкина, Клавдия Доржиевна Шулунова, Баир Мондоронович Егоров, Владимир Шагжиев гээд олон һурган хүмүүжүүлэгшэд байгаа даа.
«Наһанайм зохёохы намтарые баяжуулһан, гайхуулһан, бахархуулһан аргагүй һайхан хоолойтой Буда-Ханда Дашиевада адляар дуулахые оролдодог һэм. Эгээл минии дуратай дуушан байгаа, мүнөөшье тэрэ зандаа үлэнхэй бшуу. 1979 ондо анха түрүүшынгээ гастрольдо Россин дунда хубяар, Казахстанаар ябаһанаа мартадаггүйб. Тиихэ үедэ журам, гурим шанга байгаа: жэлһээ урид Росконцертээр ябаха гастрольнуудайнгаа маршрут мэдээд байдаг һэмди. Хото, хүдөө нютаг бүхэндэ болохо концертэшни урид түсэблэгдэнхэй, хүн зон олоороо ерэнхэй, хүлеэшэнхэй байгша бэлэй. Тиигээд оройдоол жэлэйнгээ 3 һара амархаш, бэшэ 9 һара соонь бүхы СССР гүрэн соогоо гастрольдо ябадаг һэмди. Монгол, Хитад оло ошообди. Эгээл һонин гэхэдэ, 1984 ондо ехэ журамтай, ариг сэбэр Япон гүрэн бидэниие гайхуулаа һэн. Тиигээд лэ удаа дараалан олон орон, нэрлэбэл, Голланди, Бельги, Франци, Греци, Болгари гээд тон олон хариин гүрэнүүдээр ябаабди, уран бэлигтэеэ танилсуулаабди. Буряад арадаймнай уянгата һайхан утаар татан дуулалдадаг дуунууд зүрхэ сэдьхэлыень эзэлээ» гэжэ хөөрэһэн шанга һайхан хоолойтой республикымнай арадай артистка арадайнгаа аман үгын баялигта хүртэһэн, урданай дуунуудые улад зондоо хүргэһэн алдартай юм. Мүнөөшье шагнагшадай зүрхэ сэдьхэлэй хүбшэргэйе дайран дууладаг «Ононой эрье дээгүүр», «Үншэн сагаан ботогон», «Эрбэд соохор», арадай бусад дуунуудынь хүнэй досоо гүн бодолнуудые түрүүлдэг, сэдьхэлдэмнай сэсэг бадаруулдаг бшуу. Арадай дуунуудые, мүн мүнөө үеын дуунуудые адли тэгшээр аргагүй бэрхээр дууладаг юм.
Бүхы дэлхэйгээр түрэл арадаа түлөөлһэн арадай артистка олон тоото конкурснуудта илаһан габьяатай: 1982 ондо Сочи хотодо үнгэргэгдэһэн бүхэроссин эстрадна дуунай конкурсдо 12 дуу бэлдэжэ («Дэлхэй минии альган дээр», «Ерэхээ яагааш», «Гимн Бурятии» болон бусад) Дарима Дугданова лауреадай үндэр нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй. 1983 ондо Москвада эмхидхэгдэһэн эстрадын артистнуудай бүхэсоюзна конкурсдо дипломант, харин 1985 ондо Краснодарта болоһон арадай дуунуудай бүхэроссин конкурсдо дипломант болоһон алдартай.
«Монголдо шалгарһан конкурснуудни намайе баясуулдаг. 1989 ондо монгол дуунай конкурсдо Гран-при шанда хүртэһэмни намда эгээл үнэтэй сэнтэй шагнал болоо һэн. 1991 ондо Монголдо, баһал Улаан-Баатарта уласхоорондын удхатай конкурсдо Гран-при шанда хүртөөб. Гүрэн түрэмнай намда нэрэ зэргэнүүдые олгуулаа, 1986 ондо „За трудовое отличие“ гэһэн медаляар шагнаа, республикынгаа Хүндэлэлэй грамотануудта оло дахин хүртүүлээ гэжэ баяртайб» гээд дуушан хэлэнэ.
«Сэлгеэхэн сагаан Түгнэмни» (хүгж. Г.Дашапыловай), «Зүүдэн соо» (хүгж. Наранбаатарай), «Буряад хүбүүдтэ уряал» (хүгж. Б.Батодоржиевай) бусад дуунуудые шагнагшадтаа анха түрүүшынхиеэ бэлэглэһэн алдартай.