Хоборков Цырен

Цырен Лобсанович Хоборков Түнхэндэ түрөө. Бага наһанһаа буряад арадай дуунуудта дурлажа, абгынгаа бэлэглэһэн хуур дээрэ наадажа һураа. 1929 ондо дүрбэн жэлэй һургуули дүүргээд, хүдэлжэ эхилээ. 1930 ондо Хяагтада Бурпедтехникумдэ багшын курсада һурахыень тэрэниие эльгээгээ.

1934 ондо Цырен Хоборковые Ахын хушуун эльгээгээ. Һургуулида хүдэлхэдөө, оркестр байгуулаа. Оркестрэй бүридэлдэ тэрэ хуур дээрэ наадажа, өөрынгөө зохёоһон дуунуудые, мүн буряад арадай дуунуудые дууладаг байгаа. Комсомолой агитбригадануудта эдэбхитэйгээр хабаададаг байгаа, нютагайхидайнгаа урда зүжэг наада харуулдаг байһан юм.
Хэрэндэ бэлигтэй дуушанай дуулахые искусствын техникумэй оюутан, ерээдүйн композитор Дандар Аюшеев шагнаһан байжа, тэрэниие мэргэжэлтэ һургуулида орожо һурахыень идхажа, зууршална. Тиигэжэ 1937 ондо шалгалтануудые амжалтатайгаар барижа, Цырен Хоборков хүгжэмэй таһагай оюутан боложо, багша Н. И. Шатровай класста һураха болоо. Оюутан байхаһаа эхилжэ, хүгжэмтэ-драмын театрай хоорой дуушанаар хүдэлөө. Москвада үнгэргэгдэхэ Буряад-Монголой уран зохёолой болон соёл, урлалай нэгэдэхи декадада манай республикын бэлдэжэ байһан үе һэн.
Техникумэй хоёрдохи курсын оюутан Цырен Хоборковто нэгэдэхи декадада харюусалгатай хоёр парти гүйсэдхэхыень даалгана. П. Берлинскийн болон Б. Ямпиловай «Баир» гэһэн хүгжэмтэ драмада Хутарманай, тиихэдэ М. Фроловай «Энхэ-Булад баатар» гэжэ оперодо Дарханай парти гүйсэдхэхэдэнь,Москвагай харагшад тэрэниие дулаанаар угтадаг байгаа. Гүйсэдхэхы үндэр бэлиг шадабаритай дуушан Хүндэлэлэй Тэмдэг орденоор шагнагдаа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн эхилжэ, Цырен Хоборков Улаан Армида татагдажа, сэрэгэй-политическэ һургуулида эльгээгдээ. 1943 ондо Буряадай АССР-эй правительствын зууршалгаар албанһаа сүлөөлэгдөө. Хэдэн һара үнгэрһэн хо йно буряадай хүгжэмтэ болон драмын театрай бүридэлдэ Монгол орон гастрольдо эльгээгдээ.

1944 онһоо Буряадай дуу хатарай «Байгал» ансамблиин дуушанаар хүдэлөө. Тэрэнэй хоолой бүхы республика дотор, тиихэдэ Латвида, Литвада, Эстонидэ, Украинада, Хакассида, Яхадта зэдэлээ.

1959 ондо Москвада үнгэргэгдэһэн буряад уран зохёолой болон соёл, урлалай хоёрдохи декадада хабаадаа. Декадын урдахана Буряад-Монголой АССР-эй арадай зүжэгшэнэй хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэһэн Цырен Лобсанович Хоборков сурбалжалагшадай асуудалнуудта иигэжэ харюусаһан байдаг:

«Үгэ хэлэһэндэ орходоо дуу дуулаа һаам бэлэн шэнги байдаг. Олон жэлэй туршада дуу, хатарай ансамбльтай хамта ороной хото городуудаар, республикаар ябагдаа. Ябаһан газартаа шэнэ нүхэдтэй болодог байгаабди. Буряадай зүжэгшэд элдэб янзын бэлэг сэлэгүүдһээ гадна манай орондо ажаһуудаг арадуудай дуунуудта һуража ерэдэг байгаа. Москвагай ажаһуугшад грузин, азербайджан, казах, буряад болон бэшэ арадуудай соёл урлалда анхаралтайгаар хандадагынь баясуулна.

Минии хүдэлдэг ансамблиин дуушад буряад арадай урданай, мүн совет үеын дуунуудые дууладаг. Эдэ дуунууд арадайм сэдьхэл харуулдаг гэжэ һанадагби. Дуу дуулахадам, Саяан хадаһаа эхилээд, Витимэй үргэн шэлэнүүд, Баргажан голһоо эхилээд, урда зүгэй нуга таланууд нюдэндэмни харагдаһан шэнги болодог. Буряадай соёл урлал хүгжэжэ, арадай дуунууд үе дамжан зэдэлжэл байһай гэжэ хүсэгдэнэ.»

Дуушанай өөрынь зохёоһон «Ангар тухай дуун», «Арадай хани нүхэсэл» гэһэн дуунууд үргэн олониитэдэ мэдээжэ болонхой.

РСФСР габьяата зүжэгшэн Цырен Хоборков уран бэлигээрээ, зохёохы ажалаараа республикын уран һайханай түүхын бэшэгтэ горитой хубитаяа оруулаа. Арадай аман зохёол һайн мэдэдэг, шэнжэлдэг байһан тула илгарма тодо дуунуудые өөрын өөрсэ маягаар гүйсэдхэдэг бэлэй. Арадай дуунуудай онсо илгаануудые тэрээнһээ үлүү мэдэхэ хүн байгаагүй. Түрэл хизаар, парти, комсомол, Эсэгын дайн тухай дуунуудые дуулахаһаа гадна түрэ найрай, шогтой хүхюун болон үреэл дуунуудые ямар гоёор, уянгатайгаар, урма залитайгаар гүйсэдхэдэг байгааб даа. Цырен Хоборковай дуунуудаар талаантай буряад арадай түүхэ ба ажабайдалтай танилсамаар лэ.


Литература:

Родионова Э. Первые профессиональные певцы //Бурятия, 2003, 16 июля;
В. Талханов. Легендарный бурятский рапсод. К 100-летию Цырена Хоборкова