Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Николаев Пётр
- Буряадай Гүрэнэй Ажалай Улаан тугай орденто Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ драмын театрай зүжэгшэн (1930 онhоо)
- “Хүшэгын урда гансааран хэлэхэ үгэ” гэжэ номой зохёогшо
- РСФСР-эй габьяата зүжэгшэн (1969)
- Буряад-Монголой АССР-эй габьяата зүжэгшэн (1954)
- Хүндэлэлэй тэмдэг орденоор шагнагдагша
- Москвада болоhон буряадай соёл ба соёл урлалай нэгэдэхи (1940) ба хоёрдохи (1959) Декадануудта хабаадагша
Петр Нагаслаевич 1913 ондо Эрхүү можын Алайрай аймагай Зүүн-Модон (Зоны) тосхондо долоон хүүгэдые тэнжэжэ байhан Нагаслай Балтырович Марина Махнутовна хоёрой гэр бүлэдэ түрэhэн.
«Алайрай долоон жэлэй hургуулида түрүүшынхиеэ Дээдэ-Үдэhээ ерэhэн Борис Сальмонтын хүгжэмтэ бүлэгэй концерт харааб. Тэрэ бүлэгтэ Гомбо Цыдынжапов, Мария Шамбуева, Антроп Ильин, Николай Таров, Анфиса Степанова ба бусад байгаа. Тэрэ концертдэ би түрүүшынхиеэ мэргэжэлтэ соёл, уралалтай золгоhомби», — гэжэ Петр Николаев дурсаhан байдаг.
Петр Нагаслаевич Николаев наhанайнгаа 57 жэлые театрта зорюулжа, 1930 онhоо 1987 он болотор хүдэлжэ гараhан. Зүжэгшэн ябаhан бүхы наhан соогоо тэрэ үдэр бүриин тэмдэглэл бэшэдэг байhанайхи, 1984 ондо тэрэнь «Хүшэгын урда гансааран хэлэхэ үгэ» гэhэн ном болон хэблэгдээ. Мүнөө энэ статья бэшэхэдээ, театрай музей соо хадагалагдажа байhан тус номhоо, мүн В. Ц. Найдаковагай номhоо хэhэгүүд абтан хэрэглэдээ.
«Зүжэгшэн — эрхим hайн мэргэжэл. Минии hанахада, юунhээшье юугээрээшье үлүү. Ямар нэгэн хүдэлмэридэ үндэр амжалта туйлагша тухай шогложошье, хүндэлжэшье хэлэхэдээ, „зүжэгшэн“ гэжэ нэрлэдэг гээшэл. Энээн соо ехэхэн удха нюугданхай. Зүжэгшэн — нэн түрүүн арадтаа, Эхэ орондоо бэлигээ, ухаан бодолоо, зүрхэ сэдьхэлээ, халуун дураяа үгэжэ ябаhан эрхэтэн».
«Хүшэгын урда гансааран хэлэхэ үгэ» гэжэ ном соохи эдэ үгэнүүд Петр Нагаслаевичай өөрынь ажабайдалай гол ойлгосо гэхээр.
«Бага наhан бидэнэй зүрхэ сэдьхэлдэ түрэhэн газартаа, арадтаа дурлан ябаха галханиие бадараан, энэ наhанаймнай харгышье элирүүлэн олгоно. Минии тайзан дээрэ гараха замни багадамни эхилhэн», — гэжэ ном соонь уншанабди.
1930 ондо тэрэ Дээдэ-Үдэ хотодохи багшанарай тусхай дунда hургуулиин дэргэдэхи Б. Сальмонтын үндэhэтэнэй студиин оюутан болоо. 1931 ондо Владимир Халматов ба Петр Николаевые hуралсалдаа онсо амжалтатай байhанайхинь, Намжил Балдано, Найдан Гендунова, Чойжинима Генинов, Жугдур Пагбаин гэгшэдэй hуралсажа байhан hүүлшын курсда оруулба. Эдэл зон хожомынь үндэhэтэнэй буряад театрай hуури табижа, буряад театрай ёhотой омогорхол болоhон юм.
1931 ондо hургуулидаа табиhан В. Киршоной «Хилээмэн» гэhэн зүжэгтэ партизан ябаhан Романовай роль наадаа. Намартаа hурагшад Москвадахи Н. К. Крупскаягай нэрэмжэтэ соёлой Гэртэ энэ зүжэгөө харуулаа hэн. Энэ болбол үндэhэтэнэй театрай ерээдүйн зүжэгшэдэй бүлэгэй тон түрүүшынхиеэ наада табихаяа бултадаа гараhан ушар байгаа. П. Н. Николаевай дурсалгаар, тэдэ харгыдаа хүхюутэй, дорьбоотой ябажа, москвичууд ба яhалашье алдуунуудыень тэмдэглэhэн шүүмжэлэгшэдтэ hайнаар угтагдаhан. Сүлөөтэй сагтаа хотоор ябажа, музей ба түүхэтэ газарнуудые, ондо-ондоо театрнуудай зүжэгүүдые хараhан байна. Илангаяа Ехэ театрта гараhан «Петрушка», Еврейн театрта Ляля Чернаягай хабаадалгатайгаар «Гурбан үзэмхэнүүд», «Эльбэшэ эхэнэр» гэжэ зүжэгүүдые хараа.
1932 ондо Петр Ленинград хотодохи Вс. Мейерхольдын нэрэмжэтэ соёл, уралалай тусхай дунда hургуулида орохоёо ошоо. Теэд тэндэнь оюутадые абалган намар болотор болохогүй байхадань, В. И. Ленинэй нэрэмжэтэ заводто түмэршэ дарханаар орожо хүдэлөө hэн. Тииhээр тэрэ сэрэгэй албанда абтажа, Хара далайн уhан сэрэгтэ водолаз-шунгаашанаар албанда ябаа. 1935 ондо түрэл театртаа бусаhаар, бүхы наhаяа энэ ажалдаа зорюулаа. Гушаад онуудаар театрай ажабайдал тон бурьялаатай, аймаг хүдөөгөөр зүжэг наадаа абажа ошонтуул байhан. Тэрэ үеын томохон найруулгануудай тоодо С. Третьяковай «Хэрхирэ, Хитад!», А. Арбузовай «Дуратай зургаамни», Ж. Тумуновай «Сэсэгмаа», Ф. Шиллерэй «Хара мэхэ ба инаг дуран» г. м. ороно. Зүжэгшэдэй үсөөн байhанhаа, тэдэ нэгэ зүжэг соо 2-3 роль наадагша hэн.
1940 ондо манай республикада ехэ удха шанартай үйлэ хэрэгүүд болоhон — тэрэ болбол Москва хотодо үнгэрhэн соёл, уралалай ба уран зохёолой нэгэдэхи Декада мүн. Декадын бүхы табилга харалганда Петр Николаев хабаадалсажа, гол рольнуудые гүйсэдхэhэнэй дүнгүүдээр Хүндэлэлэй Тэмдэг орденоор шагнагдаhан юм.
Дайнай hүүлээрхи хатуу шэрүүн жэлнүүдтэ хүгжэмтэ драмын театрайхидай эрэ зоной 80% байлдаанай газар руу татуулжа, үлэhэн зониинь зүжэг наадаяа харуулжа, колхозой ажалшадта туhаламжа үзүүлэн, үбhэ, талха хуряалсадаг байгаа. Үдэшэндөө наада табижа, лекции болон хөөрэлдөөнүүдые эмхидхэгшэ hэн.
1943 ондо маршал Чойбалсанай урилгаар театрай зүжэгшэд Г. Цыдынжаповай «Мэргэн буудагша», «Баяр», «Энхэ-Булад баатар» оперо, «Бахчисарайн сүршүүр» балед харуулангаа, хоёр hарын туршада Монгол орондо айлшалаа.
Дайнай hүүлээр Николаев өөрынгөө репетуар — орёо зүрилдөөтэй доторой байдалтай геройнуудай рольнуудые наадаhан. 1945 оной декабриин 22-то Х. Намсараевай «Тайшаагай ташуур» гэhэн түүхэтэ ба урданай байдал харуулhан зүжэгэй түрүүшын харалга үнгэрhэн. Мария Шестаковагай оролдосоор бүтэhэн шэмэглэл зүжэгтэ үндэhэтэнэй шэнжэ тодооор оруулаа. Найруулан табигша В. Халматов ба тэрэнэй туhалагша Ч. Генинов хоёрой ажалые шүүбэришэлhэн А. Бальбуров: «Энэ хадаа театрай амжалта болоо... Зүжэг олондо хабаатай тодо удхатай, мүн түүхын талаар үнэн баримтануудтай. Эндэ найруулан табигшын үүргэ дүүргэhэн В. Халматовай ехэхэн габьяа бии», — гэнэ. Эндэ олон зүжэгшэдэй амжалта элсэнэ, тон түрүүлэн нэрлэхэдэ, В. Халматов ба Г. Лосев хоёрой гүйсэдхэhэн Дымбылов тайшаагай ба Тарба Жигжитовэй рольнууд, мүн П. Николаевай наадаhан мэхэтэй, хомхой, тайшаагай зэргэдэ тэгүүлэгшэ ба Найдан Гендуновагай наадаhан Долгорой роль болоно.
Энэл жэлнүүдтэ Н. Балданогой «Баян гол» зүжэгтэ дайнда хабаадаад, удаань колхозой түрүүлэгшэ ябаhан Сэрэмпэл Харанутовай, А. Островскиин «Аадар» соо Дикойн, Н. Погодиной «Кремлиин курантнууд» соо Улаан сэрэгшэ Рыбаковай, В. Шекспирэй «Отелло» соо гол геройн дүрэнүүдые бэелүүлээ. Һүүлшын рольдо, Николаевай өөрынь тэмдэглэhээр, тэрэ тон дуратайгаар гүйсэдхэдэг байhан.
50-аад онуудаар П. Николаевай зохёхы ажал мэргэжэлээр эдеэшэн, арга шадабаринь эли бодо дээшэлээ. 1954 ондо «БМАССР-эй габьяата зүжэгшэн» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртөө. Тэрэ үеынь тон дуратай, амжалтатай рольнуудайнь нэгэн — П. Павленкын «Жаргал» зүжэг соохи полковник Воропаев болоо гэхээр.
«Үнгэрhэн олон жэлнүүд соо зуу гаран бага ехэшье, янза бүриин абари зан харуулhан рольнуудта наадагдаа гээшэ. Бүтэмжэгүй, голхоролтойшье үенүүд тудалдаха. Баясамаар амжалта, илалташье байгаа. Юрын, хара боро хүдэлмэриин үдэрнүүдшье яашахаб. Бодолгодо абтан, нойргүй үнгэргэhэн hүнинүүд байhан бэзэ. Яабашье энэ мэтые бултыень дабажа гараhандаа баяртайб» — гэжэ Петр Николаевич ном соогоо бэшэнхэй.
1949 ондо Сергей Юткевичэй табиhан «Пржевальский» кинофильмдэ" ба «Ургын hалбарха үедэ» соо сагаантанай сэрэгшэ Галсанай рольдо наадаа. Свердловскын киностудиин табиhан «Сэнхир голой хүнүүд» соо колхозой түрүүлэгшэ Элбэгэй роль, мүн Ю. Рытхэугай «Зээгэнэй мүрнүүд» соо hонирхолтой дүрэ байгуулhан.
Петр Николаевичта колхозой таряалангай газаршье, хонишоной байрын дэргэдэхи талмайханшье, автомашинын хоорпошье тайзанай үүргэ заримдаа дүүргэгшэ hэн, мүн СССР-эй Ехэ театрай, Бага театрай, МХАТ-ай, Ленинградай академическэ шог зугаата зүжэгүүдэй театрай, монголой, Хальмагай тайзангууд дээрэшье яhала гарагдаа. Хаанашье наадабал, тэрэ өөөрынгөө үндэр мэргэжэл харуулан, гэршэлэн ябаhандаа, 1969 ондо РСФСР-эй габьяата зүжэгшэнэй нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм.
Театрай шүүмжэлэгшэ Н. Б. Томашевский Москвада Л. Леоновой «Лёнушка» зүжэг хараhанай удаа hониной хуудаhануудта иигэжэ бэшээ: «Зүжэгшэн аргагүй hайнааар наадана. Яаhан гүн гүнзэгы, айхабтар ехэ хүсэн энэ хүнэй досоонь байна гээшэб!»
Хүнүүдээр харилсахадаа түбшэн зохид, ёhорхуугүй зантай, зохидоор дуугардаг, буряад театрайнгаа түүхэhээ элдэб hонирхолтой зүйлнүүдые дурсан, алибаа түүхэ ушарнуудые hонирхолтойгоор хөөрэжэ шададаг хүн гэжэ нүхэдэйнгээ, суг хүдэлдэг зонойнгоо, шабинарайнгаа дурасхаалда тэрэ үлэнхэй юм. Петр Николаевич зохёохы наhанайнгаа үргэлжэ ехэ сагые театр болон кинодо зорюулаа. Энэ амжалтань зүжэгшэнэй өөрынь абари занhаа, тэрэнэй хүнүүдэй баярта даган баясажа, үнэн, бурууе, голхорол гээшые hэргэгээр ойлгожо шадахаhаа сэхэ дулдына гэхээр. Мүн бэлиг дээрэ бүхэриг ажалшын хэрэгтэй байhые арсашагүй. Ямаршье, бага ехэ илгаагүй, рольнуудтаа зүжэгшэн зүрхэ сэдьхэлээ үгэжэ, гаргаhан дүрэнүүдтээ өөрынгөө мэдэрэлэй, сагай хубиие элсүүлэн зорюулха зэргэтэй. Үнгэрhэн үдэрэйнгээ хүндые, hанаа зобомоор үйлэ хэрэгүүдые, эсэhэн сусаhанаа мартаад, досоохи тон сэнтэй, шухала зүйлнүүдээ харагшадтаа дамжуулха хэрэгтэй.
Ном соонь байhан мүрнүүд тэрэнэй захяа бэшэгтэл зэдэлнэ: «Соёл, уралалда алба хэлгэн болбол — энэ хэтын бэдэрэлгэ. Энэ мэргэжэлэй орьёлдо дүүлиhэн таhалгаряагүй тэгүүлэл. Нэгэ үндэрые дабаад, алад саашаа хаймадан харахадаш — үшөө үндэр мундарганууд харагдахал. Теэд зогсохо ёhогүйш. Соёл, уралалай үмэнэ байха гэбэл, урагшаа дүүлихэ хэрэгтэй. Илангаяа эршэ ехэтэй ажал тээшэ залуу үетэниие уряалха хүсэлтэйб, юундэб гэхэдэ, үндэhэтэнэймнай театрай ерээдүй тэдэнэй мүрэ дээрэ байна».
Литература:
П.Н.Николаев. «Хүшэгын урда гансааран хэлэхэ үгэ»;
В.Ц.Найдакова П.Н.Николаевай зохёохы зам тухай;
В.Д.Бабуева театрай музейн баримтануудаара.
«Алайрай долоон жэлэй hургуулида түрүүшынхиеэ Дээдэ-Үдэhээ ерэhэн Борис Сальмонтын хүгжэмтэ бүлэгэй концерт харааб. Тэрэ бүлэгтэ Гомбо Цыдынжапов, Мария Шамбуева, Антроп Ильин, Николай Таров, Анфиса Степанова ба бусад байгаа. Тэрэ концертдэ би түрүүшынхиеэ мэргэжэлтэ соёл, уралалтай золгоhомби», — гэжэ Петр Николаев дурсаhан байдаг.
Петр Нагаслаевич Николаев наhанайнгаа 57 жэлые театрта зорюулжа, 1930 онhоо 1987 он болотор хүдэлжэ гараhан. Зүжэгшэн ябаhан бүхы наhан соогоо тэрэ үдэр бүриин тэмдэглэл бэшэдэг байhанайхи, 1984 ондо тэрэнь «Хүшэгын урда гансааран хэлэхэ үгэ» гэhэн ном болон хэблэгдээ. Мүнөө энэ статья бэшэхэдээ, театрай музей соо хадагалагдажа байhан тус номhоо, мүн В. Ц. Найдаковагай номhоо хэhэгүүд абтан хэрэглэдээ.
«Зүжэгшэн — эрхим hайн мэргэжэл. Минии hанахада, юунhээшье юугээрээшье үлүү. Ямар нэгэн хүдэлмэридэ үндэр амжалта туйлагша тухай шогложошье, хүндэлжэшье хэлэхэдээ, „зүжэгшэн“ гэжэ нэрлэдэг гээшэл. Энээн соо ехэхэн удха нюугданхай. Зүжэгшэн — нэн түрүүн арадтаа, Эхэ орондоо бэлигээ, ухаан бодолоо, зүрхэ сэдьхэлээ, халуун дураяа үгэжэ ябаhан эрхэтэн».
«Хүшэгын урда гансааран хэлэхэ үгэ» гэжэ ном соохи эдэ үгэнүүд Петр Нагаслаевичай өөрынь ажабайдалай гол ойлгосо гэхээр.
«Бага наhан бидэнэй зүрхэ сэдьхэлдэ түрэhэн газартаа, арадтаа дурлан ябаха галханиие бадараан, энэ наhанаймнай харгышье элирүүлэн олгоно. Минии тайзан дээрэ гараха замни багадамни эхилhэн», — гэжэ ном соонь уншанабди.
1930 ондо тэрэ Дээдэ-Үдэ хотодохи багшанарай тусхай дунда hургуулиин дэргэдэхи Б. Сальмонтын үндэhэтэнэй студиин оюутан болоо. 1931 ондо Владимир Халматов ба Петр Николаевые hуралсалдаа онсо амжалтатай байhанайхинь, Намжил Балдано, Найдан Гендунова, Чойжинима Генинов, Жугдур Пагбаин гэгшэдэй hуралсажа байhан hүүлшын курсда оруулба. Эдэл зон хожомынь үндэhэтэнэй буряад театрай hуури табижа, буряад театрай ёhотой омогорхол болоhон юм.
1931 ондо hургуулидаа табиhан В. Киршоной «Хилээмэн» гэhэн зүжэгтэ партизан ябаhан Романовай роль наадаа. Намартаа hурагшад Москвадахи Н. К. Крупскаягай нэрэмжэтэ соёлой Гэртэ энэ зүжэгөө харуулаа hэн. Энэ болбол үндэhэтэнэй театрай ерээдүйн зүжэгшэдэй бүлэгэй тон түрүүшынхиеэ наада табихаяа бултадаа гараhан ушар байгаа. П. Н. Николаевай дурсалгаар, тэдэ харгыдаа хүхюутэй, дорьбоотой ябажа, москвичууд ба яhалашье алдуунуудыень тэмдэглэhэн шүүмжэлэгшэдтэ hайнаар угтагдаhан. Сүлөөтэй сагтаа хотоор ябажа, музей ба түүхэтэ газарнуудые, ондо-ондоо театрнуудай зүжэгүүдые хараhан байна. Илангаяа Ехэ театрта гараhан «Петрушка», Еврейн театрта Ляля Чернаягай хабаадалгатайгаар «Гурбан үзэмхэнүүд», «Эльбэшэ эхэнэр» гэжэ зүжэгүүдые хараа.
1932 ондо Петр Ленинград хотодохи Вс. Мейерхольдын нэрэмжэтэ соёл, уралалай тусхай дунда hургуулида орохоёо ошоо. Теэд тэндэнь оюутадые абалган намар болотор болохогүй байхадань, В. И. Ленинэй нэрэмжэтэ заводто түмэршэ дарханаар орожо хүдэлөө hэн. Тииhээр тэрэ сэрэгэй албанда абтажа, Хара далайн уhан сэрэгтэ водолаз-шунгаашанаар албанда ябаа. 1935 ондо түрэл театртаа бусаhаар, бүхы наhаяа энэ ажалдаа зорюулаа. Гушаад онуудаар театрай ажабайдал тон бурьялаатай, аймаг хүдөөгөөр зүжэг наадаа абажа ошонтуул байhан. Тэрэ үеын томохон найруулгануудай тоодо С. Третьяковай «Хэрхирэ, Хитад!», А. Арбузовай «Дуратай зургаамни», Ж. Тумуновай «Сэсэгмаа», Ф. Шиллерэй «Хара мэхэ ба инаг дуран» г. м. ороно. Зүжэгшэдэй үсөөн байhанhаа, тэдэ нэгэ зүжэг соо 2-3 роль наадагша hэн.
1940 ондо манай республикада ехэ удха шанартай үйлэ хэрэгүүд болоhон — тэрэ болбол Москва хотодо үнгэрhэн соёл, уралалай ба уран зохёолой нэгэдэхи Декада мүн. Декадын бүхы табилга харалганда Петр Николаев хабаадалсажа, гол рольнуудые гүйсэдхэhэнэй дүнгүүдээр Хүндэлэлэй Тэмдэг орденоор шагнагдаhан юм.
Дайнай hүүлээрхи хатуу шэрүүн жэлнүүдтэ хүгжэмтэ драмын театрайхидай эрэ зоной 80% байлдаанай газар руу татуулжа, үлэhэн зониинь зүжэг наадаяа харуулжа, колхозой ажалшадта туhаламжа үзүүлэн, үбhэ, талха хуряалсадаг байгаа. Үдэшэндөө наада табижа, лекции болон хөөрэлдөөнүүдые эмхидхэгшэ hэн.
1943 ондо маршал Чойбалсанай урилгаар театрай зүжэгшэд Г. Цыдынжаповай «Мэргэн буудагша», «Баяр», «Энхэ-Булад баатар» оперо, «Бахчисарайн сүршүүр» балед харуулангаа, хоёр hарын туршада Монгол орондо айлшалаа.
Дайнай hүүлээр Николаев өөрынгөө репетуар — орёо зүрилдөөтэй доторой байдалтай геройнуудай рольнуудые наадаhан. 1945 оной декабриин 22-то Х. Намсараевай «Тайшаагай ташуур» гэhэн түүхэтэ ба урданай байдал харуулhан зүжэгэй түрүүшын харалга үнгэрhэн. Мария Шестаковагай оролдосоор бүтэhэн шэмэглэл зүжэгтэ үндэhэтэнэй шэнжэ тодооор оруулаа. Найруулан табигша В. Халматов ба тэрэнэй туhалагша Ч. Генинов хоёрой ажалые шүүбэришэлhэн А. Бальбуров: «Энэ хадаа театрай амжалта болоо... Зүжэг олондо хабаатай тодо удхатай, мүн түүхын талаар үнэн баримтануудтай. Эндэ найруулан табигшын үүргэ дүүргэhэн В. Халматовай ехэхэн габьяа бии», — гэнэ. Эндэ олон зүжэгшэдэй амжалта элсэнэ, тон түрүүлэн нэрлэхэдэ, В. Халматов ба Г. Лосев хоёрой гүйсэдхэhэн Дымбылов тайшаагай ба Тарба Жигжитовэй рольнууд, мүн П. Николаевай наадаhан мэхэтэй, хомхой, тайшаагай зэргэдэ тэгүүлэгшэ ба Найдан Гендуновагай наадаhан Долгорой роль болоно.
Энэл жэлнүүдтэ Н. Балданогой «Баян гол» зүжэгтэ дайнда хабаадаад, удаань колхозой түрүүлэгшэ ябаhан Сэрэмпэл Харанутовай, А. Островскиин «Аадар» соо Дикойн, Н. Погодиной «Кремлиин курантнууд» соо Улаан сэрэгшэ Рыбаковай, В. Шекспирэй «Отелло» соо гол геройн дүрэнүүдые бэелүүлээ. Һүүлшын рольдо, Николаевай өөрынь тэмдэглэhээр, тэрэ тон дуратайгаар гүйсэдхэдэг байhан.
50-аад онуудаар П. Николаевай зохёхы ажал мэргэжэлээр эдеэшэн, арга шадабаринь эли бодо дээшэлээ. 1954 ондо «БМАССР-эй габьяата зүжэгшэн» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртөө. Тэрэ үеынь тон дуратай, амжалтатай рольнуудайнь нэгэн — П. Павленкын «Жаргал» зүжэг соохи полковник Воропаев болоо гэхээр.
«Үнгэрhэн олон жэлнүүд соо зуу гаран бага ехэшье, янза бүриин абари зан харуулhан рольнуудта наадагдаа гээшэ. Бүтэмжэгүй, голхоролтойшье үенүүд тудалдаха. Баясамаар амжалта, илалташье байгаа. Юрын, хара боро хүдэлмэриин үдэрнүүдшье яашахаб. Бодолгодо абтан, нойргүй үнгэргэhэн hүнинүүд байhан бэзэ. Яабашье энэ мэтые бултыень дабажа гараhандаа баяртайб» — гэжэ Петр Николаевич ном соогоо бэшэнхэй.
1949 ондо Сергей Юткевичэй табиhан «Пржевальский» кинофильмдэ" ба «Ургын hалбарха үедэ» соо сагаантанай сэрэгшэ Галсанай рольдо наадаа. Свердловскын киностудиин табиhан «Сэнхир голой хүнүүд» соо колхозой түрүүлэгшэ Элбэгэй роль, мүн Ю. Рытхэугай «Зээгэнэй мүрнүүд» соо hонирхолтой дүрэ байгуулhан.
Петр Николаевичта колхозой таряалангай газаршье, хонишоной байрын дэргэдэхи талмайханшье, автомашинын хоорпошье тайзанай үүргэ заримдаа дүүргэгшэ hэн, мүн СССР-эй Ехэ театрай, Бага театрай, МХАТ-ай, Ленинградай академическэ шог зугаата зүжэгүүдэй театрай, монголой, Хальмагай тайзангууд дээрэшье яhала гарагдаа. Хаанашье наадабал, тэрэ өөөрынгөө үндэр мэргэжэл харуулан, гэршэлэн ябаhандаа, 1969 ондо РСФСР-эй габьяата зүжэгшэнэй нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм.
Театрай шүүмжэлэгшэ Н. Б. Томашевский Москвада Л. Леоновой «Лёнушка» зүжэг хараhанай удаа hониной хуудаhануудта иигэжэ бэшээ: «Зүжэгшэн аргагүй hайнааар наадана. Яаhан гүн гүнзэгы, айхабтар ехэ хүсэн энэ хүнэй досоонь байна гээшэб!»
Хүнүүдээр харилсахадаа түбшэн зохид, ёhорхуугүй зантай, зохидоор дуугардаг, буряад театрайнгаа түүхэhээ элдэб hонирхолтой зүйлнүүдые дурсан, алибаа түүхэ ушарнуудые hонирхолтойгоор хөөрэжэ шададаг хүн гэжэ нүхэдэйнгээ, суг хүдэлдэг зонойнгоо, шабинарайнгаа дурасхаалда тэрэ үлэнхэй юм. Петр Николаевич зохёохы наhанайнгаа үргэлжэ ехэ сагые театр болон кинодо зорюулаа. Энэ амжалтань зүжэгшэнэй өөрынь абари занhаа, тэрэнэй хүнүүдэй баярта даган баясажа, үнэн, бурууе, голхорол гээшые hэргэгээр ойлгожо шадахаhаа сэхэ дулдына гэхээр. Мүн бэлиг дээрэ бүхэриг ажалшын хэрэгтэй байhые арсашагүй. Ямаршье, бага ехэ илгаагүй, рольнуудтаа зүжэгшэн зүрхэ сэдьхэлээ үгэжэ, гаргаhан дүрэнүүдтээ өөрынгөө мэдэрэлэй, сагай хубиие элсүүлэн зорюулха зэргэтэй. Үнгэрhэн үдэрэйнгээ хүндые, hанаа зобомоор үйлэ хэрэгүүдые, эсэhэн сусаhанаа мартаад, досоохи тон сэнтэй, шухала зүйлнүүдээ харагшадтаа дамжуулха хэрэгтэй.
Ном соонь байhан мүрнүүд тэрэнэй захяа бэшэгтэл зэдэлнэ: «Соёл, уралалда алба хэлгэн болбол — энэ хэтын бэдэрэлгэ. Энэ мэргэжэлэй орьёлдо дүүлиhэн таhалгаряагүй тэгүүлэл. Нэгэ үндэрые дабаад, алад саашаа хаймадан харахадаш — үшөө үндэр мундарганууд харагдахал. Теэд зогсохо ёhогүйш. Соёл, уралалай үмэнэ байха гэбэл, урагшаа дүүлихэ хэрэгтэй. Илангаяа эршэ ехэтэй ажал тээшэ залуу үетэниие уряалха хүсэлтэйб, юундэб гэхэдэ, үндэhэтэнэймнай театрай ерээдүй тэдэнэй мүрэ дээрэ байна».
Литература:
П.Н.Николаев. «Хүшэгын урда гансааран хэлэхэ үгэ»;
В.Ц.Найдакова П.Н.Николаевай зохёохы зам тухай;
В.Д.Бабуева театрай музейн баримтануудаара.