Зүжэгшэд ба хүгжэмшэд
Ендонов Баярто
- Буряад Уласай габьяата артист
- 2005 оной соёл урлалай талаар Буряадай Гүрэнэй шангай лауреад
- «Буряадай түрүү хүнүүд” гэһэн республика доторхи мүрысөөнэй “Будамшуу-2005” гэжэ нэрлэгдэһэн заабаряар лауреад
Ендонов Баярто Викторович ВСГАКиИ-н зүжэгшэдэй студи дүүргэһэнэй удаа 2002 онһоо театрта хүдэлнэ. Тэрэнэй хэлэһээр, тон түрүүшынь ба гол гүйсэдхэлгэнь гэбэл агууехэ И. Смоктуновский В. Высоцкий хоёрой наадаһан Гамледай роль болоно. Зүжэгшэд ба зүжэг найруулан табигшадай хэлэһээр: «Хэн Гамледые нааданаб, хэн тэрээнтэй хабирсалданаб — тэрэ ямарханшье рольнуудые бултыень дабаха». Нээрээшье, анхан иимэ нэрэтэй дипломно зүжэгтэ наадаһан ушарынь саашадаа гүйсэдхэһэн Мэкки-хутага, Треплев, Дай Хун гэхэ мэтэ 30 рольнууд тээшэнь дэбжүүлэн зоригжуулха табсангынь болоо.
Баяртын хадуугдама өөрсэ гадаада түхэлынь элдэб янзын рольнуудые бүтээхэдэнь урагшатай туһална. Тэрэ ядамаргүй хүнгэнөөр «Түрын дүхэриг» соо хүрьгэн хүбүүнэй, «Зуун жэлнүүдэй уулзуурта» нэгэдүгээр Петр хаанай, А. Лыгденовэй «Зүрхэн шулуун» соо Евгений Онегинэй, Геннадий Башкуевай «С.С.С.Р» зүжэг соо гвардиин капитан Красавчик-Һайхасаанай рольдо сүм орон наадажа шадана. Харин «Бальжан хатан» зүжэгтэ Дай Хун тайжын рольдо наадахадань, тон түрэлхи бэлигынь һанагдаагүй талаһаа нээгдэн харагдаа.
Харагшад илангаяа Б. Брехтын «Һохор сагаанай сэнтэй сэдьхэлэй дуун» соо гүйсэдхэһэн Мэкки-хутагын дүрые ялас гэмээр гаргажа шадаһандань тон һайхашаан талархаа. Тус роль Буряад Республикын Соёлой ба олониитын харилсаануудай талаар яаманай байгуулһан «Эрэ хүнэй 2005 оной эрхим роль» гэжэ нэрлэгдэһэн заабаряар дипломдо болон харагшадай «Жэлэй эрхим зүжэгшэн» гэһэн шанда хүртөө юм. Зүжэгшэн саашадаашье алдуугүй шүүбэритэ ба олон самсаалта «иисуусай» дүрые ерээдүйнгээ зүжэгүүдтэшье урагшатай шэлжүүлхэ аргатай байгаа. Үрэ дүнгынь удаан хүлеэлтэгүй байжа, хитад драматург Цао Юй гэгшын «Залинта аадар» зүжэгтэ үйлэдбэриин эзэн Пу-Юаниин дунда хүбүүнэй роль гүйсэдхэлгэнь харагшадай үндэр сэгнэлтэ абаһан гээшэ.
«Театрай репертуарта классикын бии байбал, театр болон зохёохы бүлэгынь эрхим һайн шатада гаранхай гэжэ тобшолол хэгдэдэг. Баярта Ендонов Дарима Лубсанова гэгшэд Константин Треплевэй болон Нина Заречнаягай рольнуудта наадахадаа, ганса түрэлхиин бэлигэй бэшэ, мүн залуугай залинта охиной, доторой бэльгүүн шанарай ашаар гүйсэдхэхэ дүрэнүүдтээ нэбтэрэн орожо шадана. Табигдаһан найруулгада гол гү, али хоёрдохи шатын рольнууд илгаагүй гэбэшье, бэлиг түгэс зүжэгшэн Баярта Ендоновой наадые үлүүсэ анхаралтайгаар адаглажа байһанаа гэнтэ ойлгонош. Тэрэ Нинэтэй, эхэтэеэ, мүн ондоошье суг наадагшадаараа байһан үйлэнүүдтэ адли һайнаар харагдаха юм. Константин Треплевэй гашуудалта оршон руу гүнзэгыгөөр шунган оролгонь гайхамаар», — гэжэ Т. Б. Дугарова бэшэһэн байдаг.
Баярта рольнуудайнгаа үйлэ хуби, хүдэлсэ бүхэндэ этигүүлжэ шадана: тэрэнэй геройнуудта даган баясанаш, үнэн зүрхэнһөө тэдэниие хайрланаш, ажабайдалай сохилто доро нугыхагүйдэнь баясанаш. «Эли тодо, хурсаар, доторой хүсэтэйгөөр, шуналтайгаар наадаха дуратайб. Би юрэдөөл абьяас ехэтэй хүмби. Бүхы юумэндэ шунган оромоор зүйл олдодог. Мүн театрай зүжэглэлдэшье...», — гэжэ өөрөө хэлэһэн байдаг. Зүжэгшэн шог зугаатай зүжэглэлнүүдтэ, онтохонуудта наадаха тон дуратай, жэшээлхэдэ, хүүгэдтэ болон залуушуулда зорюулагдаһан иимэ зүжэгүүдтэ тэрэ хабаадаа: «Могойто намагай жэгтэйхэн ушарнууд», «Бэмби», «Белоснежка ба долоон гномууд», «Али Баба, 40 дээрмэшэд ба нэгэ эрдэмтэ тоти шубуун».
2004 ондо Саян ба Эржена Жамбаловуудай «Урагшаа» гэһэн хамтаралтай сугтаа Америкэ гастрольдо ошожо, Нью-Йорк хотодо «Ла мама» театрай тайзан дээрэ Аламжа Мэргэнэй роль гүйсэдхэһэн байна. Буряад драмын театрай эмхидхэлээр Агууехэ Эсэгын дайнай 60 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан «Драмын зүжэгшэд дуулана» гэһэн нэгэдүгээр хүгжэмтэ мүрысөөндэ Баярта Ендонов хабаадажа, Р. Гамзатовай шүлэг дээрэ Я. Френкелиин бэшэһэн «Тохорюунууд» гэжэ дуу гүйсэдхэһэнэй түлөө 1-хи һуурида гараһан юм.
Баярта Ендонов театрай рольнуудһаа гадна, кинодошье наадажа туршаһан байха. Бэлигтэй зүжэгшэнэй Чингисхаанай залуу наһан тухай түрүүшын буряад фильм болохо «Чингисхаанай нэгэдэхи дайшалхы нүхэр» гэжэ найруулгада хабаадахадань, киногойхид тэрэниие оройдоо шалгалтагүйгөөр абаһан байна.
Баяртын хадуугдама өөрсэ гадаада түхэлынь элдэб янзын рольнуудые бүтээхэдэнь урагшатай туһална. Тэрэ ядамаргүй хүнгэнөөр «Түрын дүхэриг» соо хүрьгэн хүбүүнэй, «Зуун жэлнүүдэй уулзуурта» нэгэдүгээр Петр хаанай, А. Лыгденовэй «Зүрхэн шулуун» соо Евгений Онегинэй, Геннадий Башкуевай «С.С.С.Р» зүжэг соо гвардиин капитан Красавчик-Һайхасаанай рольдо сүм орон наадажа шадана. Харин «Бальжан хатан» зүжэгтэ Дай Хун тайжын рольдо наадахадань, тон түрэлхи бэлигынь һанагдаагүй талаһаа нээгдэн харагдаа.
Харагшад илангаяа Б. Брехтын «Һохор сагаанай сэнтэй сэдьхэлэй дуун» соо гүйсэдхэһэн Мэкки-хутагын дүрые ялас гэмээр гаргажа шадаһандань тон һайхашаан талархаа. Тус роль Буряад Республикын Соёлой ба олониитын харилсаануудай талаар яаманай байгуулһан «Эрэ хүнэй 2005 оной эрхим роль» гэжэ нэрлэгдэһэн заабаряар дипломдо болон харагшадай «Жэлэй эрхим зүжэгшэн» гэһэн шанда хүртөө юм. Зүжэгшэн саашадаашье алдуугүй шүүбэритэ ба олон самсаалта «иисуусай» дүрые ерээдүйнгээ зүжэгүүдтэшье урагшатай шэлжүүлхэ аргатай байгаа. Үрэ дүнгынь удаан хүлеэлтэгүй байжа, хитад драматург Цао Юй гэгшын «Залинта аадар» зүжэгтэ үйлэдбэриин эзэн Пу-Юаниин дунда хүбүүнэй роль гүйсэдхэлгэнь харагшадай үндэр сэгнэлтэ абаһан гээшэ.
«Театрай репертуарта классикын бии байбал, театр болон зохёохы бүлэгынь эрхим һайн шатада гаранхай гэжэ тобшолол хэгдэдэг. Баярта Ендонов Дарима Лубсанова гэгшэд Константин Треплевэй болон Нина Заречнаягай рольнуудта наадахадаа, ганса түрэлхиин бэлигэй бэшэ, мүн залуугай залинта охиной, доторой бэльгүүн шанарай ашаар гүйсэдхэхэ дүрэнүүдтээ нэбтэрэн орожо шадана. Табигдаһан найруулгада гол гү, али хоёрдохи шатын рольнууд илгаагүй гэбэшье, бэлиг түгэс зүжэгшэн Баярта Ендоновой наадые үлүүсэ анхаралтайгаар адаглажа байһанаа гэнтэ ойлгонош. Тэрэ Нинэтэй, эхэтэеэ, мүн ондоошье суг наадагшадаараа байһан үйлэнүүдтэ адли һайнаар харагдаха юм. Константин Треплевэй гашуудалта оршон руу гүнзэгыгөөр шунган оролгонь гайхамаар», — гэжэ Т. Б. Дугарова бэшэһэн байдаг.
Баярта рольнуудайнгаа үйлэ хуби, хүдэлсэ бүхэндэ этигүүлжэ шадана: тэрэнэй геройнуудта даган баясанаш, үнэн зүрхэнһөө тэдэниие хайрланаш, ажабайдалай сохилто доро нугыхагүйдэнь баясанаш. «Эли тодо, хурсаар, доторой хүсэтэйгөөр, шуналтайгаар наадаха дуратайб. Би юрэдөөл абьяас ехэтэй хүмби. Бүхы юумэндэ шунган оромоор зүйл олдодог. Мүн театрай зүжэглэлдэшье...», — гэжэ өөрөө хэлэһэн байдаг. Зүжэгшэн шог зугаатай зүжэглэлнүүдтэ, онтохонуудта наадаха тон дуратай, жэшээлхэдэ, хүүгэдтэ болон залуушуулда зорюулагдаһан иимэ зүжэгүүдтэ тэрэ хабаадаа: «Могойто намагай жэгтэйхэн ушарнууд», «Бэмби», «Белоснежка ба долоон гномууд», «Али Баба, 40 дээрмэшэд ба нэгэ эрдэмтэ тоти шубуун».
2004 ондо Саян ба Эржена Жамбаловуудай «Урагшаа» гэһэн хамтаралтай сугтаа Америкэ гастрольдо ошожо, Нью-Йорк хотодо «Ла мама» театрай тайзан дээрэ Аламжа Мэргэнэй роль гүйсэдхэһэн байна. Буряад драмын театрай эмхидхэлээр Агууехэ Эсэгын дайнай 60 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан «Драмын зүжэгшэд дуулана» гэһэн нэгэдүгээр хүгжэмтэ мүрысөөндэ Баярта Ендонов хабаадажа, Р. Гамзатовай шүлэг дээрэ Я. Френкелиин бэшэһэн «Тохорюунууд» гэжэ дуу гүйсэдхэһэнэй түлөө 1-хи һуурида гараһан юм.
Баярта Ендонов театрай рольнуудһаа гадна, кинодошье наадажа туршаһан байха. Бэлигтэй зүжэгшэнэй Чингисхаанай залуу наһан тухай түрүүшын буряад фильм болохо «Чингисхаанай нэгэдэхи дайшалхы нүхэр» гэжэ найруулгада хабаадахадань, киногойхид тэрэниие оройдоо шалгалтагүйгөөр абаһан байна.