Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Найдакова Валентина
- Профессор
- Соёл, уралал шэнжэлэлгын эрдэмэй доктор
- Ехэ һургуулиин эрдэмэй бага академиин академик
- Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
- Буряадай АССР-эй эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша
- Буряадай Гүрэнэй шангай лауреад
- Россиин уралалай габьяата ажал ябуулагша
Валентина Цыреновна Найдакова 1927 оной майн 20-до Түнхэнэй аймагай Тооро тосхондо түрэһэн. Һургуулиин һүүлээр П. И. Чайковскийн нэрэмжэтэ театральна-хүгжэмэй дунда мэргэжэлэй һургуулиин театрай таһагта орожо һуралсаа. Тэрэниие театр ба хүгжэмэй оршон руу хүтэлэн оруулһан зонииень нэрлэбэл: тайзан дээрэ хэлэлгын мэргэжэлээр багша Екатерина Дмитриевна Прозорова-Миронская, буряад бүлэгэй ахалагша Владимир Константинович Халматов, зүжэг найруулан табигшад Буянта Григорьевич Аюшин, Гомбожаб Цыдынжапович Цыдынжапов, мүн театрай педагогикоор Станиславскитай нэгэ хараатан, һүүлшынь курсда зааһан Николай Васильевич Демидов гэгшэд.
1949 ондо тусхай дунда һургуулияа түгэсхэһэнэй удаа залуу зүжэгшэн Валентина Найдакова Буряад-Монголой нүүдэл театрта ажаллажа захалаа. Зүжэгшэнэй хуби заяан урагшатайгаар эхилжэ, тэрэ театрай бүхы найруулгануудта сүлөө забдагүй оролсохо талаантай байгаа. Юһэн жэлэй хугасаа соо 50-д тойрон рольнуудта наадагдаа. Тэдээн сооһоонь томошог рольнуудыень онсолбол: Катерина (Н. Островскиин «Аадар»), Настя (Николаев-Радзинскийн «Түрүүшын хабар»), Лаура (Э. Вильдын «Гэрэй заяаша»), Надежда (М. Горькийн «Дайсад»), Валентина (А. Баряновай «Саада эрьедэ»), Му-Лань (Цао Юйин «Сэлмэг тэнгэри» ба «Тайфун» соо Сы Фын), Маша (Н. Погодиной «Кремлиин курантнууд»), Софья (А. Грибоедовэй «Ухаанһаа болоһон уйдхар»), Сырмаа (Б-М. Пурбуевай «Сасуутан»), Лена Твороженкова (Павленкын «Жаргал»).
Валентина Цыреновна дууһашагүй репетицинүүд болон бүхы Буряад ороноороо хэдэн һараар ябадаг гастрольнуудайнгаа забһарта һамбаашалан, түрүүн Буряадай багшын дээдэ һургуулида, саашадаа Эрхүүгэй гүрэнэй ехэ һургуулиин хэлэ бэшэгэй таһагта һуралсажа гараа. Уран зохёолдо дурлалынь тэрэниие «Байгал» сэтгүүлэй шүүмжэлэлэй таһагые эрхилэгшын тушаалда асарба. 1959 ондо Москва хотодо үнгэрһэн буряад соёл ба уран зохёолой хоёрдугаар декадын үдэрнүүдтэ А. Грибоедовай «Ухаанһаа болоһон уйдхар» гэжэ зүжэгтэ Софьиин рольдо наадаһан. Тус декадын һүүлээр тэрэ гансата Буряад ороноо бусаагүй, шэнэ мэдэсэнүүд тээшэ эжэлүүдгүй тэгүүлдэг хүсэлынь ГИТИС-эй аспирантурада орохыень баадхаһан байгаа. Эндэ Валентина Цыреновна «Мүнөө үеын буряадай драматическэ театр» гэһэн түрүүшынгээ монографи бэшээд, Буряад орон соогоо тон түрүүшын уралал шэнжэлэлгын эрдэмэй кандидат болобо. Энэ үйлэ хэрэгынь тэрээндэ амжалта асархын хажуугаар тон ехэ харюусалгатайшье болгоо һэн бэзэ.
1962 онһоо мүнөөдэр хүрэтэр Валентина Цыреновна ВСГИК-тэ (ВСГАКиИ) хүдэлжэ байна. 1980 ондо Бүхэсоюзна уралал шэнжэлэлгын институдта «Буряадай драматическэ театр. Байгуулагдаһанһаа хойшо 1970 он болотор» гэһэн темээр докторой диссертаци хамгаалаа. 1984 ондо «Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай академическэ театрай зүжэгшэд. Театральна дүрэ зурагууд» гэжэ гурбадахи монографинь хэблэгдээ. 2005 ондо «Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай академическэ театр — XX зуун жэлэй (1975-2003 онууд) һүүлшын үе» гэһэн монографиингаа түлөө Буряад Республикын Гүрэнэй шангай лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн юм. 2012 ондо хэблүүлһэн «Буряадай театрнууд» гэһэн ном соонь Х. Намсараевай нэрэмжэтэ театр ехэхэн һуури эзэлэнхэй. 2015 ондо В. Ц. Найдакова театрай уралалай хүгжэлтэдэ оруулһан онсо габьяагайнгаа түлөө «Алтан баг» гэжэ тусхай шангай лауреад болоһон байна.
Валентина Цыреновна 150 гаран шэнжэлхы хүдэлмэринүүдэй зохёогшо, тэдэнэйнь дунда табан монографи, нэгэ нэгээрээ ба бүлэгөөрөө һуралсалай заабаринууд оронхой. Тэрээндэ заалгаһан шабинарынь мүнөө Россиида мэдээжэ театр шэнжэлэгшэд болонхой, Владивостокһоо Санкт-Петербург хүрэтэр бүхы оронойнгоо дэбисхэр дээрэ оршодог соёл уралалай дээдэ һургуулинуудта хүдэлжэ байдаг.
Буряад ороной театральна соёл уралалай хүгжэлтэдэ, мүн бүхыдөө соёлдо хабаатай ажалшадые бэлэдхэһэнэйнгээ түлөө В. Ц. Найдакова гүрэн түрын зүгһөө үндэр сэгнэлтэдэ хүртэһэн. Олон жэлэй туршада аша үрэ ехэтэйгээр соёл, эрдэм, гэгээрэлэй талаар ажал ябуулһанайнь түлөө В. Ц. Найдаковада олон янзын хүндэтэ нэрэ солонууд олгогдоо: "Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ«(1967), «Буряадай АССР-эй эрдэм ухаанай габьяата ажал ябуулагша» (1981), «Россиин Федерациин габьяата ажал ябуулагша» (1988), засаг түрын зүгһөө «Ажалда шалгарһанай түлөө», «Шэн зоригто ажалай түлөө» гэһэн медальнуудаар шагнагдаа.
1949 ондо тусхай дунда һургуулияа түгэсхэһэнэй удаа залуу зүжэгшэн Валентина Найдакова Буряад-Монголой нүүдэл театрта ажаллажа захалаа. Зүжэгшэнэй хуби заяан урагшатайгаар эхилжэ, тэрэ театрай бүхы найруулгануудта сүлөө забдагүй оролсохо талаантай байгаа. Юһэн жэлэй хугасаа соо 50-д тойрон рольнуудта наадагдаа. Тэдээн сооһоонь томошог рольнуудыень онсолбол: Катерина (Н. Островскиин «Аадар»), Настя (Николаев-Радзинскийн «Түрүүшын хабар»), Лаура (Э. Вильдын «Гэрэй заяаша»), Надежда (М. Горькийн «Дайсад»), Валентина (А. Баряновай «Саада эрьедэ»), Му-Лань (Цао Юйин «Сэлмэг тэнгэри» ба «Тайфун» соо Сы Фын), Маша (Н. Погодиной «Кремлиин курантнууд»), Софья (А. Грибоедовэй «Ухаанһаа болоһон уйдхар»), Сырмаа (Б-М. Пурбуевай «Сасуутан»), Лена Твороженкова (Павленкын «Жаргал»).
Валентина Цыреновна дууһашагүй репетицинүүд болон бүхы Буряад ороноороо хэдэн һараар ябадаг гастрольнуудайнгаа забһарта һамбаашалан, түрүүн Буряадай багшын дээдэ һургуулида, саашадаа Эрхүүгэй гүрэнэй ехэ һургуулиин хэлэ бэшэгэй таһагта һуралсажа гараа. Уран зохёолдо дурлалынь тэрэниие «Байгал» сэтгүүлэй шүүмжэлэлэй таһагые эрхилэгшын тушаалда асарба. 1959 ондо Москва хотодо үнгэрһэн буряад соёл ба уран зохёолой хоёрдугаар декадын үдэрнүүдтэ А. Грибоедовай «Ухаанһаа болоһон уйдхар» гэжэ зүжэгтэ Софьиин рольдо наадаһан. Тус декадын һүүлээр тэрэ гансата Буряад ороноо бусаагүй, шэнэ мэдэсэнүүд тээшэ эжэлүүдгүй тэгүүлдэг хүсэлынь ГИТИС-эй аспирантурада орохыень баадхаһан байгаа. Эндэ Валентина Цыреновна «Мүнөө үеын буряадай драматическэ театр» гэһэн түрүүшынгээ монографи бэшээд, Буряад орон соогоо тон түрүүшын уралал шэнжэлэлгын эрдэмэй кандидат болобо. Энэ үйлэ хэрэгынь тэрээндэ амжалта асархын хажуугаар тон ехэ харюусалгатайшье болгоо һэн бэзэ.
1962 онһоо мүнөөдэр хүрэтэр Валентина Цыреновна ВСГИК-тэ (ВСГАКиИ) хүдэлжэ байна. 1980 ондо Бүхэсоюзна уралал шэнжэлэлгын институдта «Буряадай драматическэ театр. Байгуулагдаһанһаа хойшо 1970 он болотор» гэһэн темээр докторой диссертаци хамгаалаа. 1984 ондо «Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай академическэ театрай зүжэгшэд. Театральна дүрэ зурагууд» гэжэ гурбадахи монографинь хэблэгдээ. 2005 ондо «Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай академическэ театр — XX зуун жэлэй (1975-2003 онууд) һүүлшын үе» гэһэн монографиингаа түлөө Буряад Республикын Гүрэнэй шангай лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн юм. 2012 ондо хэблүүлһэн «Буряадай театрнууд» гэһэн ном соонь Х. Намсараевай нэрэмжэтэ театр ехэхэн һуури эзэлэнхэй. 2015 ондо В. Ц. Найдакова театрай уралалай хүгжэлтэдэ оруулһан онсо габьяагайнгаа түлөө «Алтан баг» гэжэ тусхай шангай лауреад болоһон байна.
Валентина Цыреновна 150 гаран шэнжэлхы хүдэлмэринүүдэй зохёогшо, тэдэнэйнь дунда табан монографи, нэгэ нэгээрээ ба бүлэгөөрөө һуралсалай заабаринууд оронхой. Тэрээндэ заалгаһан шабинарынь мүнөө Россиида мэдээжэ театр шэнжэлэгшэд болонхой, Владивостокһоо Санкт-Петербург хүрэтэр бүхы оронойнгоо дэбисхэр дээрэ оршодог соёл уралалай дээдэ һургуулинуудта хүдэлжэ байдаг.
Буряад ороной театральна соёл уралалай хүгжэлтэдэ, мүн бүхыдөө соёлдо хабаатай ажалшадые бэлэдхэһэнэйнгээ түлөө В. Ц. Найдакова гүрэн түрын зүгһөө үндэр сэгнэлтэдэ хүртэһэн. Олон жэлэй туршада аша үрэ ехэтэйгээр соёл, эрдэм, гэгээрэлэй талаар ажал ябуулһанайнь түлөө В. Ц. Найдаковада олон янзын хүндэтэ нэрэ солонууд олгогдоо: "Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ«(1967), «Буряадай АССР-эй эрдэм ухаанай габьяата ажал ябуулагша» (1981), «Россиин Федерациин габьяата ажал ябуулагша» (1988), засаг түрын зүгһөө «Ажалда шалгарһанай түлөө», «Шэн зоригто ажалай түлөө» гэһэн медальнуудаар шагнагдаа.