Цырендоржиев Цыден

Цыден (Цыдендоржи) Базарович Цырендоржиев Могойтын аймагай Догой һууринда түрэһэн хадаа Агын талын элшэ хүсэ бэедээ шэнгээһэн, тэрэнэй бэлиг шадабари түрэл нютагһаань эхитэй. Эхэ эсэгынь үршөөһэн бэлиг эндэ баһал онсо үүргэ дүүргээ гэжэ тэмдэглэмээр. Цырендоржиев имагтал тайзан дээрэ ажаллаха табисууртай хүн һэн.

1967 ондо, арбан долоотойдоо, Д-Р. Батожабайн зүбшэлөөр, туһаар Буряад драмын театрай дэргэдэхи театрай студида һурахаяа ороо, тэрэ сагһаа наһанайнь харгы Буряад драмын театртай нягта холбоотой. Зүжэгшэн шогтой, ёгтой, урин һайн зантай, ажабайдал гээшые өөрсэ янзаар ойлгодогоороо илгарадаг һэн. Элдэб рольнуудта адли тэгшээр наададаг, зохёохы эршэтэй зүжэгшэн 40 гаран жэлнүүдэй туршада харагшадтаяа бэлиг шадабарияа хубаалдажа ябаа. Зуугаад гаран рольнуудые тайзан дээрэ, кинодо гүйсэдхөө. Түрүүшынь рольнуудай нэгэн — Ч. Айтматовай «Улаахан пулаадтай уляангирни» гэжэ зохёолоор С. Будажаповай найруулһан зүжэгтэ Урмат-аке гэжэ үбгэжөөлэй роль болоно. 1973 ондо ородой суута драматург А. Н. Островскийн 150 жэлэй ойдо зорюулагдажа табигдаһан «Олзотой тушаал» гэжэ зүжэг соо Белогубовай роль гүйсэдхэһэнэйнгээ түлөө Оросой Холбооной Соёлой яаманай 3-хи шатын дипломдо хүртөө һэн. 1978 ондо Россиин түрүү театр шэнжэлэгшэдһээ бүридэһэн московско комисси Вс. Вишневскийн «Оптимистическая трагедия» гэжэ зүжэг соо тэрэнэй наадаһан Сиплый гэгшын роль тэмдэглээ бэлэй. Б.Эрдынеевэй «Бэшэгдээгүй шүлэг» зүжэг соо Бадма, "Сагаан нуурай эрьедэ«зүжэг соо Бимба, Д. Дылгыровэй «Хүлгөөтэ үдэрнүүд» гэжэ зүжэг соо Норпол хонишон, В.Шукшинай «Беседы при ясной луне» зүжэг соо Глеб Капустин, Ю.Бондаревай"Берег" зүжэг соо — Меженин, Ч. Айтматовай «Плаха» соо Кочкорбаев гэхэ мэтын мартагдашагүй дүрэнүүдые зүжэгшэн байгуулаа.

Цырендоржиевай наадаһан рольнууд харагшадайньшье, нүхэдэйньшье, суг хүдэлдэг хүнүүдэйньшье зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэдэг байгаа. Шанга,хэнһээшье дулдыдадаггүй хүнүүдэй дүрэнүүд тэрэнэй эгээл онсо рольнууд болоно. Наадаха өөрсэ маягынь ямаршье роль гүйсэдхэхэдэнь элеэр харагдадаг байгаа. Япон драматург Акутагавын «Исповедь идиота» гэжэ зүжэг соо 4 ондоо рольнуудые тэрэ гүйсэдхөө. Энэ бэлэн хэрэг бэшэ. Энэ хадаа Есихиде уран зурааша, Радзимару дээрмэшэн, Раскольников, өөрөө Акутагава. Акутагавын роль гүйсэдхэһэнэйнгээ түлөө Цыден Базарович 1996 оной театральна хаһада эрэ хүнэй эрхим роль гүйсэдхэгшэ гэжэ тэмдэглэгдээ. Һүүлэй жэлнүүдтэ наадаһан удха шанартай рольнуудайнь дунда Д.Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан гэжэ зүжэг соо Загда, Ган-Түмэр, Римпоче, Г Башкуевай „Воздушный поцелуй“ гэжэ зүжэг соо Иван Бураев, Б.Гавриловай „Чингис хаан“ зүжэг соо Бөө, С. Эрдэнын „Хойто наһандаа уулзахабди“ гэжэ зүжэг соо Бексоев, А.Чеховэй „Чайка“ зүжэг соо Сорин, » Максар. Степь в крови" гэжэ О.Юмовай найруулһан зүжэг соо һонин, юрын бэшэ Сагаан хаан.

Д.Сультимовай бэшэһэн "Эртын хабар"(2010) зүжэг соохи гэр бүлын аха заха Гэндэнэй роль онсо һуури эзэлнэ. Энэ хадаа бүхы зүжэгэй үйлэдэгшэ нюурнуудые холбоһон, гол дүрэ болоно.

2010 ондо В.И. Кондратьев хитад драматург Цао Юя гэгшын " Залинта аадар" гэжэ зүжэг театрай тайзан дээрэ табяа. Пу-Юань(арт. Б.Цыденов) гэжэ баян эзэнэйнгээ гэртэ Ц. Цырендоржиевай наадаһан үгытэй зарса Лу Гуй баялиг, баяшуулай урда һүгэдэнэ. Баян гэр соо ябахадаа, доро дохин, һүгэдэн ябадаг байгаа. Харин өөрынгөө гэртэ Лу Гуй архиншан, дүтынгөө хүнүүдтэ шэрүүн, баян эзэнэйнгээ зан абари һажаадаг байна. Имагтал энэ роль бүхы зүжэгэй сюжет ойлгуулгада ехэ удха шанартай.

А.Галинай «Ретро» гэжэ зүжэгтэ наадаһан һүүлшынь роль (2011 оной январь) Цыден Базаровичай ямар зүжэгшэн байһые тодоор харуулна. Николай Михайлович Чмутин (Ц.Цырендоржиев) һамганайнгаа наһа бараһанай һүүлдэ хотодо хүрьгэ, басагантаяа байдаг байна. Хотын баян байра соо байгаашье һаа, тэрэ хүдөөгэйнгөө ажабайдал ходо һанадаг, уйдадаг байгаа.Бүхы наһан соогоо ажал хэжэ һураһан тэрэ хүрьгэнтэнэйнгөө гэр соохиие хэхэ гэжэ оролдоно, гансаараа шатаршье наадажа, сонхын саана, газаа байһан гулабхаануудааршье хөөрэлдэжэ туршана. Басаганиинь тэрэниие ойлгоногүй, дээрэлхүү зан гаргана. Хүрьгэниинь тэрээндэ туһалха зорилготойгоор гэртээ гурбан эхэнэрнүүдые урина...
Цырендоржиев буряад хэлэнэй уян нугархай аянга, өөрсэ хэлбэри дамжуулжа шададаг онсо бэлигтэй зүжэгшэн һэн. Буряад уран зохёолшодой бүтээлнүүдһээ хэһэгүүдые тайзан дээрэһээ уншаха дуратай байгаа.

1993ондо тэрэ монгол режиссер Доржсамбуугай табиһан " Гурбан үдэр Монголдо" гэһэн уран һайханай фильмдэ наадаһан юм. Улаан-Баатарта монгол театрай тайзан дээрэ Б.Эрдынеевэй «Галуунууд бусаба» гэжэ зүжэгтэ Галдан үбгэнэй роль гүйсэдхэһэн байна.

Һүүлэй жэлнүүдтэ Цыден Цырендоржиев зүжэгүүдтэ наадахаһаа гадна театрай уран зохёолой таһагые хүтэлбэрилэгшын тушаалда хүдэлөө. Олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдтэ театрай зүжэгшэдэй зохёохы намтарнуудые, зүжэгшэдэй болон урлалай болон спортын ажал ябуулагшадай зохёохы үдэшэнүүдэй, мүн баһа Сагаалганай һайндэрнүүдэй сценаринуудые бэшээ.

Тэрэ хадаа өөрсэ зан абаритай, театртаашье, бүхы дэлхэйдэшье боложо байһан юумэндэ өөрын хандасатай, харасатай һэн. Цыден Базарович түрэл театртаяа Агын Буряадай автономно тойрогой бүхы һуурин тосхонуудаар ябаһан, тиихэдээ нютагайхидайнгаа урда өөрсэ янзын тоосоо хэдэг һэн.