Уран зохёолшод тухай

Нэгэтэ зун

4 января 2015

1575




       Таби гаран, жараад онуудаар Буряадай номой хэблэл үндэһэн хэлэн дээрээ уран зохёолой согсолборинуудые олоор гаргадаг бэлэй. Бидэ, һургуулиин һурагшад, ямар нэгэн зохёол хэблэлһээ гараба гэжэ дууламсаараа, почтоор эльгээдэг номой наймаанай тусхай таһагта хандажа абагша һэмди.

      Нэгэтэ, 1956 оной зун гээшэ һэн. Чимит Цыдендамбаевай рассказуудай шаргал гадартай «Шэнэ байшан» гэжэ ном почтоор абаад, үбһэ хуряалгада гараа һэм. Бороо хурын ороходо, тэрээхэн номые бидэ залуушуул бригадынгаа зондо ээлжээгээр уншажа ехээр хүхеэгшэ бэлэйбди.

      Ушарынь хадаа буряад рассказай ёһото мастер, оюун бэлитэй уран зохёолшын түбһэндэ һонюуша, алибаа юумые хёрхо наринаар адаглан гаргаһан элдэб абари зантай уран мэргэн образууд үбгэн, залуугүй — маанадые бултыемнай гайхалтайгаар һонирхуулдаг, хүхеэдэг һэн  даа. Илангаяа «Дабһан», «Шэнэ байшан», «Нэгэтэ май һарада», «Бүхэтэр хуһанай ойро», «Мяханай шанагдаха һамбаанда», «Салдага Ямпил» болон бусадшье, ном соо, оруулагдаһан арба үлүүтэй рассказуудые үбгэднай байд гээд лэ бидэнээр дабтуулан уншуулжа, тэрэ зунайнгаа зугаа болгон хүхилдэгшэ бэлэйл.

      Нэгэтэ, 1968 оной зун Дарһан курортһоо бэшэг абаба гээшэб. Чимит Цыдендамбаев бэшэһэи байгаа: «Курорт гээшэдэ хүн болоһоор анха түрүүшынхиеэ ерээб. Таниха  хүн эндэ байхагүй, ехэ уйтай байна, — гээд, саашань Чимит Цыдендамбаев иигэжэ үргэлжэлүүлээ һэн. — Зохёолшодой съезд Улаан-Үдэдэмнай болоһон байха. Дамба (Дамба Жалсараев) түрүүлэгшэ юун гэжэ хэлээб гэхэ мэтын һониниие дуулгаарай. Улаан-Үдэһөө ерэхынгээ урда Бургиз орожо гараа һэм. «Хээрын сэсэгүүд» гэжэ шинии шүлэгүүдэй номой сигнальна хэһэг шалгагдахаар типографиһаа ерээд байгаа һэн. Тэрэнээ түргэн эльгээгыш, һамнамжаяа бэшэжэ, «Үнэндэ» дары ябуулхаб. Үдынгөө һонинуудые заатагүй эльгээгээрэй. Хожом курортоор ябадаг болоходошни, Булад шамдаа ходо бэшэг бэшэжэ байхаб. Амаршалагша Чимит аха».

      Чимит ахын бэшэг абамсаараа, «Хээрынгээ сэсэгүүдые» бэшэгтэйгээр дары ябуулаа һэм.

      Тэрэл үеэр Хэжэнгын аймагай газетын редакцида ажаллажа байһан поэт Даши Дамбаев «Хээрын сэсэгүүд» тухай «Хаанашье газардахагүй шүлэгүүд» гэһэн гаршагтай шэнжэлэл дары эльгээжэ, тэрэ үеын редактор Ц. Ц. Цибудеев «Хаанашье» гэһэн үгыень хаһаад, «Буряад үнэндэ» гаргаһан байгаа.

      Уданшьегүй Чимит Цыдендамбаев «Дүшэн дүрбэн шүлэгэй баглаа» гэһэн статьягаа баринхай, курортын ехэ һонинтой «Буряад үнэнэй» редакцида ерэжэ, нэгэ оролго хүхюун зугаа дэлгээгээ бэлэй. «Хээрын сэсэгүүд» тухай «тэнгэри тулама» рецензи урда долоон хоногой «Толидо» гаража үрдеэ. Тиимэһээ энээнээ «Буряадай залуушуулда» үгэгты гэжэ редакциин тэрэ үеын соёлой таһагые даагша Рабдан Цыбиковэй дурадхахада, Чимит Цыдендамбаевич уданшьегүй дурсагдагша газетын бүхэли нюурта тэрэ шэнжэлэлээ толилуулаа бэлэй.

      Чимит Цыдендамбаевич Цыдендамбаевтай минии үеын зохёолшод, олон дахин уулзаһан, энэрхы сэдьхэлэйнь үнэтэй һургаал, заабаринуудые олол дахин анхарһан, хүндэтэ аха нүхэрэйнгөө һонин зугаа шагнажа, ухаан бодолоо хүдэлгэһэн, гүйлгэһэн дэмбэрэлтэй гээшэбди.