Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Дамбаев Биликто
- Буряадай Гүрэнэй Ажалай Улаан тугай орденто Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ драмын театрай зүжэгшэн
- Буряад Республикын габьяата зүжэгшэн
Билигто Лубсанбадмаевич Дамбаев 1976 оной сентябриин 8-да Хэжэнгын аймагта түрэһэн юм. 1996 ондо Буряадай соёлой ба соёл уралалай тусхай дунда һургуулиие «драмын театрай зүжэгшэн» гэһэн мэргэжэлээр түгэсхэһэнэй удаа театрта абтаһан.
Түрүүшын алхамуудһаа эхилээд, залуу зүжэгшэн бүхы зүжэгүүд ба олоной наадан соо хэһэгүүдтэ, саг зуурын рольнууд болон бишыхан зүжэглэлнүүдтэ хабаадажа байһан. Залуу зүжэгшэн гайхалтай хонгор зангаараа, тайзанай оршонһоо зөөлэхэн ульһаар жэгнэн байдаг абаряараа харагшадта тон һайшаагдаа. Тайзанда ойро зоной хэлэдэгээр, «зүжэгшэндэ бага, ехэ роль байдаггүй» гээшые гэршэлэн, зүжэгшэн алишье рольдоо бүхыгөөрөө болон наададаг. Энэ хадаа залуу зүжэгшэнэй тон һайн шэнжэ болоод, тэрэнэй зохёохы ажалай онсогойн найруулан табигшадай талархал татахань зүб.
Билигто Дамбаев мэргэжэлээ зоригжолтойгоор дээшэлүүлжэ, роль бүхэндөө ямар нэгэн «үзэмхэниие» бэдэрэн, нюураа шэрэ будагай туһаар хубилгажа, бэеынгээ хүдэлсэ, нугарал ба хоолойнгоо абяанай арга боломжонууд дээрэ саг үргэлжэ шударгы хүдэлжэ байдаг. Тииһээр Б-М. Пурбуевай шог ёгтотой зохёолоор Буряад Республикын арадай зүжэгшэн Содном Хажитовай найруулан табиһан «Толдойн хүбүүн Болдой» зүжэгтэ Болдойн гол роль гүйсэдхэжэ, үндэр амжалта туйлаа юм. Хүгшэржэ байһан гэртэхиниинь ори ганса хүбүүндээ һамга абхуулхаяа шиидэн, хадам зууршалдаг Сэндүүхэйе дуудана. Тэрэ баян бүдүүзгэй айлнуудай үхидые олоор асарна, теэд тэдэнэй хэнииншье Болдойн һанаанда тааранагүй. Зүжэгэй түгэсхэлдэ хүбүүниинь өөрөө гэртэхиндээ адуушанайнь басаган, ажалша, даруухан Ягаахан лэ дурыемни татанхай гэжэ дуулгана. Зүжэгшэнэй тус ролиингоо хүгжэмтэ болон уян хүдэлсэтэ талыень тон ураар гаргаһан ушарынь тэрэнэй тайзанай нааданда үргэн арга боломжотой байһые гэршэлээ. Гүйсэдхэһэн энэ ролииень театр шүүмжэлэгшэд А. А. Политов ба В. Ц. Найдакова гэгшэд дээгүүр сэгнээ бэлэй.
Т. Габбе гэгшын «Альманзорой туулган сахаригууд» гэһэн һонирхолтой зүжэгые драмын театр харуулхадаа, 15 мянган харагшадые, багашуултай-ехэшүүлтэйнь, угтажа абаһан юм. Билигто эндэ һайхан үнэншэ сэдьхэлтэй, уян найрагта халуун эльгэтэй сэсэрлигэй ажалшан Зинзивер хүбүүнэй, үндэртэ дэлиһэн һанаанай хуягта сахюулшын дүрые бэелүүлээ.
Тэрэнэй зохёохы зөөриин тоодо К. Гольдониин «Хоёр эзэдэй зараса» соохи хөөрхэн, зохидхон тогоошоной туһамарша, «Шүдхэртэй сүндүүг» соохи тоомгүй Дамдин, «Будамшуу» соохи бага дутуушаг аад, яһала солоохойтой Билдуу, мүн энэл зүжэгтэ тон бэрхээр наадаһан Һорниин ба ламын дүрэнүүд байха. Галсан Нанзатовай «Тарган Замай ба Мангадхай тухай онтохон» соо Халюунай ба Колонойн рольнуудшье бии.
Зүжэгшэн олон һонин рольнуудта наадаа, һүүлшын жэлнүүдтэ гүйсэдхэһэн рольнуудынь гэбэл: Г. Башкуевай «Воздушный поцелуй» соо Булад, А. Лыгденовэй «Зүрхэн шулуун» соо Володя, «С.С.С.Р.» соо Сэрэгшэн, «Япон Долгор» соо Дамба, А. Вампиловай «Нугаһанай агнуури» соо Кушак, Дима, «Чингисхаан» соо Сэрэгшэ, С. Эрдэнын «Хойто наһандаа уулзахабди» соо Цэбэг. Тэрэ мүн «Максар.Шуһата тала» соо нэгэ отогой Тайшаа, К. Гоццин «Турандот» соо Труффальдино.
2008 ондо француз драматург Раффи Шартын «Се ля ви» зүжэг шог зугаата дель арте гү, али багуудай шог зугаа гэһэн түхэлөөр Баярма Жалцанова найруулан табиһан юм. Билигто Роже гэдэг инаг дуратай Катрин (Д. Цыденова) һамганайнгаа урбалтаһаа зобоһон хүнэй роль наадажа, гэнтэ тайзан дээрэ ай-сүй сүмэрэн орожо, урбаһан һамгаяа шоо үзэн, гомдолдоо тэшэ ядан, тэрэнээ муушалха юм. Тэрэ рольдоо шунган оронхой, досоонь багтажа ядажа байһан мэдэрэлээ орьёлуулна, хэлэһэн үгэ бүхэниинь өөрын хүдэлсын эрилтэтэй: тэрэ дэбхэршэнэ, хүлөөрөө дэбһэнэ, гомдоно, орилно, диван дээгүүр унана, шала дээгүүр мухарина. Тэрэнэй бурьяатай хурса, шорон үгэнүүдынь эндээл, түр зуурын агшам соол түрэнэ гэхээр. Зүжэгшын абьяастай хүдэлсэнь, этигэмэ нааданинь гаргаһан дүрэдэнь талархал, эбеэл түрүүлэн, харагшадтай халуун холбоон тогтожо, танхим соо һуугшад зоргоороо эльгэ хатаха юм.
Харагшадай ба суг наадагшадайнь талаһаа онсо тэмдэглэдэһэн ажалнуудынь нэрлэбэл: «Хокусайн аягтай зурагууд» соо Сасити Бакин, «Номгон Булад» соо Аяншан, Агуу талын Дээдэхи юртэмсын Эзэн, «Үбгэн ба далай» соо Алаабхишан, «Турандодто» Труффальдино, «Энэрил хайра» соо Самбу лама, «Манкурт» соо Сэрэгшэ г. м.
Б. Л. Дамбаевай шог зугаата бэлигынь суг һураһан нүхэдөөрөө концертын гол наадагшадынь болодог янза бүриин зүжэглэмэл шоу нааданда, «Шог зугаата, энеэдэтэ үдэшэнүүдтэ» ялас гэмэ тодоор харагдажа байдаг. Билигто Дамбаевай ба тэрэнтэй хамта ажалладаг нүхэдэйнь табидаг театральна капустнигууд театрайхинай зохёохы ажалда онсо шэнжэ, шэнэ шэрэ будаг, һүр һүлдэ оруулдагынь арсашагүй.
Билигто Дамбаев театрайнгаа бүхы гастрольнуудта ябалсадаг. Хүгжэлтэ ехэтэй, урагшаа дабхисатай, доторой уян мэдэрэлтэй зүжэгшэндэ харагшад тон дуратай, тэрээнтэй уулзалгаяа хүлеэжэ ядан байдаг юм.
Түрүүшын алхамуудһаа эхилээд, залуу зүжэгшэн бүхы зүжэгүүд ба олоной наадан соо хэһэгүүдтэ, саг зуурын рольнууд болон бишыхан зүжэглэлнүүдтэ хабаадажа байһан. Залуу зүжэгшэн гайхалтай хонгор зангаараа, тайзанай оршонһоо зөөлэхэн ульһаар жэгнэн байдаг абаряараа харагшадта тон һайшаагдаа. Тайзанда ойро зоной хэлэдэгээр, «зүжэгшэндэ бага, ехэ роль байдаггүй» гээшые гэршэлэн, зүжэгшэн алишье рольдоо бүхыгөөрөө болон наададаг. Энэ хадаа залуу зүжэгшэнэй тон һайн шэнжэ болоод, тэрэнэй зохёохы ажалай онсогойн найруулан табигшадай талархал татахань зүб.
Билигто Дамбаев мэргэжэлээ зоригжолтойгоор дээшэлүүлжэ, роль бүхэндөө ямар нэгэн «үзэмхэниие» бэдэрэн, нюураа шэрэ будагай туһаар хубилгажа, бэеынгээ хүдэлсэ, нугарал ба хоолойнгоо абяанай арга боломжонууд дээрэ саг үргэлжэ шударгы хүдэлжэ байдаг. Тииһээр Б-М. Пурбуевай шог ёгтотой зохёолоор Буряад Республикын арадай зүжэгшэн Содном Хажитовай найруулан табиһан «Толдойн хүбүүн Болдой» зүжэгтэ Болдойн гол роль гүйсэдхэжэ, үндэр амжалта туйлаа юм. Хүгшэржэ байһан гэртэхиниинь ори ганса хүбүүндээ һамга абхуулхаяа шиидэн, хадам зууршалдаг Сэндүүхэйе дуудана. Тэрэ баян бүдүүзгэй айлнуудай үхидые олоор асарна, теэд тэдэнэй хэнииншье Болдойн һанаанда тааранагүй. Зүжэгэй түгэсхэлдэ хүбүүниинь өөрөө гэртэхиндээ адуушанайнь басаган, ажалша, даруухан Ягаахан лэ дурыемни татанхай гэжэ дуулгана. Зүжэгшэнэй тус ролиингоо хүгжэмтэ болон уян хүдэлсэтэ талыень тон ураар гаргаһан ушарынь тэрэнэй тайзанай нааданда үргэн арга боломжотой байһые гэршэлээ. Гүйсэдхэһэн энэ ролииень театр шүүмжэлэгшэд А. А. Политов ба В. Ц. Найдакова гэгшэд дээгүүр сэгнээ бэлэй.
Т. Габбе гэгшын «Альманзорой туулган сахаригууд» гэһэн һонирхолтой зүжэгые драмын театр харуулхадаа, 15 мянган харагшадые, багашуултай-ехэшүүлтэйнь, угтажа абаһан юм. Билигто эндэ һайхан үнэншэ сэдьхэлтэй, уян найрагта халуун эльгэтэй сэсэрлигэй ажалшан Зинзивер хүбүүнэй, үндэртэ дэлиһэн һанаанай хуягта сахюулшын дүрые бэелүүлээ.
Тэрэнэй зохёохы зөөриин тоодо К. Гольдониин «Хоёр эзэдэй зараса» соохи хөөрхэн, зохидхон тогоошоной туһамарша, «Шүдхэртэй сүндүүг» соохи тоомгүй Дамдин, «Будамшуу» соохи бага дутуушаг аад, яһала солоохойтой Билдуу, мүн энэл зүжэгтэ тон бэрхээр наадаһан Һорниин ба ламын дүрэнүүд байха. Галсан Нанзатовай «Тарган Замай ба Мангадхай тухай онтохон» соо Халюунай ба Колонойн рольнуудшье бии.
Зүжэгшэн олон һонин рольнуудта наадаа, һүүлшын жэлнүүдтэ гүйсэдхэһэн рольнуудынь гэбэл: Г. Башкуевай «Воздушный поцелуй» соо Булад, А. Лыгденовэй «Зүрхэн шулуун» соо Володя, «С.С.С.Р.» соо Сэрэгшэн, «Япон Долгор» соо Дамба, А. Вампиловай «Нугаһанай агнуури» соо Кушак, Дима, «Чингисхаан» соо Сэрэгшэ, С. Эрдэнын «Хойто наһандаа уулзахабди» соо Цэбэг. Тэрэ мүн «Максар.Шуһата тала» соо нэгэ отогой Тайшаа, К. Гоццин «Турандот» соо Труффальдино.
2008 ондо француз драматург Раффи Шартын «Се ля ви» зүжэг шог зугаата дель арте гү, али багуудай шог зугаа гэһэн түхэлөөр Баярма Жалцанова найруулан табиһан юм. Билигто Роже гэдэг инаг дуратай Катрин (Д. Цыденова) һамганайнгаа урбалтаһаа зобоһон хүнэй роль наадажа, гэнтэ тайзан дээрэ ай-сүй сүмэрэн орожо, урбаһан һамгаяа шоо үзэн, гомдолдоо тэшэ ядан, тэрэнээ муушалха юм. Тэрэ рольдоо шунган оронхой, досоонь багтажа ядажа байһан мэдэрэлээ орьёлуулна, хэлэһэн үгэ бүхэниинь өөрын хүдэлсын эрилтэтэй: тэрэ дэбхэршэнэ, хүлөөрөө дэбһэнэ, гомдоно, орилно, диван дээгүүр унана, шала дээгүүр мухарина. Тэрэнэй бурьяатай хурса, шорон үгэнүүдынь эндээл, түр зуурын агшам соол түрэнэ гэхээр. Зүжэгшын абьяастай хүдэлсэнь, этигэмэ нааданинь гаргаһан дүрэдэнь талархал, эбеэл түрүүлэн, харагшадтай халуун холбоон тогтожо, танхим соо һуугшад зоргоороо эльгэ хатаха юм.
Харагшадай ба суг наадагшадайнь талаһаа онсо тэмдэглэдэһэн ажалнуудынь нэрлэбэл: «Хокусайн аягтай зурагууд» соо Сасити Бакин, «Номгон Булад» соо Аяншан, Агуу талын Дээдэхи юртэмсын Эзэн, «Үбгэн ба далай» соо Алаабхишан, «Турандодто» Труффальдино, «Энэрил хайра» соо Самбу лама, «Манкурт» соо Сэрэгшэ г. м.
Б. Л. Дамбаевай шог зугаата бэлигынь суг һураһан нүхэдөөрөө концертын гол наадагшадынь болодог янза бүриин зүжэглэмэл шоу нааданда, «Шог зугаата, энеэдэтэ үдэшэнүүдтэ» ялас гэмэ тодоор харагдажа байдаг. Билигто Дамбаевай ба тэрэнтэй хамта ажалладаг нүхэдэйнь табидаг театральна капустнигууд театрайхинай зохёохы ажалда онсо шэнжэ, шэнэ шэрэ будаг, һүр һүлдэ оруулдагынь арсашагүй.
Билигто Дамбаев театрайнгаа бүхы гастрольнуудта ябалсадаг. Хүгжэлтэ ехэтэй, урагшаа дабхисатай, доторой уян мэдэрэлтэй зүжэгшэндэ харагшад тон дуратай, тэрээнтэй уулзалгаяа хүлеэжэ ядан байдаг юм.