Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Балданова Лия
- Буряадай Гүрэнэй СССР-эй арадай зүжэгшэн Г. Ц. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ оперо болон баледэй академическэ театрай хатарай зүжэгшэн
- Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн (2012)
- Буряад Уласай Хүндэлэлэлй тэмдэгээр шагнагдаhан (2010)
- «Баледэй эрхим хоёр (пара)» гэһэн нэрлэгдэhэн заабарида илаһанай түлөө (Буряад Уласай Соёлой яаманай диплом 2000)
- «Баледэй эхэнэр хүнэй эрхим дүрэ байгуулhанай түлѳѳ» гэһэн нэрлэгдэhэн заабарида илаһан (БУ Соёлой яаманай диплом, 2005)
- «Буряадай түрүү хүнүүд-2012» гэһэн «Буряад үнэн» гэhэн Хэблэлэй байшангай соносхоhон заншалта мүрысөөндэ илагша
Лия Валерьевна Балданова ороной хойто зүгтэ оршодог Тындэдэ түрэһэн юм. 1996 ондо баледэй абьяас бэлигтэй элитэ бүжэгшэд СССР-эй арадай зүжэгшэн Лариса Петровна Сахьяновагай, Ородой Холбооной Уласай арадай зүжэгшэн Петр Тимофеевич Абашеевэй шаби Буряадай гүрэнэй дунда мэргэжэлэй хатарай hургуули дүүргэһэн байна. Дүүргэмсээрээ Буряадай оперо болон баледэй театрта хүдэлхэеэ ороһон юм.
Лия Балданова тон ажалша, зоримгой, дээрэһээ үгтэһэн бэлигтэй, мэргэжэлэй талаар һайн бэлэдхэлэйнгээ ашаар удангүй театр соогоо гол бүжэгшэдэй нэгэн болоһон байна. Ямаршье бүжэг гүйсэдхѳѳ һаа, наадажа байһан дүрэдөө дүүрэн орожо, хүдэлсэ бүхэнииень тодоор, уран һайханаар харуулжа шададаг юм. Тиимэһээл тэрэнэй наадаһан Одеттэнь, уян энэрхы сэдьхэлтэй залуухан хун шубуун басаган, дурлаһан, сэдьхэлээ хүдэлгэһэн Заремань, гэнэн хонгор согтойхон Ангарань харагшадай эльгэ зүрхыень эзэлжэ, эдэ дүрэнүүдтэй уулзахаяа тэдэнь дахин дахин театрта шамдадаг юм. Мүнѳѳ сагта энэ юунтэйшье зэргэсүүлхээр бэшэ, сэгнэшэгүй зүйл гээшэ.
«Хун шубуута нуур» — эхэнэр хүнэй дүрэ харуулха талаһаа энэ эгээл хүндэ классическа зүжэг гэжэ тоологдодог. Һайн һайхан хүсэнэй муугай нүлѳѳндэ орожо хубилхыень, тиихэдэ муу юумэнэй һайхан боложо тодорхыень харуулжа шадаха хэрэгтэй. Ехэ һайхан шарайтайшье һаа, мэхэлхээр, үгэдѳѳ оруулжа шададаг хара хүсые хара гэжэ, тиихэдэ һайхан һанаан энхэргэн зѳѳлэн гээшэ уян сэдьхэлтэй гэжэ харуулжа шадаха шухала.
Одеттын дүрэ (сагаан хун шубуунай) анха түрүүшынхиеэ хатарай hургуулида һуража байхадаа гүйсэдхэһэн байнаб. Тиихэдээ би Лариса Сахьяновада, Петр Абашеевтэ һурадаг байгааб. Театрта хүдэлжэ эхилхэдээ, гансал Одиллиин парти (хара хун шубуунай) хатардаг һэнби. Залуу ябахада, дүрэеэ хубилгажа харуулха гээшэ нилээд орёохон байдаг һэн. Харин мүнѳѳ дээрээ Одиллиин дүрэ гүйсэдхэхэ намда үлүү һонин болонхой. Мүнѳѳ үедэ би энэ хоёр дүрэ хоюулайень хатардагби. Энэ минии эгээ дуратай баледүүдэй нэгэн болоно, инаг дуран тухай, һайн, муу хүсэнүүдэй тэмсэл тухай эгээл һайхан үльгэр гээшэ" (Лия Балдановагай «Шэнэ Буряад орон» hониндо болоhон хѳѳрэлдѳѳнһѳѳ)
2000 ондо хатаршан Зүүн Сибириин гүрэнэй соёл уралалай ехэ hургуули дүүргэжэ, хатарай багшын мэргэжэлтэй болоһон юм.
2012 оной апрелиин 26-27-до театрай тайзан дээрэ Лия Балдановагай бенефис боложо, «Болеро» (М. Равелиин хүгжэмѳѳр), Ородой Гүрэнэй шагналтан, Санкт Петербургһаа ерэһэн Георгий Ковтуной «Проделки Сатира» (Таноновой хүгжэмѳѳр) баледүүдэй премьерэ үнгэрһэн юм. Энэ зүжэгүүд соо гол дүрэнүүдые Лия Балданова гүйсэдхэхэдѳѳ, ашата багшанар Лариса Сахьяновагай, Петр Абашеевэй мүнхэ дурасхаалда зорюулһан байна.
«Лиятэй хүдэлхэдэ, ехэ хүнгэн байна, бэлигтэй басаган, ажалдань туһалдаг ѳѳрын онсо зантай. Тэрэ нэгэ һууридаа байдаггүй, ходо шэнэ юумэ олохо гэжэ оролдодог. Ѳѳрынгѳѳ хуби заяа ѳѳрѳѳ мүндэлүүлхэ, шанга һүр һүлдэтэй хүн байна», — гэжэ уласхоорондын мүрысѳѳнүүдэй илагша, хатар найруулагша Георгий Ковтун хэлэhэн юм.
Лия Балданова — Засаг Газарта үндэр зиндаата айлшадай урда үгтэһэн олон тоото тоглолтонуудта хабаадаһан: 2010 ондо — Ородой Холбооой Уласай захирал Д. Медведевэй ерэхэдэ, 2011 ондо — Ородой Холбооной Уласай Засаг Газарай Толгойлогшо В. Путинай ерэхэдэ, Хойто-Солонгосой КП ЦК-гай Генеральна секретарь Ким Чен Ирэй ерэхэдэ, Ородой Холбооной Уласай мүнгэн һангай сайд А. Кудринай ерэхэдэ, Ородой Холбооной Уласай соёлой сайд А. Авдеевэй ерэхэдэ. Тиихэдэ 2011 оной октябрь һарада Москвада үнгэрһэн Буряад Уласай ажахы эрхилэлгын болон соёлой үдэрнүүдтэ хабаадаа.
Баледэй уралалай хүгжэлтэдэ нилээд ехэ хубитаяа оруулһанай түлѳѳ 2011 ондо Лия Валерьевна Ородой Холбооной Уласай соёлой яаманай Баярай бэшэгтэ хүртэһэн юм. Мүн тиихэдэ Сэлэнгын аймагай захиргаанай Бэеын тамирай, соёлой, залуушуулай, аяншалгын талаар хорооной Баярай бэшэгээр шагнагданхай (2010).
Лия Балдановагай жаса:
Одетта-Одиллия, томо хун шубууд, бэринүүдэй хатар
(П. Чайковскиин «Лебединое озеро», хатар табигшад — М. Петип, Л. Иванов);
Ангар (Л. Книппер Б. Ямпилов хоёрой «Ангар дүүхэй», хатар табигша — М. Заславский);
Сирениин фея, па-де-де (П. Чайковскиин «Спящая красавица», хатар табигша — М. Петип);
Мирта ( А. Аданай «Жизель», хатар табигшад — Ж. Перро, Ж. Коралли, М. Петип);
Зарема ( Б. Асафьевай «Бахчисарайский фонтан»);
Фортуна (К. Орфын «Кармина Бурана», хатар табигша — Г. Ковтун);
Хабарай саһахан ( А. Пярт, К. Манселла болон бусадай «Юки», хатар табигша — А. Кадрулёва);
Наина ( М. Глинкын «Руслан Людмила хоёр»);
Фея (Г. Доницеттиин «Арлекинада», хатар табигша — Г. Ковтун);
Шехерезада (Ф. Амировай «Тысяча и одна ночь»);
М. Равелиин хүгжэмѳѳр «Болеро» ( хатар табигша — Г. Ковтун);
А.Таноновой хүгжэмѳѳр «Проделки сатира» ( хатар табигша — Г. Ковтун);
К. Сен-Сансын «Умирающий Лебедь», хатар табигша — М. Фокин;
Лиса (А. Бочаровай «Буратино», хатар табигша — О. Игнатьева) болон бусад дүрэнүүд.
Лия Балданова тон ажалша, зоримгой, дээрэһээ үгтэһэн бэлигтэй, мэргэжэлэй талаар һайн бэлэдхэлэйнгээ ашаар удангүй театр соогоо гол бүжэгшэдэй нэгэн болоһон байна. Ямаршье бүжэг гүйсэдхѳѳ һаа, наадажа байһан дүрэдөө дүүрэн орожо, хүдэлсэ бүхэнииень тодоор, уран һайханаар харуулжа шададаг юм. Тиимэһээл тэрэнэй наадаһан Одеттэнь, уян энэрхы сэдьхэлтэй залуухан хун шубуун басаган, дурлаһан, сэдьхэлээ хүдэлгэһэн Заремань, гэнэн хонгор согтойхон Ангарань харагшадай эльгэ зүрхыень эзэлжэ, эдэ дүрэнүүдтэй уулзахаяа тэдэнь дахин дахин театрта шамдадаг юм. Мүнѳѳ сагта энэ юунтэйшье зэргэсүүлхээр бэшэ, сэгнэшэгүй зүйл гээшэ.
«Хун шубуута нуур» — эхэнэр хүнэй дүрэ харуулха талаһаа энэ эгээл хүндэ классическа зүжэг гэжэ тоологдодог. Һайн һайхан хүсэнэй муугай нүлѳѳндэ орожо хубилхыень, тиихэдэ муу юумэнэй һайхан боложо тодорхыень харуулжа шадаха хэрэгтэй. Ехэ һайхан шарайтайшье һаа, мэхэлхээр, үгэдѳѳ оруулжа шададаг хара хүсые хара гэжэ, тиихэдэ һайхан һанаан энхэргэн зѳѳлэн гээшэ уян сэдьхэлтэй гэжэ харуулжа шадаха шухала.
Одеттын дүрэ (сагаан хун шубуунай) анха түрүүшынхиеэ хатарай hургуулида һуража байхадаа гүйсэдхэһэн байнаб. Тиихэдээ би Лариса Сахьяновада, Петр Абашеевтэ һурадаг байгааб. Театрта хүдэлжэ эхилхэдээ, гансал Одиллиин парти (хара хун шубуунай) хатардаг һэнби. Залуу ябахада, дүрэеэ хубилгажа харуулха гээшэ нилээд орёохон байдаг һэн. Харин мүнѳѳ дээрээ Одиллиин дүрэ гүйсэдхэхэ намда үлүү һонин болонхой. Мүнѳѳ үедэ би энэ хоёр дүрэ хоюулайень хатардагби. Энэ минии эгээ дуратай баледүүдэй нэгэн болоно, инаг дуран тухай, һайн, муу хүсэнүүдэй тэмсэл тухай эгээл һайхан үльгэр гээшэ" (Лия Балдановагай «Шэнэ Буряад орон» hониндо болоhон хѳѳрэлдѳѳнһѳѳ)
2000 ондо хатаршан Зүүн Сибириин гүрэнэй соёл уралалай ехэ hургуули дүүргэжэ, хатарай багшын мэргэжэлтэй болоһон юм.
2012 оной апрелиин 26-27-до театрай тайзан дээрэ Лия Балдановагай бенефис боложо, «Болеро» (М. Равелиин хүгжэмѳѳр), Ородой Гүрэнэй шагналтан, Санкт Петербургһаа ерэһэн Георгий Ковтуной «Проделки Сатира» (Таноновой хүгжэмѳѳр) баледүүдэй премьерэ үнгэрһэн юм. Энэ зүжэгүүд соо гол дүрэнүүдые Лия Балданова гүйсэдхэхэдѳѳ, ашата багшанар Лариса Сахьяновагай, Петр Абашеевэй мүнхэ дурасхаалда зорюулһан байна.
«Лиятэй хүдэлхэдэ, ехэ хүнгэн байна, бэлигтэй басаган, ажалдань туһалдаг ѳѳрын онсо зантай. Тэрэ нэгэ һууридаа байдаггүй, ходо шэнэ юумэ олохо гэжэ оролдодог. Ѳѳрынгѳѳ хуби заяа ѳѳрѳѳ мүндэлүүлхэ, шанга һүр һүлдэтэй хүн байна», — гэжэ уласхоорондын мүрысѳѳнүүдэй илагша, хатар найруулагша Георгий Ковтун хэлэhэн юм.
Лия Балданова — Засаг Газарта үндэр зиндаата айлшадай урда үгтэһэн олон тоото тоглолтонуудта хабаадаһан: 2010 ондо — Ородой Холбооой Уласай захирал Д. Медведевэй ерэхэдэ, 2011 ондо — Ородой Холбооной Уласай Засаг Газарай Толгойлогшо В. Путинай ерэхэдэ, Хойто-Солонгосой КП ЦК-гай Генеральна секретарь Ким Чен Ирэй ерэхэдэ, Ородой Холбооной Уласай мүнгэн һангай сайд А. Кудринай ерэхэдэ, Ородой Холбооной Уласай соёлой сайд А. Авдеевэй ерэхэдэ. Тиихэдэ 2011 оной октябрь һарада Москвада үнгэрһэн Буряад Уласай ажахы эрхилэлгын болон соёлой үдэрнүүдтэ хабаадаа.
Баледэй уралалай хүгжэлтэдэ нилээд ехэ хубитаяа оруулһанай түлѳѳ 2011 ондо Лия Валерьевна Ородой Холбооной Уласай соёлой яаманай Баярай бэшэгтэ хүртэһэн юм. Мүн тиихэдэ Сэлэнгын аймагай захиргаанай Бэеын тамирай, соёлой, залуушуулай, аяншалгын талаар хорооной Баярай бэшэгээр шагнагданхай (2010).
Лия Балдановагай жаса:
Одетта-Одиллия, томо хун шубууд, бэринүүдэй хатар
(П. Чайковскиин «Лебединое озеро», хатар табигшад — М. Петип, Л. Иванов);
Ангар (Л. Книппер Б. Ямпилов хоёрой «Ангар дүүхэй», хатар табигша — М. Заславский);
Сирениин фея, па-де-де (П. Чайковскиин «Спящая красавица», хатар табигша — М. Петип);
Мирта ( А. Аданай «Жизель», хатар табигшад — Ж. Перро, Ж. Коралли, М. Петип);
Зарема ( Б. Асафьевай «Бахчисарайский фонтан»);
Фортуна (К. Орфын «Кармина Бурана», хатар табигша — Г. Ковтун);
Хабарай саһахан ( А. Пярт, К. Манселла болон бусадай «Юки», хатар табигша — А. Кадрулёва);
Наина ( М. Глинкын «Руслан Людмила хоёр»);
Фея (Г. Доницеттиин «Арлекинада», хатар табигша — Г. Ковтун);
Шехерезада (Ф. Амировай «Тысяча и одна ночь»);
М. Равелиин хүгжэмѳѳр «Болеро» ( хатар табигша — Г. Ковтун);
А.Таноновой хүгжэмѳѳр «Проделки сатира» ( хатар табигша — Г. Ковтун);
К. Сен-Сансын «Умирающий Лебедь», хатар табигша — М. Фокин;
Лиса (А. Бочаровай «Буратино», хатар табигша — О. Игнатьева) болон бусад дүрэнүүд.