Рабданова Базар-Ханда

«Тэрэ хайшан гээд юм, зүгөөр хүниие хашараангүй, обеорогдонгүй хажуудашни байжа шададаг, тэрэнэй бии гү, али үгы байһые үлэ мэдэг лэ ойлгохош, энэ бол тон өөрынь онсо шэнжэ һэн».

...Түрэлхиин бэлиг тушаа бодолгото болоходоо (тиин тэрэ зүжэгшэн ба хүн талаараа адли тэгшэ бэлигтэй һэн), заатагүй али багһаа эхилһыень бэдэрхэш. Тэрэ Агын үргэн талын Улаан-Туяа гэжэ бишыхан тосхондо үнэр бүлын үри болон түрэһэн юм. Зүгөөр (буряадууд энэ ушарые буян гэдэг), тэрэниие ондоо нэгэ холынгоо түрэлэй айлда басаганиинь болгон үгэһэн. Түрэһэн эхэһээ басаган һонор ухаа, шогтой хүхюун абари, тэсэбэри түншэ халан абаа, харин үргэмэл эжыһээнь тэрээндэ урлаха, эсхэхэ, оёхо бэлиг үгтөө. Олонхи зон гайхагша һэн (оюутан ябахадаа, мүнгэ танганай хоморто), хайшан гээд иимэ гоёор, моодын эрилтээр, таарамжатайгаар хубсална гээшэб гэжэ. Теэд тэрэ энэ тэрэ хубсаһаяа хангилаад, шэнээр эсхээд, һэльбээд, харан гэһээш, тад ондоо, шэб шэнэхэн, танихаар бэшэ юушьеб үмдөөд ябажа байхал даа. Үшөө аргагүй уран бэрхээр нэхэхэ, элдэб хээтэй угалзануудые үнгэ-үнгөөрнь тааруулаад, һонин өөрсөөр зохёожорхихо. «Ши модельер лэ болохо байгааш, олзотойшье, мүнгэтэйшье юумэ гээшэ, һара һаралан гастрольдо ябанхаар», — гэлдэн шоглогшо һэмди. Базар-Ханда хэлэ бэшэгэйшье талаар амжалта туйлаха арга шадабаритай, дунда һургуули дүүргэмсээрээ англи хэлэшье хүүгэдтэ заажа туршаһан. Мүн тоо бодолго мэтэ нарин ухаандашье хабаатай хэшээлнүүдтэ һэдэбтэй байһан. Теэд тэрэ зүжэгшэнэй һургуулиие шэлэжэ һуралсаа.

Али магад тэрэниие Лениградай галханууд, сагаан һүнинүүд, Нева, Фонтанка, Петергоф, Пушкин хото, Эрмитаж, Исаакий гэхэ мэтэ татаа юм гү? Теэд бидэнэр, хүдөөгэй басагад, хүбүүд, хаанаһаа тэдээн тухай дуулахашье һэмбибди даа? Һанахада, тэрэ гадаада шэнжээрээ, хэршье жэбжэгэр сомор бэетэй, һайхан хоолойтой, урин зохидшье бол, тус мэргэжэлдэ тон таараха гэхээр бэшэ байгаа. Тэрээндэ зүжэгшэнэй «убайгүйнь,» яла салань, сортоотой, сүлөөтэ бардам абари халташье харагдаагүй. Зоной ойлгосоор, зүжэгшэн гээшэ шогууша, хөөрүү, һаахаруушаг хүн баймаар. Тиигэбэшье дээдэ һургуулида орохо шалгалта дээрээ «Хони хайшалалган» гэжэ зураглал (этюд) харуулжа, бултаниие гайхуулаа һэн. Энэ үзэгдэлдэ тэрэнэй доторойнь хүсэн, нюурамгайнь, ажабайдал һайн мэдэхэ байһаниинь, шуран солбониинь, юумые байһан соонь харуулха хабань ба шог гаргажа шадаха байһаниинь эли харагдаа. Бидэшье, шалгалтын комиссишье бултадаа унатараа энеэлдээ һэмди. Хожомынь тэрэнэй барюу, хамагаа нээгээд орхихогүй абариинь саана нарин бүридэлтэ дотоодынь байдал таагдажа, хүгжэмдэ һонорынь, нугархай уяниинь, түрэлхиинь түншэтэй, шогууша зангыень эрхэбэшэ сэгнээбди. Энэ мэтые манай студиин хүтэлэгшэ Николай Кузьмич Децик бидэнһээ түрүүн Базар-Хандын бэлигые мэдэржэ, бидэнэй «нюдэ нээбэ» ха юм. Юрэдөөл, багша гү, али найруулан табигшада байгаалиһаа үгтэһэн тон өөрсэ, дабтагдашагүй «бурханай бэлэгтэй» зониие ойлгожо абахань шухала хэрэг лэ.

Тэрээндэ зүжэгшэн болоһон хуби заяаниинь урагшатай байгаа гү?.. Зүгөөр урагшатай гэгдэһэн үйлэ заяамнай юун гээшэб? Юугээр тэрэниие хэмжэлтэйб? Рольнуудайнь тоогоор гү? Нэрэ соло, сэтгүүлшэдэй абьяастай һонирхолоор ба һонинуудһаа хайшалан абаһан статьянуудаар гү? Энэ тухайгаар бодобол, тиимэ элбэг юумэ үгы байгаа. Яһала элдэб хэмжээнэй рольнуудай бии байгаашье һаань. Д. Дылгыровай «Хари хүнэй гашуудал» соохи хүгшөөргэ, ганса бэе, хото хүдөөгэй забһарай Пэмпэдида Сосоровнаешье дурсая. Энэ роль соонь хуу юумэниинь, үһэеэ заһаха маягһаань эхилээд, ябаха-гэшхэлхэ хүрэтэрнь, энеэдэтэйшье, бага-сага ёгто шогтойшье байн гэһээнь, гэнтэ — азагүйдэлгэ, доторой шэмшэрээн, яншаан.

Хожомынь, мэргэжэлтэ зүжэгшэн болоод байхадаашье, ондоошье рольнуудта наадахадаа, нэгэ олоһоноо дабтахань хомор, тэрэ шэнээр зураглама шэрэ будаг, ролиингоо «үрэһэ» оторол бэдэрээ... Хүнүүдээр (хүн бүхэнтэй бэшэ!) яһала һайнаар, дүтэ харилсадаг һэн. Тэрэнэй гримерко соогоо гү, али театрай али нэгэ углуу, буланда сугтаа хүдэлдэг зониинь тойрожо, үгы һаа, нэгэ юушьеб утаһаар нэхэжэ, элдэб зугаа дэлгэжэ байхыень обёоржо болохоор һэн. Баясан дэмжэхэ, хүндэмүүшэ зангыень ёһотоор сэгнэхэ дүтын нүхэдшье бии байгаа. Тэрэ юрын зонуудай дүхэриг соо ябаха тон дуратай бэлэй. Манай хуушанай, элитэ зүжэгшэн Найдан Гендуноватай ехэл тааража, хани халуунаар нүхэсэдэг һэн.
...Базар-Хандые, мүнөө хэлэдэгээр, өөрөө өөрыгөө хангаха шадалтай хүн байгаа гэмээр. Өөрыгөө доромжолон, хэнһээшьеб юушьеб эрижэ шадахагүй байгаа. Элдэб хэрүүл уруулһаа бэеэ тойруулан, һэргылэн ябаһан агууехэ Мария Бабанова мэтэ театрайнгаа хамтын шууяатай, дарьяатай суглаанууд (зарим ушарта хэрэгшьегүй) дээрэ нэгэтэшье бодожо үгэ хэлээгүй...

Буянта хүбүүндээ аргагүй энхэргэн, һэргэлэн, анхарал ехэтэй һайхан эжы байгаа. Ажабайдалые онсо һонороор, өөрын хараатайгаар мэдэрэн, амитан зондо хайрын сэдьхэл үзүүлжэ ябаа. Энэ бол хүнэй, зүжэгшэнэй гол бэлиг бэшэ гү? Бодожо үзэхэдэ, тэрэнэй наадаһаниинь үсөөн, гүйсэдхэжэ шадаха байһан рольнуудаа, тон өөрынгөө гол ролииешье гүйсэдхэжэ үрдеэгүй гэхээр байна. Сэсэн бодолтой, ажабайдалые зүбөөр ойлгохо шадабаритай байһандаа Б. Брехтын Мамаша Кураж гэгшын рольдошье таараха һэн ха,.. тиимэһээ гомдолой мэдэрэл хөөрэхэдэл гэнэ, яабашье бэлиг гээшэ олоной хэрэглэхэ зүйл гээшэл.

Зоной хэлсэдэгээр, бэеэ баринги байлга мэдээжэ болохо харгые хаадаг. Гэбэшье, тэрээндэ ондоо бодол сэнтэй байжа болоо. Эртэ урдын хитад гүн ухаатанай бодомжолгоор: «Би өөртөө хүндэ дуратай ба гамтай байлгые хүндэлнэб, ондоо хэнииешьеб ахижа гарахаяа тэбшэхэ байһанаа сэгнэнэб!».