Хүрин, боро, соохор, эреэн, ягаан үнгэнүүд

    Хүрин үнгэ үлгэн дэлхэйн үнгэ. Дэлхэйн үнгэ шарайдаа шэнгээһэн «хүрин улаан шарайтай» үльгэрэй баатарнууд эрхим гэгдэнэ. Дээрэ хэлэгдэһэниие Н. Нимбуев дууряана: 
    «Нютагайм абгайнарай нюур шарай 
    Нарантай озолдожо, хүрилшэнхэй» (Нимбуев Н.//Байгал. -1993.- №5-6) 

    Боро хараан гэжэ һүни болоогүй байхада, хамаг юумэнэй бороор харагдажа байһан үе иигэжэ нэрлэдэг. Боро шүлэн гэжэ – ангай гү, али үхэрэй мяхаар ондоо нэмэлтэгүйгөөр шанаһан шүлэн, үлбэр бэетэй хүндэ уулгадаг. Боро эдеэндэ боргожохо гэһэн удхатай иимэ үгэ бии: «Хоёр шэхэнһээ хойшо гарабал, хоол болохо». Үлүүсэ ехээр эрхэлээгүй, бороор өөдэлһэн үхибүүд һайн гэдэг. Эдээн тухай боро үхибүүд гү даа гэдэг. Боро хирын хүн гэжэ юрын хүниие хэлэдэг. Боро зон гэжэ жиирэй зониие хэлэдэг. Муугаар эдеэшэһэн ба һүлэгдэһэн сайе борохон сай гэдэг. «Урса гэртэнь ороходом, борохон сайгаа бурьялгаад, борсохон эдеэгээ бусалгаад байба» (Намсараев, 1987, н.2, 316). Боро хоног гэжэ һүниин тэмдэг болоно: «Шара наран орожо, боро хоног болобо» (Абай Гэсэр, 188). Боро үнгэ хараад үзэхэдэ, ехэнхидээ уйдхар, хэһээлтэ, баһан таталга тэмдэглэдэг байна. Христиан шажанда боро үнгэ бүхы дэлхэйн абъяс шуналһаа, амидын жаргалһаа арсанаб гэһэн удхатай. Христос бурхан боро хубсаһатай. Зарим христиан санаартанай хубсаһанай үнгэ боро болоно (бенедиктинскэ орден).

    Соохор гэһэн үнгэтэй холбоотой үгэнүүд тон хомор. Соохор мэдээндээ гэһэн үгэ хүнэй бүхы һаналыень ондоо шухала юумэн эзэлээ гэһэн удхатай, бэшэ ондоо юумэ ойлгохоёо болитороо ябаһан ябадал болоно.

    «Хүнэй эреэн досоогоо, могойн эреэн газаагаа» гэһэн оньһон үгэ хүнэй хара барагдахагүй гэжэ хэлэнэ. Хара эреэнээр хараха гэжэ үзэн ядажа харахые хэлэдэг. Эреэн гэһэн үнгэ Э. Уланов сагтай холбоно: «Во многих вариантах бурятских улигеров, и в наиболее архаичных эхирит-булагатских почти неизменно предыстория повествования начинается с мифов о первотворении вступления «когда это было»: «В прежние времена, в пору совершенства, когда великое небо было пёстреньким (просвечивающим). В комментариях к слову «пёстрого» даётся пояснение: Почти все улигеры бурят начинаются с описания самого раннего времени, когда небесный и земной мир только-только рождался, становился. Этот рождающийся мир рисуется красочным, многоцветным, а отсюда появляется в улигерах определение «пёстрый» (Уланов, 2001, 85).

    Ягаан үнгэ һайн шэнжэтэй. Ягаан сэсэг, ягаан хасартай басаган.