Токтонов Жаргал

Жаргал Токтонов 2005 ондо Буряадай агаарай долгиной ба сэнхир дэлгэсэй хамжаанай Чингис Павловай нэрэмжэтэ буряад арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй шуулга болон гүрэнэй дуу хатарай үндэһэн «Байгал» театр хоёрой хамтархада, 42 хүнһээ бүридэжэ үргэдхэгдэһэн шуулгые толгойлжо ерээ бэлэй. Шуулгынгаа энэ бүридэлдэ наадаха хүгжэмэйнь тэмдэгүүдые зэмсэг бүхэндэнь тааралдуулан олон болгожо бэшээ, олон шэнэ хүгжэм дуунуудые наадаха зүйлдэ оруулаа. Шуулгада нэмэжэ ороходоо үндэһэн зэмсэгүүд: ятаг, лимбэ, монгол шаанза, морин хуур, йочин г.м. Тиигэжэ 50 гаран Буряадай, Монголой, Зүблэлтэ ороной, Оросой болон хари гүрэнүүдэй зохёолшодой хүгжэм нэмэжэ бэшэжэ оруулһан болоно. 2005 онһоо 2007 он болотор шуулгада байһан бүхы хүгжэмэй хахадынь шэнэлэгдэһэн юм. Мүнөө үедөө тэндэнь 600 гаран хүгжэм дуунууд тоологдоно, 30 гаран шуулгын зүжэгүүд. П. И. Чайковскийн «Сэсэгүүдэй хатар», И. Штраусай «Дунайн эрьедэ», «Мой ласковый, нежный зверь» гэжэ фильмһээ Е. Догиин хатар, «Берегись автомобиля» гэжэ фильмһээ А. Петровой хатар, Г. Свиридовэй «Метель» гэжэ хатар б.б. Жаргал Тогтоновай үүсхэл, оролдолгоор анха түрүүшынхиеэ үндэһэн шуулгын хүсөөр зэдэлһэн байдаг. Хүгжэмшэдэйнгөө мэргэжэл шадабариие зүбөөр хэрэглэн, ямаршье хүгжэм наадаха аргыень дээшэлүүлнэ. Эндэ жэшээ болгожо хэлэхэдэ А. Вивальдиин «Гроза», Дж. Россиниин «Севильский цирюльник» дууриин эхин хүгжэм, Диникугай «Румынский жаворонок», Б. Ямпиловай «Симфоническая поэма», «Симфонические танцы», «Праздничная увертюра». П. Дамирановай «Allegro», буряад хүгжэм зохёогшодой хүгжэмүүд, Б. Ямпиловай «Мэндэ амар» гэһэн симфоническэ хатар наадалгань харагшадай үндэр сэгнэлтэдэ хүртэһэн юм. Энэ шуулга уласай дэбисхэр дээрэ үнгэржэ байдаг бүхы хэмжээ ябуулгануудта хабаадажа байдаг — хүгжэмтэ ехэ нааданууд, соёл урлалай мэдээжэ ажал ябуулагшадай ойн баярай ба дурасхаалай үдэшэнүүд, тиихэдээ үдэшэ бүхэндэ өөрын тусагаар түлэб байгуулдаг юм. 2007 ондо «Байгал» театрай Эрхүү хотодо нүүдэл тоглолтоор ябажа байха үедэ, Жаргал Тогтоновай шуулгые ударидаха хүдэлмэри симфоническэ шуулгаһаа оройдоошье дутуугүй гэжэ үндэрөөр сэгнэгдээ бэлэй. Буряад арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдтэй суг виолончель, фортепьяно наадахадаа бүри һонин болгохо гэжэ мэдэрһэн Жаргал Тогтонов хэды тоглолтонуудые иигэжэ табяа гээшэб. Жэшээ, Москвагай виолончели дээрэ наададаг Д. Шаповалов, пианино дээрэ наададаг А. Вершинин гэгшэд Жаргал Тогтоновай ударидалга доро манай эндэ тоглолтонуудаа табина бэлэй. Үшөө тиихэдэ джаз. Америкын саксофон дээрэ наададг Роуэлл Радд һанаанда байна. Һүүлэй үедэ үндэһэн хүгжэм дуунуудта олон янзын хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наадажа шададаг Баттүвшинэй, мэдээжэ дуушан Бадма-Ханда Аюшеева гэгшэдэй хабаадлгатайгаар анхарал хандуулагдажа захална. Тиихэдээ Ж. Ф. Тогтоновай гол зорилго хадаа ехэ дэлгэрэнги Оросой болон Буряадай хүгжэмшэдэй зохёолнуудые сахин хамгаалха, саашань хүгжөөн дэлгэрүүлгэ болоно. Шуулгынгаа анхан байгуулагдаһанһаа хойшо үнгэрһэн 70 жэлэй ойдо зорюулагдаһан хэмжээ ябуулгануудые, хэдэ хэдэн тоглолтонуудые 2010 оной намар үнгэргэһэн юм. Эндэ мартагдаа байһан ХХ зуун жэлэй 30-дахи, 40-дэхи онуудай И. Рыкын, В. Морошкинай «Колесуухай», П. Берлинскийн «Баяр» гэжэ хүгжэмтэ зүжэгһөө «Сам» гэдэгүүд һэргээгдэн наадагдаа бэлэй. 2011 ондо Буряад ороной Оросой мэдэлдэ ороһонһоо хойшо үнгэрһэн 350 жэлдэ зорюулагдаһан уласхоорондын III ехэ нааданда хабаадалсаа. 2017 ондо Ч. Павловай нэрэмжэтэ хүгжэмэй шуулга Буряад Арадай үндэһэн шуулга гэжэ нэрлэгдээ. Буряадай хүгжэмэй хойшолон найдамтай гарта гэжэ хүгжэм шэнжэлэгшэд хэлэһэн байдаг.