Найма тоо

    Найма тоо хүнэй наһанда шухала шэнжэ үгэнэ. Найма һаратайдаа шүдэтэй болоно. Найматай болоходонь, түрүүшын һүн шүдэнүүдынь унана. Наймые хоёр дахи үдхэхэдэ, томо хүнэй тоодо ородог. Наймые найманда үдхэхэдэ, хүгшэрхын далай эхилнэ.

    Найма тоо олон арадай ёһо заншалда өөрын онсо удхатай. Христиан шажанда найма тоо хубилган шэнэдхэлгын тоо, дахин амидырһанай тэмдэг болоно. Христос бурхан үхэһэн наймадахи үдэртөө амидыраа гэлсэдэг. Хэрээһэ зүүлгэхэдээ уһаар угаадаг торхонь найман үзүүртэй. Хитадта найман зүг тэмдэглэһэн найма тоо бүхы дэлхэйн эхин гэжэ тоологдодог. Хитад аман зохёолдо юртэмсын найман гэжэ илгаруулдаг: найман хада, найман үүдэн, найман бороогой үүлэн, найман һалхин, сэсэ мэргэн хүнэй найман тэмдэг (субад, фонолит, ромб, зоос мүнгэн, номууд, носорогой эбэр, хуша модоной набшаһан). Конфуциин һургаалай найман тэмдэг гэһэн ойлгосо бии юм: далайн хорхой, шүхэр, һаба, шүхэртэй тэргэ, хорон, хуулиин хүрдэ, үлзы утаһан. Үхэл үгы наһанай найман тэмдэгүүд гэхэдэ, бадма сэсэг, һэбюур, һэлмэ, сэсэгүүд, тулгуур, жэмбүүр, калебаса, кастаньета. Һүүлшын хоёр үгэнүүд оршуулгада ороногүй. Хитадта элирүүлхын найман шэнжэ илгаруулдаг: газаа-досоо, хүйтэн-халуун, нимгэн-зузаан, муу-һайн.

    Бүхы арад зондо ажамидаралһаа сэнтэй юумэн энэ юртэмсэдэ үгы. Амгалан байдалай ажамидаралай найман зам Будда бурхан зааһан байна: Үнэн зүб шүтэлгэ. Үнэн зүб шиидхэбэри. Үнэн зүб үгэ. Үнэн зүб ябадал, хэрэг. Үнэн зүб амидарал. Үнэн зүб эрмэлзэл. Үнэн зүб дурдалга. Үнэн зүб гүнзэгы бодолдо абталга.

    Найман тахил бурханай урда табигдадаг: зула, хүжэ, арюудхаха уһан, хүртэхэ уһан, дурма (үргэлэй талхан), эдеэн, хүгжэм, сэсэг. Үглөө бүхэндэ бурханай урдахи сай тахил, уһан тахил шэнээр табигдаха ёһотой гэжэ бурхан тахидаг зон бүхэн мэдэдэг. «Зүүн гарһаа баруун тээшээ: 2 уһан тахил, 1 орооһoн сэсэгтэй, 1 орооһон хүжэтэй, уһан тахил, 1 орооһон тахил конфета болон печенитэй, 1 орооһон тахил хонхотой гү, али дунгартай байха. Зула дүрбэдэхи ба табадахи сүгсын хоорондо табигдаха, үгышье һаа урдань» (Ц-Д. Цыренова). Буддын шажанда найма тоотой холбоотой энхэ тайбанай тэмдэгэй үүргые Эрдэни лама тайлбарилна: 
    1. Эрдэнийн сагаан шүхэр муу ябадалые дарана; 
    2. Алтан загаһан амгалан байдалай һүлдэ; 
    3. Алтан бүмбэ бүхы дэлхэйн хүн амитанда аза аршаан хүртөөжэ, хамаг бүхы эрмэлзэл бэелүүлэгшэ мүн; 
    4. Үнэн сэхэ ябадалай сагаан лёнхобо сэсэг – худал хуурмаг, бузар булай ябадалые зайлуулагша болоно; 
    5. Сагаан дунгар элдэб эрьюу муу зүүдэнһээ һэрюулэгшэ энхэ тайбанай тэмдэг; 
    6. Эхи захагүй зангилаа – аза жаргалай утаһан; 
    7. Ялалзама эрдэни шулуун бүхы мууе илажа гарадаг, түгэс һайхан сэдьхэлтэй, энхэ амгалан асарагша тэмдэг; 
    8. Амгалан байдалай тэмдэг болоһон алтан хүрдэ. 

    Буддын шажанда найман зоболон, найман сүлөөгүй гэһэн мэдэсэ бии юм.

    Найман зоболон: 
    1. Хүсэһэн һанаһанаа олохогүй зоболон; 
    2. Хүсөөгүй юумэеэ орхихо аргагүй байлга; 
    3. Үзэн ядагша дайсантаяа ушаралга; 
    4. Инаг дуратай нүхэртэео хахасалга; 
    5. Түрэхын зоболон; 
    6. Үтэлхын зоболон; 
    7. Үбшэлхын зоболон; 
    8. Үхэхын зоболон.

    Найман сүлөөгүй: 
    1. Тамын амитан; 
    2. Бэрид; 
    3. Асари; 
    4. Ушар удхагүй амитан; 
    5. Удаан сагай тэнгэринэр боложо түрэлгэ; 
    6. Буддын шажанай дэлгэрээгүй нютагта түрэлгэ; 
    7. Мэдэрэлэй органуудай хүсэд болбосороогүй байлга. 
    (Шагдаров Л. // Ярууна. – 1996.12.30).

    Буддын шажанда найма тоо юртэмсын тоо гэгдэжэ иимэ олоор ороо гэхэ байнабди.