Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Батомункуева Гыма (Дарима)
- Буряадай Гүрэнэй Ажалай Улаан тугай орденто Х. Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ драмын театрай зүжэгшэн (1969 онhоо)
Дарима Вандановна Батомункуева — Лениградай Гүрэнэй театрай, хүгжэмэй болон кинематографиин дээдэ hургуули 1969 ондо дүүргэжэ ерэhээр, Буряад театрай эрхим заншал сахижа, залу hүрэгтөө дамжуулан, театрай бүридэлдэ хүдэлжэ байдаг.
Ямаршье дүрэ: hандарал хүлгөөнэй гү, уянгын гү, али энеэдэнэй зүжэг гү, гол дүрэ гү, али бага гү, үгэтэй, үгэшьегүй байг — бултыень тэгшэ бэлигтэйгээр гүйсэдхэхэ шадабаритай зүжэгшэн юм. Дарима Батомункуева Буряад театрай тайзан дээрэ 100 гаран дүрэ наадаhан байна.
М. Каримай зохёолоор табигдаhан «В ночь лунного затмения» гэжэ зүжэг соо эдир залуу Зубаржадай түрүүшынгээ ехэ дүрэ тон үнэншэмөөр наадажа, харагшадай зүрхэ сэдьхэлыень татаhан байха. Тиихэдэ Б-М. Пурбуевай зохёолоор «Эрьехэ наран — 1, 2, 3» гэhэн зүжэг соо Мэдэгма Бадлаевнагай дүрэ гүйсэдхэжэ, харагшадайнга эльгэ зүрхые дүүрэн эзэлээ гэхэдэ алдуу болохогүй. Эдэ хоёр дүрэнүүдэй хоорондо зүжэгшын ажабайдалай нилээд утахан, аша үрэтэй 40 жэлэй зохёохы зам шугамлажа гарана.
Тэрэл түрүүшын ехэ дүрын удаа олон тоото уянгата дүрэнүүдые наадаhан байха: Г. Мусреповэй «Козы-Корпеш ба Баян-Слу» соо сэбэр гоё Баян-Слу, М. Каримай «Страна Айгуль» соо Айгуль, хальмаг зохёолшон А. Балакаевай «Эхын зүрхэн» соо Минджа. Зүжэгшэн үндэhэн зүжэгүүдэй уянгата hайхан олон дүрэнүүдые наадажа, тэдээнтэеэ түрэл оронойнгоо нютаг аймагуудаар олон тоото нүүдэл тоглолтонуудта ябаhан байна.
Иимэрхүү маягтай дүрэнүүдhээ гадна Дарима Батомункуева өөрсэ зантай эхэнэрнүүдэй дүрэнүүдые гүйсэдхэhэн байха. Эгээл hонин ажалнуудайнь нэгэн хадаа Ч. Айтматовай «Тополёк мой в красной косынке» гэжэ зүжэг соо урдаа табиhан зорилгоёо ямаршье аргаар бэелүүлдэг, эрэ хүнэй толгой эрьюулжэ, мэхэдээ оруулдаг Кадичагай дүрэ болоно. Тус дүрэ зүжэгшын зохёохы бэлиг шадабариие шэнэ, мэдэгдээгүй талаhаа харуулhан байдаг.
Һүүлэй үедэ наадаһан дүрэнүүдэйнь нэгэн хадаа Б-М. Пурбуевай зохёолоор табигдаһан «Эрьехэ наран» гэһэн зүжэг хүмүүжүүлхы удхатай, аха хүниие хүндэлжэ, арадайнгаа ёһо заншал сахижа ябаха гэһэн һургаалтай. Гэхэ зуура актрисын тайзан дээрэ бии болохотой сасуу харагшад нюдѳѳ сабшангүй адагланад гэжэ тэмдэглэмээр. Тэдэнэй урда малгайнь нэгэ бага таагүйгѳѳр хэлтышэһэн, түдэгэнэһэн наһатайшаг эхэнэр бүхы зүрхэ сэдьхэлээрээ Янжима бэрииеэ гомодхооһон зонһоо аршалха зоригтой бии болоно. Мэдэгма абгайе наадахадаа, Дарима Вандановна бэлигэйнгээ эди шэдиин, сагаан һайхан һанаанайнгаа, уран һайхан нааданайнгаа хүсѳѳр харагшадые наадажа байhан хүнэйнгээ хуби заяае мэдэрүүлжэ, нюдэнһѳѳнь нулимса дуһалуулна. Харагшад ѳѳһэдынгѳѳшье ажабайдал тухай бодомжолон, наһан соогоо хэһэн хэрэгүүдээ шүүмжэлэн һууна. Иимэл даа театрай шэдитэ хүсэн.
«Эрьехэ наран» гэһэн зүжэг 2002 ондо Агын Буряадай тойрогто үнгэрһэн «Алтаргана» гэжэ Уласхоорондын фольклорно театрнуудай фестивальда харуулагдаһан байха юм, мүн тиихэдэ Буряад ороноймнай олонхи аймагуудта табигдаһан юм.
Театрай зүжэгшэдэй аха үетэнэй — Г. Б. Бутухановай, Ц-Д. П. Пурбуевай, М. Г. Елбоновой — наадаһан Б. Гавриловай «Эртэ урдын еhо заншалаар» гэһэн С. Бальжановай зүжэгтэ зон олоороо суглардаг бэлэй.
Тус зүжэг республикымнай ниигэмэй анхаралыень нилээн татаһан юм. Энэ зүжэгѳѳ театр 2006 ондо Улаан-Баатар хотодо үнгэрһэн Монгол туургата арадуудай театрнуудай уласхоорондын IV нааданда хабаадаһан байна. Хандын роль гүйсэдхэһэн Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Дарима Батомункуевагай тайзан дээрэ гарахадань, харагшад онсо һонирхожо харадаг байгаа. Юуб гэбэл, хүн түрэлтэниие анха эртын сагһаа һанааень зобоодог асуудалнуудта — бидэ хэд гээшэбибди, юунэй түлѳѳ, ямар зорилготойгоор энэ юртэмсэдэ хүн боложо түрѳѳ гээшэбибди, ерэдүй үетэнэйнгѳѳ урдаһаа нюур руунь сэхэ хараад ябаха аргатай байхын түлѳѳ хүн гээшэ хайшан гэжэ ажамидарха ёһотой гээшэб — эдэ бүгэдэндэ зүжэгшэн тайзан дээрэхи бодомжолгоороо, үйлэ хэрэгүүдээрээ харюу үгэжэ шадана.
Б. Гавриловай «Чингис хаан» гэжэ зүжэг соо Оуджин эхын дүрэ харагшадта баһал хадуугдаhан байха. Энэ зүжэг Буряад Уласай Гүрэнэй шанда хүртэһэн юм.
Зүжэгшэнэй жасада олон тоото уянгаташье, онсо зан абаритайшье, хүхюутэйшье дүрэнүүд байха. Г. Башкуевай «Собака моей любовницы» гэжэ зүжэг соохи Поля абгайн дүрэ ехэ хүхюутэй байхадаа, ажабайдалай, зүжэгшэнэй дүршэлһѳѳ, мүн абьяас бэлигһээнь эхитэй юм. Ф. Буляковой «Выходили бабки замуж» зүжэг соо Дарима Вандановна Полиные, колхозой наһатайшуулай байрын дүрбэн эхэнэрнүүдэй нэгыень наадаһан юм. Тэрэнэй наадаhан эхэнэр залуу наһанайнгаа дурсалганууд соо ажамидарна. Нүхэрэйнгөө хэды хатуу шэрүүнээр хандадаг байгаашье һаань, тэрээндээ хороо бусалнагүй, нүхэртэеэ бариһан гэр соогоо дулаахан пеэшэндээ нюргаараа няалдаад һуухаяа һанана. Зүжэгшэнэй хүдэлсэ бүхэниинь, үгэ бүхэниинь үнгэрһэн саг тухай гашуудал, түрэл гуламтаяа, гэрээ һанаһан тухайнь хѳѳрэжэ үгэнэ гэжэ тэмдэглэлтэй.
Ямаршье дүрэ: hандарал хүлгөөнэй гү, уянгын гү, али энеэдэнэй зүжэг гү, гол дүрэ гү, али бага гү, үгэтэй, үгэшьегүй байг — бултыень тэгшэ бэлигтэйгээр гүйсэдхэхэ шадабаритай зүжэгшэн юм. Дарима Батомункуева Буряад театрай тайзан дээрэ 100 гаран дүрэ наадаhан байна.
М. Каримай зохёолоор табигдаhан «В ночь лунного затмения» гэжэ зүжэг соо эдир залуу Зубаржадай түрүүшынгээ ехэ дүрэ тон үнэншэмөөр наадажа, харагшадай зүрхэ сэдьхэлыень татаhан байха. Тиихэдэ Б-М. Пурбуевай зохёолоор «Эрьехэ наран — 1, 2, 3» гэhэн зүжэг соо Мэдэгма Бадлаевнагай дүрэ гүйсэдхэжэ, харагшадайнга эльгэ зүрхые дүүрэн эзэлээ гэхэдэ алдуу болохогүй. Эдэ хоёр дүрэнүүдэй хоорондо зүжэгшын ажабайдалай нилээд утахан, аша үрэтэй 40 жэлэй зохёохы зам шугамлажа гарана.
Тэрэл түрүүшын ехэ дүрын удаа олон тоото уянгата дүрэнүүдые наадаhан байха: Г. Мусреповэй «Козы-Корпеш ба Баян-Слу» соо сэбэр гоё Баян-Слу, М. Каримай «Страна Айгуль» соо Айгуль, хальмаг зохёолшон А. Балакаевай «Эхын зүрхэн» соо Минджа. Зүжэгшэн үндэhэн зүжэгүүдэй уянгата hайхан олон дүрэнүүдые наадажа, тэдээнтэеэ түрэл оронойнгоо нютаг аймагуудаар олон тоото нүүдэл тоглолтонуудта ябаhан байна.
Иимэрхүү маягтай дүрэнүүдhээ гадна Дарима Батомункуева өөрсэ зантай эхэнэрнүүдэй дүрэнүүдые гүйсэдхэhэн байха. Эгээл hонин ажалнуудайнь нэгэн хадаа Ч. Айтматовай «Тополёк мой в красной косынке» гэжэ зүжэг соо урдаа табиhан зорилгоёо ямаршье аргаар бэелүүлдэг, эрэ хүнэй толгой эрьюулжэ, мэхэдээ оруулдаг Кадичагай дүрэ болоно. Тус дүрэ зүжэгшын зохёохы бэлиг шадабариие шэнэ, мэдэгдээгүй талаhаа харуулhан байдаг.
Һүүлэй үедэ наадаһан дүрэнүүдэйнь нэгэн хадаа Б-М. Пурбуевай зохёолоор табигдаһан «Эрьехэ наран» гэһэн зүжэг хүмүүжүүлхы удхатай, аха хүниие хүндэлжэ, арадайнгаа ёһо заншал сахижа ябаха гэһэн һургаалтай. Гэхэ зуура актрисын тайзан дээрэ бии болохотой сасуу харагшад нюдѳѳ сабшангүй адагланад гэжэ тэмдэглэмээр. Тэдэнэй урда малгайнь нэгэ бага таагүйгѳѳр хэлтышэһэн, түдэгэнэһэн наһатайшаг эхэнэр бүхы зүрхэ сэдьхэлээрээ Янжима бэрииеэ гомодхооһон зонһоо аршалха зоригтой бии болоно. Мэдэгма абгайе наадахадаа, Дарима Вандановна бэлигэйнгээ эди шэдиин, сагаан һайхан һанаанайнгаа, уран һайхан нааданайнгаа хүсѳѳр харагшадые наадажа байhан хүнэйнгээ хуби заяае мэдэрүүлжэ, нюдэнһѳѳнь нулимса дуһалуулна. Харагшад ѳѳһэдынгѳѳшье ажабайдал тухай бодомжолон, наһан соогоо хэһэн хэрэгүүдээ шүүмжэлэн һууна. Иимэл даа театрай шэдитэ хүсэн.
«Эрьехэ наран» гэһэн зүжэг 2002 ондо Агын Буряадай тойрогто үнгэрһэн «Алтаргана» гэжэ Уласхоорондын фольклорно театрнуудай фестивальда харуулагдаһан байха юм, мүн тиихэдэ Буряад ороноймнай олонхи аймагуудта табигдаһан юм.
Театрай зүжэгшэдэй аха үетэнэй — Г. Б. Бутухановай, Ц-Д. П. Пурбуевай, М. Г. Елбоновой — наадаһан Б. Гавриловай «Эртэ урдын еhо заншалаар» гэһэн С. Бальжановай зүжэгтэ зон олоороо суглардаг бэлэй.
Тус зүжэг республикымнай ниигэмэй анхаралыень нилээн татаһан юм. Энэ зүжэгѳѳ театр 2006 ондо Улаан-Баатар хотодо үнгэрһэн Монгол туургата арадуудай театрнуудай уласхоорондын IV нааданда хабаадаһан байна. Хандын роль гүйсэдхэһэн Буряад Уласай арадай зүжэгшэн Дарима Батомункуевагай тайзан дээрэ гарахадань, харагшад онсо һонирхожо харадаг байгаа. Юуб гэбэл, хүн түрэлтэниие анха эртын сагһаа һанааень зобоодог асуудалнуудта — бидэ хэд гээшэбибди, юунэй түлѳѳ, ямар зорилготойгоор энэ юртэмсэдэ хүн боложо түрѳѳ гээшэбибди, ерэдүй үетэнэйнгѳѳ урдаһаа нюур руунь сэхэ хараад ябаха аргатай байхын түлѳѳ хүн гээшэ хайшан гэжэ ажамидарха ёһотой гээшэб — эдэ бүгэдэндэ зүжэгшэн тайзан дээрэхи бодомжолгоороо, үйлэ хэрэгүүдээрээ харюу үгэжэ шадана.
Б. Гавриловай «Чингис хаан» гэжэ зүжэг соо Оуджин эхын дүрэ харагшадта баһал хадуугдаhан байха. Энэ зүжэг Буряад Уласай Гүрэнэй шанда хүртэһэн юм.
Зүжэгшэнэй жасада олон тоото уянгаташье, онсо зан абаритайшье, хүхюутэйшье дүрэнүүд байха. Г. Башкуевай «Собака моей любовницы» гэжэ зүжэг соохи Поля абгайн дүрэ ехэ хүхюутэй байхадаа, ажабайдалай, зүжэгшэнэй дүршэлһѳѳ, мүн абьяас бэлигһээнь эхитэй юм. Ф. Буляковой «Выходили бабки замуж» зүжэг соо Дарима Вандановна Полиные, колхозой наһатайшуулай байрын дүрбэн эхэнэрнүүдэй нэгыень наадаһан юм. Тэрэнэй наадаhан эхэнэр залуу наһанайнгаа дурсалганууд соо ажамидарна. Нүхэрэйнгөө хэды хатуу шэрүүнээр хандадаг байгаашье һаань, тэрээндээ хороо бусалнагүй, нүхэртэеэ бариһан гэр соогоо дулаахан пеэшэндээ нюргаараа няалдаад һуухаяа һанана. Зүжэгшэнэй хүдэлсэ бүхэниинь, үгэ бүхэниинь үнгэрһэн саг тухай гашуудал, түрэл гуламтаяа, гэрээ һанаһан тухайнь хѳѳрэжэ үгэнэ гэжэ тэмдэглэлтэй.