Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Ильин Антроп
- Буряадай Гүрэнэй Ажалай Улаан тугай орденто Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ драмын театрай зүжэгшэн
- РСФСР-эй (1940) габьяата зүжэгшэн
- “Хүндэлэлэй тэмдэг” ордендо хүртэгшэ
- Москвада болоhон буряадай соёл уралалай ба уран зохёолой 1-дэхи (1940), 2-дохи (1959) Декадануудта хабаадагша
Антроп Степанович Ильин, Буряад ороной мэргэжэлтэ театрай соёл уралалай үндэhэ hуури табигшадай нэгэн, 1909 оной декабриин 31-дэ Эрхүү можын Нүхэдэй аймагай Шулуута тосхондо түрэhэн.
1924 ондо Дээдэ Үдэ хотодо багшанарай тусхай дунда hургуули нээгдэжэ, тэрэнэй дэргэдэ драмын бүлгэм (дугуйлан) хүдэлжэ эхилээд, тэрээндэ тон эдэбхитэйгээр Аполлон Шадаев, Мария Шамбуева, Цыренжап Сампилов, Гомбо Цыдынжапов, Антроп Ильин гэгшэд ябажа эхилhэн. Тэдэнэр хүгжэмэй абяанай тэмдэгүүдэй эхин эрдэмтэй танилсажа, үндэhэтэнэйнгээ хүгжэмтэ зэмсэгүүдээр: хуур, лимбэ гэхэ мэтэнүүдээр тогложо hуралсаа. Хүгжэмэй курсдэ саашадаа арад зондоо ашатай, уран hайханай хэрэг эрхилхэ мэргэжэлтэй болохо зэргэтэй hэн.
Тэдэ 13 оюутадай тоодо Мария Шамбуева, Николай Таров, Антроп Ильин, Гомбо Цыдынжапов, Анфиса Степанова гэгшэд hуралсажа байха сагтаа республикын заха хүдөө газараар Сальмонтын хүгжэмтэ хамтаралтай суг ябалсагша hэн. Түрэлхиин аялга дуунда hонор Антроп лимбэ, хуур, чанза, домроор тогложо, акккардеон, фортепиано дээрэшье наадажа hураа. Хүгжэмэй курснуудта hуралсагшад хамтаржа, идхалгын бүлгэм байгуулжа, кино харуулдаг, элидхэл хэдэг, үдэшэндөө хамтын радио шагналга үүсхэдэг бэлэй. Элидэхэлэй удаа энэл гэрэйнгээ гэшхүүр дээрэ гү, али тала хээрэшье наада харуулагша hэн. Тиимэ үдэшэнүүд үндэhэн дуунуудhаа, мүн ород ба Баруун Европын композиторнуудай оркестрэй бүтээлнүүдhээ бүридэдэг байгаа.
1932 ондо Антроп Ильин, соёл, уралалай тусхай дунда hургуулиин театральна таhагай хоёрдугаар курсдэ hураха үедөө суг hурадаг М. Степанова, Ж. Иванов, А. Бухичева гэгшэдтэй хамта гүрэнэй буряад-монгол театрай зүжэгшэдэй тоодо абтаа. Түрүүлэн дүүргэгшэдэй хамтаралда ороhон зон гэбэл, соёл, уралалай тусхай дунда hургуулида 3 жэлэй туршада hуралсажа гараhан үетэн: Н. Балдано, Г. Батубаев, У. Болдонова, Н. Гармаева, Р. Гаврилов, Н. Гендунова, Ч. Генинов, М. Данилова, С. Намсараева, Б. Ринчино, Ж. Пагбаин, В. Халматов, С. Халтагарова, Ю. Шангина гэгшэд юм. Антроп Ильин 1934 ондо соёлой дунда hургуули дүүргээ, харин тэдэнэй удаа дүүргэгшэд 8 хүн байгаа. Хоёр жэлдэ тэдэ театртаа хүдэлжэ байгаад, hуралсахадаа, А. В. Миронский гэжэ ород театрай найруулан табигша, аргагүй анхаралтай, бэрхэ багшын ударидалга доро зүжэгшэнэй эрдэмэй бүхы шатые дабажа гараа юм.
1940 оной түрүүшын Декадын дүнгүүдээр Буряадай соёл ба уралалай томохон бүлэг хүдэлмэрилэгшэд гүрэн түрын зүгhөө үндэр шагналдуудта хүртөө hэн. СССР-эй арадай артистын нэрэ зэргэ театрай уран hайханай хүтэлбэрилэгшэ Г. Ц. Цыдынжаповта олгогдоо, РСФСР-эй уралалай габьяата ажал ябуулагшын нэрэ соло драма бэшэгшэ ба найруулан табигша Н. Балданодо үгтөө, РСФСР-эй габьяата зүжэгшэдэй нэрэ зэргэ Н. Гармаева, Н. Гендунова, Ч. Генинов, А. Ильин, Н. Таров гэгшэдтэ хайрлагдаа.
Дайнай hүүлээрхи үеэр Антроп Степанович тайзан дээрэ таhалгаряагүй наадажа ябаа: Х. Намсараевай «Тайшаагай ташуур» (1945) соо Галзуудай гулваа, А. Островскиин (1945) «Аадар» соо Кудряш, В.Шекспирэй «Зунай hүниин зүүдэн» соо Оберон, харин 1947 ондо Н. Погодиной «Кремлиин курантнууд» соо Феликс Дзержинскиин роль гүйсэдхөө.
1954 ондо Ц. Шагжинай «Будамшуу» соо хүнэй hонирхол hэдэб татамаар, билдагууша Билдуугай дүрэ байгуулжа, зүжэгшэнэй үндэр илалта туйлаа. Зүжэгшэн рольдоо шүлэтэйхэн шог зугаа шэнгүүлэн, хүнэй байдалда дайралдадаг энеэдэтэй зүйлнүүдые нэмэрилэн, тон үнэншэмөөр, хүнгэхэнөөр рольдоо орон наадаhан байгаа.
Антроп Степановичай наадаhан кинофильмнүүд гэбэл: «Баруун hэеы гэрэй басаган» (1933), «Пржевальский» (1949), «Алтан гэр» (1959), «Захар Беркут», "Гурбан наран«(найруулан табигшань А. Дашиев, 1975 он).
Зохёохы ажал ябуулгаhаа гадна республикынгаа олониитын хэрэгтэ тон эдэбхи абьяастайгаар оролсожо ябаhан, тэрэ олон жэлэй туршада республикын театрай мэргэжэлтэдэй холбоониие ударидаа. Мүн Буряадай АССР-эй соёлой хүдэлмэрилэгшэдэй мэргэжэлтэдэй эблэлэй Обкомой гэшүүнээр hунгагдаhан.
Хэрэглэгдэhэн зохёол: «А. С. Ильин», В. Д. Бабуева.
1924 ондо Дээдэ Үдэ хотодо багшанарай тусхай дунда hургуули нээгдэжэ, тэрэнэй дэргэдэ драмын бүлгэм (дугуйлан) хүдэлжэ эхилээд, тэрээндэ тон эдэбхитэйгээр Аполлон Шадаев, Мария Шамбуева, Цыренжап Сампилов, Гомбо Цыдынжапов, Антроп Ильин гэгшэд ябажа эхилhэн. Тэдэнэр хүгжэмэй абяанай тэмдэгүүдэй эхин эрдэмтэй танилсажа, үндэhэтэнэйнгээ хүгжэмтэ зэмсэгүүдээр: хуур, лимбэ гэхэ мэтэнүүдээр тогложо hуралсаа. Хүгжэмэй курсдэ саашадаа арад зондоо ашатай, уран hайханай хэрэг эрхилхэ мэргэжэлтэй болохо зэргэтэй hэн.
Тэдэ 13 оюутадай тоодо Мария Шамбуева, Николай Таров, Антроп Ильин, Гомбо Цыдынжапов, Анфиса Степанова гэгшэд hуралсажа байха сагтаа республикын заха хүдөө газараар Сальмонтын хүгжэмтэ хамтаралтай суг ябалсагша hэн. Түрэлхиин аялга дуунда hонор Антроп лимбэ, хуур, чанза, домроор тогложо, акккардеон, фортепиано дээрэшье наадажа hураа. Хүгжэмэй курснуудта hуралсагшад хамтаржа, идхалгын бүлгэм байгуулжа, кино харуулдаг, элидхэл хэдэг, үдэшэндөө хамтын радио шагналга үүсхэдэг бэлэй. Элидэхэлэй удаа энэл гэрэйнгээ гэшхүүр дээрэ гү, али тала хээрэшье наада харуулагша hэн. Тиимэ үдэшэнүүд үндэhэн дуунуудhаа, мүн ород ба Баруун Европын композиторнуудай оркестрэй бүтээлнүүдhээ бүридэдэг байгаа.
1932 ондо Антроп Ильин, соёл, уралалай тусхай дунда hургуулиин театральна таhагай хоёрдугаар курсдэ hураха үедөө суг hурадаг М. Степанова, Ж. Иванов, А. Бухичева гэгшэдтэй хамта гүрэнэй буряад-монгол театрай зүжэгшэдэй тоодо абтаа. Түрүүлэн дүүргэгшэдэй хамтаралда ороhон зон гэбэл, соёл, уралалай тусхай дунда hургуулида 3 жэлэй туршада hуралсажа гараhан үетэн: Н. Балдано, Г. Батубаев, У. Болдонова, Н. Гармаева, Р. Гаврилов, Н. Гендунова, Ч. Генинов, М. Данилова, С. Намсараева, Б. Ринчино, Ж. Пагбаин, В. Халматов, С. Халтагарова, Ю. Шангина гэгшэд юм. Антроп Ильин 1934 ондо соёлой дунда hургуули дүүргээ, харин тэдэнэй удаа дүүргэгшэд 8 хүн байгаа. Хоёр жэлдэ тэдэ театртаа хүдэлжэ байгаад, hуралсахадаа, А. В. Миронский гэжэ ород театрай найруулан табигша, аргагүй анхаралтай, бэрхэ багшын ударидалга доро зүжэгшэнэй эрдэмэй бүхы шатые дабажа гараа юм.
1940 оной түрүүшын Декадын дүнгүүдээр Буряадай соёл ба уралалай томохон бүлэг хүдэлмэрилэгшэд гүрэн түрын зүгhөө үндэр шагналдуудта хүртөө hэн. СССР-эй арадай артистын нэрэ зэргэ театрай уран hайханай хүтэлбэрилэгшэ Г. Ц. Цыдынжаповта олгогдоо, РСФСР-эй уралалай габьяата ажал ябуулагшын нэрэ соло драма бэшэгшэ ба найруулан табигша Н. Балданодо үгтөө, РСФСР-эй габьяата зүжэгшэдэй нэрэ зэргэ Н. Гармаева, Н. Гендунова, Ч. Генинов, А. Ильин, Н. Таров гэгшэдтэ хайрлагдаа.
Дайнай hүүлээрхи үеэр Антроп Степанович тайзан дээрэ таhалгаряагүй наадажа ябаа: Х. Намсараевай «Тайшаагай ташуур» (1945) соо Галзуудай гулваа, А. Островскиин (1945) «Аадар» соо Кудряш, В.Шекспирэй «Зунай hүниин зүүдэн» соо Оберон, харин 1947 ондо Н. Погодиной «Кремлиин курантнууд» соо Феликс Дзержинскиин роль гүйсэдхөө.
1954 ондо Ц. Шагжинай «Будамшуу» соо хүнэй hонирхол hэдэб татамаар, билдагууша Билдуугай дүрэ байгуулжа, зүжэгшэнэй үндэр илалта туйлаа. Зүжэгшэн рольдоо шүлэтэйхэн шог зугаа шэнгүүлэн, хүнэй байдалда дайралдадаг энеэдэтэй зүйлнүүдые нэмэрилэн, тон үнэншэмөөр, хүнгэхэнөөр рольдоо орон наадаhан байгаа.
Антроп Степановичай наадаhан кинофильмнүүд гэбэл: «Баруун hэеы гэрэй басаган» (1933), «Пржевальский» (1949), «Алтан гэр» (1959), «Захар Беркут», "Гурбан наран«(найруулан табигшань А. Дашиев, 1975 он).
Зохёохы ажал ябуулгаhаа гадна республикынгаа олониитын хэрэгтэ тон эдэбхи абьяастайгаар оролсожо ябаhан, тэрэ олон жэлэй туршада республикын театрай мэргэжэлтэдэй холбоониие ударидаа. Мүн Буряадай АССР-эй соёлой хүдэлмэрилэгшэдэй мэргэжэлтэдэй эблэлэй Обкомой гэшүүнээр hунгагдаhан.
Хэрэглэгдэhэн зохёол: «А. С. Ильин», В. Д. Бабуева.