Агууехэ Илалтын 75 жэлэй ойдо уянгата мүрнүүд

Эндэ хэрэглэгдэһэн олонхи шүлэгүүд 1942 ондо хэблэгдэһэн «Литературна сборникһоо» абтагдаба.




Цэдэн Галсанов 
Добтолгомнай үргэлжэлһөөр 
Һая хүрэһэн захын үбгэнһөө,
Һая дүрбэтэй минии хүбүүнһээ
Һураад үзэгты, шагнаад байгты.
Гансал харюу дуулаха байхат:
«Добтолгомнай үргэлжэлһөөр!»
 
Үдэр бүридэ, һүни бүхэндэ
Хэдэр дайсанай хэдэн дивизиин
Шархяа хатаажа тархяа табихадань
Манай зүрхэн эршээр зангирна,
Добтолгомнай үргэлжэлнэ.
 
Улаан Армиин баатар хүсэндэ
Дулаан болоһон шэнги болоно,
Ара тылэй амжалтанууд
Арбан дабхараар арбижан нэмэнэ.
Хүгшэн эжымни хүл хүнгэдэнэ.
Добтолгомнай үргэлжэлнэ.
 
Сталинай городой шулуун бүхэн
Хайлан ерэжэ хэрэм болоно,
Волга мүрэнэй дуһал бүхэн
Шудхаран ерэжэ булад болоно.
Манай илалта улам дүтэлһөөр,
Добтолгомнай үргэлжэлһөөр!

 

Цэдэн Галсанов
Дуулыш, минии Сталинград
(боецын дуун)
Арсалан баатар Бурядһаа
Абын юрөөлөөр гараад,
Тэмсэлэй зүгтэ яаранам,
Түрэл минии Сталинград.
 
Түүхыншни һайхан хуудаһа
Һэлмын суранзаар ираад,
Түргэн хэер хүлэгөөрөө
Түбэрүүлнэм, Сталинград.
 
Оронойм зүрхэ залгуулһан
Уужам Волгоёо хараад,
Бузар дайсана аланам,
Булад хатуу Сталинград.
 
Немецкэ танкын хуягые
Зүрхөөрөө хаха зураад,
Волгын оёорто булахаб,
Дуулыш, минии Сталинград!
 
Арсалан баатар Бурядһаа
Сталинай уряа баряад,
Илалта тээшэ яаранам,
Инаг минии Сталинград!
 
Цэдэн Галсанов
Алахын ехээр алаха!
(фронтһоо бэшэг)
Гал соогуур, уһан соогуур
Дүлэтэ һэлмээр дайсанаа сабшанам,
Хасаг нүхэдөөр, казах хүбүүдээр
Хасараа нэшэлсэн урагшаа дабшанам.
Алтан золыемни буляахаар забдаһан
Арьяатан зэрэг немец нохосуудые
Алахын ехээр алан алажа,
Аман тангаригаа арюунаар дүүргэнэм.
Аба Сталинай алтан город
Аршалхын агуу захяа абанам.
 
Цэдэн Галсанов
Түгнэһөө гараһан снайпер
(дуун)
 
Хадын хадын оройгоор
Дариин утаан тунана,
Жадын хурса үзүүрээр
Гашуун шүүдэр унана.
Мэхэ гохоор нэмэржэ,
Дабхар хабхар нам байдал
Дугааг татан матарна.
 
Абяа шэмээ татаһан
Хангай тайга дорьбоно.
Суута солото снайпер
Ангай тархи хяргана,
Зутар бузар дайсадаа
Зуу-зуугаарнь тоншодог
Онсо мэргэн буушымнай
Омог дуунууд зэдэлэг!
 
Уужам уужам Түгнынгөө
Угтаал хүндынь хүлеэбэш.
Уудам Байгал эсэгынгээ
Магтаал юрөөл хүртэбэш.
Үбдэг дээрээ һэхэржэ
Үгэһэн шинии тангариг
Бурят Бурят оронойм
Шэхэнэй шэмэг болонхой!
 
Дайнай шэрүүн үедэнь,
Доржиев, ши танюулнаш;
Үһөөн хяһаан сэдьхэлдэм
Үнэн сэхээр һанагданаш.
Мэргэн түргэн һомондош
Фрицын толгой мухарина,
Уран шуран нюдэндэш
Илалтын туг эбхэрнэ.

 
Хоца Намсараев
Эсэгын алтан хойморто
Нарата тэнгэриин гэрэл туяа һаруулхан,
Намаата дэлхэйм сэсэг набша сэнгүүхэн!
Майн нэгэнэй маша һайхан һолонгоор
Түрэһэн оронойм түүхын далай долгилнол.
Бардам омог баатар Улаан Армидаа
Энхэрэн һуудаг эсэгын алтан хойморһоо
Бэлигтэй гэһэн бэлэгэй дээжэ хүргүүлжэ,
Бэлмэр хатуу һархаг духаряа барюулнал.
Һонор хурса һургаал үгын дашарамда
Һонин һайхан баярай мэндые дуулганал.
Суута баатарай соло алдар мандуулжа,
Солбон одоной гэрэл туяа бадаруулан,
Эльгэн түрэл энхэ мүнхэ дайдаяа
Шэрүүн эрын шэжэ гарган шэртэжэ,
Халуун шуһанай хаба гарган хамгаалыш!
Нарата үдэрэй намаа сэсэг ургуулыш,
Һарата һүниин һайхан толо татуулыш!
Дайсанай шуһан далай болон урадаг лэ!
Дайдын нюурһаа уурал болон шэргэг лэ!
Энхэ һайхан Эсэгэ ороноо энхэржэ,
Иимэ хурса үгын галаар үзүүрлэн
Үдэтэ мэргэн һомон шэнгеэр харбанал.
Мүнхэ мүнгэн һарьдаг уулын оройһоо,
Мүшэтэ номин Байгал далайн оёорһоо
Ошотой шэрүүн омог хүсэн долгилнол.
 

Хоца Намсараев
Амаршалгын дуун 
Сэнхир номин Сэлэнгымни
Сэгээн тунгалаг
Урадхал дээгүүр долгилыш,
Уран дуунайм аялга!
Һанаһан хэлэһэн үгыемни
Һайхан гоёхон
Сэсэг намаа болгожо,
Һара нараар дамжуулан,
Баатар дорюун хүбүүнэй
Баруун гартань
Баабай эжын юрөөлөөр
Баярай тэмдэг болог лэ!
Аглаг совет оронойнгоо
Агуу үргэн
Түүхын хуудаһан тухайда
Дуугаа дуулан эхилэел.
Ажалша баатар арадайнгаа
Аша гушын
Алдар суугай тухайда
Дуугаа дуулан эхилэел.
Отолшогүй гэһэн шулууе
Отолон шадаха
Суранзан эрдэниин тухайда
Дуугаа дуулан эхилэел
Галзуу шуһаша дайсаниие
Галта һомоор
Газар дэлхэйн нюурһаа
Аршан хюдан байһан,
Сталинска мэргэн буушын
Алдар соло
Аглаг Эсэгэ орондом
Ханхинан зэдэлэн байнал.
Бурят-монгол арадай
Зүрхэн дээрэ
Булад одон мэтэ
Бусалан ошотон байдаг
Хабатай халуун зориг сооһоо
Абай Гэсэрэй
Алтан һэлмэ шэнгеэр
Алдар габьяа байгуулбаш!
Аба ороноо хамгаалан
Арад зоноо.
Аглаг эжыгээ баясуулан
Алдар суугаа мандуулыш!
Дорюун баатар шэниигээ
Үнэтэй гарыеш
Үбгэн дууша үгэлэн байжа,
Амарые хэлэн адханал.


Цокто Номтоев 
Дон 
Дон, мүрэн, шинии тухай
Дууладаг, уншадаг, дурладаг һэм,
байгал далай шэнги гэрэлтэй
Баялиг мүрэн байнаш даа.
 
Тунгалаг һайхан шамдамни
Тонуулшан ойртожо ябанал
Эсэгэ ороной хүбүүн
Эрьедэш хамгаалхаа жагсаалди.
 
Гайхамшаг һайхан Дондомнай
Галзуу фашистан бү хүрэг.
Уһа газараа хамгаалжа
Урагшаа, нүхэд, дабхия!
 

Шираб Нимбуев 
Баатаршуудта алдар 
Галзуу дайсан хаяадань
Галаар шуухиран байхадань
Гэрэлтэ Москва огтошье
Омогоо бууран һүрдөөгүй,
Хүсэеэ үшөөл эршэлээ.
Манай арадууд жаахашье
Зоригоо унан жэншээгүй,
Улаан Арми нэгэтэшье
Хүсэеэ бууран сошоогүй,
Һүртэ аянга зангилаад,
Дайсанаа сохин бүглэргөө –
Абарга хүсөөр мунсадаа!
Дайсан үхэдхэн шархатаад,
Һуладан тамирдан дохолтоод
Зүрхэнһөө шэшэрэн тэрьедээ,
Шуурганда сохюулһан галууншуу,
Урбалдан дондорон мухаряа,
Хада руу түлхюулһэн шулууншуу!..
Арадай эрхим хүбүүдүүд –
Улаан Армиин Баатаршууд!
Таанарта зүрхэнэй баяр,
Саглашагүй һайхан алдар!..
Хиигалһан дайсанаа бажуугты
Амилха забда үгэнгүй
Дохолһон дээрэһээнь нюдэгты
Тэниихэ сүлөө үгэнгүй!
 
Шираб Нимбуев
Баатар басаган Танида 
Нарата һайхан оронойнгоо
Түлөө зоригоо зангидааш.
Нарата һайхан оронойнгоо
Түлөө амияа зорюулааш...
Дайсан шамай диилээгүй,
Үхэл шамай айлгаагүй!
Абарга ехэ зоригоороо
Манай зориг шангаагааш,
Асара ехэ омогоороо
Манай омог нэмээгээш!
Гэрэлтэ һайхан нэрэшни
Үеын үедэ мүнхэрхэл,
Хүсэтэ гэрээд үгэшни
Үеын үедэ толорхол!
 

Чимит Цыдендамбаев 
Илахаяа ошохомнай 
Илахаяа ошохомнай! зай баяртай, инагни!
Илдам халуун гараа намда үгыш даа!
Дайсадые даралсахаяа холын газар мордохомнил,
Дүүрэн улаан хасараа намдаа таалуулыш!
Магад, бусажа ерэхэшьегүйдөө болохоб –
Эрхим һайхан хэрэгэй түлөө, инагни,
Эрын гуримаар унаба гэжэ мэдээрэй!
Үгы! Инагни, үлэнхэ дайсадые даралсаад,
Шамдуу түргөөр шамдаа, колхоздоо бусахалби.
Бусажа ерээд, бултыень шамдаа хэлэхэлби.
Баатар хэрэгүүдыемни баярлажа шагнахаш, мэдэнэлби.
Намдаа найдаарай, намдаа, инагни, этигээрэй!
Бултадаа нүхэдни бууда бэрхыемни гайхалсадаг!
Хоёр нюдэмни бүргэдэй нюдэндэл хурсал даа,
Харатай дайсадай хара нюдые алдахагүйб!
Хүйтэн нүхэн соо хүлеэжэ дайсадые һуухадаа
Жаргалай тулада нэрыешни элһэн дээрэ бэшэхэлби.
Арюун дурааршни сээжэ зүрхөө халяагаад,
Атакадаороходоо алдарта габьяа харуулхалби!
Түрэл инагайнгаа түргөөр бусахые хүсэхэл һаа
Эндээ, колхоздоо, эрхим һайнаар хүдэлөөрэй!
Үхэлтэ дайнда зоригтой ябаһан бидэнэртээ
Үнэн халуун эрхим ажалаараа туһалаарай!
Илахаяа ошохомнай! зай баяртай, инагни!
Илдам дулаан гараа намдаа үгыш даа.

 

Чимит Цыдендамбаев
Эсэгэмни, найдагты, тангаригаа үгэнэб 
Шуурга саһата хабшалнуудай дундуур
Шууян урдадаг уһанууудай эрьедэ
Шэрэм, гранит, мрамор хэдэрһэн
Сэсэглэмэ ногоон городууд байдаг.
Дэлхэйн ажалшадта харгыень зааһан
Дэбтэр номуудаа хэблэн гаргажа,
Эрдэм ухаата эрхим хүнүүд
Эдэ городууд соо һуудаг юм лэ.
 
Энэ зүрхэндэмнай наран шэнги үнэтэйл –
Энээниие бидэнэр Эхэ орон гэнэбди.
Эхэ оронһоо үнэтэй, һайхан юумые
Эгээ хаанашье хараагүйбди.
Эсэгэмни, найдагты, хүбүүнтнай хэлэнэл,
Эсэгэмни, найдагты, тангаригаа үгэнэб,
Эхэ ороноо бидэнэр дайсадта үгэхэгүйбди
Эзэрхэг дайсадые хайрагүй сохихобди.
 
Дан оройтожо жаргалаа олоһон
Далан наһатай малша эсэгэ
Аглаг үргэн тала нугадаа
Адуу малнуудаа адуулан ябана,
Сэбэр сагаахан хун шубууд
Сэнхир долгито нууртаа һамаржа,
Зөөлэхэн шаргал мойһоной сэсэгүүд
Зүг бүриһөө хангалтан байнал.
 
Энэ зүрхэндэмнай наран шэнги үнэтэйл –
Энээниие бидэнэр Эхэ орон гэнэбди.
Эхэ оронһоо үнэтэй, һайхан юумые
Эгээ хаанашье хараагүйбди.
Эсэгэмни, найдагты, хүбүүнтнай хэлэнэл,
Эсэгэмни, найдагты, тангаригаа үгэнэб,
Эхэ ороноо бидэнэр дайсадта үгэхэгүйбди
Эзэрхэг дайсадые хайрагүй сохихобди.
 
Наранай туяа үглөөгүүр бүри
Нарһа мододой үзүүрнүүдые гэрэлтүүлдэг,
Арбан янзын дууша гургалдайнууд
Алтан хүгжэмөө дэлгэн байдаг,
Нарһан эдэ модоной ойро
Набтархан байшан гэрнүүд байдаг,
Хүүгэдэйнгээ һургуулиһаа ерэхые хүлеэжэ
Хүгшэн эхэнүүднай эндэ һуудаг!
 
Энэ зүрхэндэмнай наран шэнги үнэтэйл –
Энээниие бидэнэр Эхэ орон гэнэбди.
Эхэ оронһоо үнэтэй, һайхан юумые
Эгээ хаанашье хараагүйбди.
Эсэгэмни, найдагты, хүбүүнтнай хэлэнэл,
Эсэгэмни, найдагты, тангаригаа үгэнэб,
Эхэ ороноо бидэнэр дайсадта үгэхэгүйбди
Эзэрхэг дайсадые хайрагүй сохихобди.


Арсалан Жамбалон
Баярта үдэрнүүд 
Магтаал солоор нэрээ нэрлүүлһэн
Манай снайпер мэргэшүүл -
Бууша шуран хүбүүдэй үгэһэн
Буряад оромнай омог байнал.
Мүнөөдэр дахяад,
Добтолгодо орохоор бэлэмди,
Үглөөдэр бэхилээд,
Дайнда орохоор жагсахабди.
Зориг хабаараа хуяглаһан
Зуугаад, мянгаад баатарнууд,
Алдарта хүбүүдээ магтаһан
Арад зомнай баяртайл.
Мэсынгээ хүсөөр
Мэхэтэ дайсаниие даранабди.
Агтынгаа хурданаар
Арад зоноо аршалнабди.
 
Полевая почта 18062, 1944 он
 
Арсалан Жамбалон
Походто 
— Булгилан байгааша зүрхэнэйм арюун гүнзэгы оёорһоо
Хэды тиимэ урин илдам сэдьхэл бодолнууд урганаб?
Буурал үргэн гүбээ талын үргэн замуудаар, эндэһээ
Дорюун согтой, походто зорин полктоёо хамта алхалнаб.
Дайнһаа бусажа ерээ буу зэбсэгүүдээ хуряахабди
Дариин үнэрһөө холодоод, хоншуухан сэсэгээр амилхабди.
Тиихэдэ одоол сүлөөтэй, —инагни, амар һайн,—
гээд, золгохоб хүхюутэй һонин зугаа дэлгэн
Теэд тэрэ үдэр болотор үшөөл холо, нүхэр.
Тэмсэлэй харгы намдаш тэды буртаг хүшэр.
Дайсад үхэлэйнгөө уртай хороор хашхаржа байна бшуу.
Дары добтолоод‚ эршэмтэй дараха хэрэгтэй бушуу.
Инаг дурата сэдьхэлээ сээжэ соогоо хадагалаад,
Илалта туйлахын түлөө шулуун зоригоо зангидаад,
Дайсадые мурдэһэн замаар походто гарабаб баяртай!
Дахин уулзахабди, илалтаар суурхуулан хүлеэжэ байгаарай...
Иигэжэ бэшээд, инаг нүхэртөө, илалта тээшээ,тэрэ үдэртөө
Дайсанаа намнан баруулаа һэн.
 
Полевая почта 18062, 1944
 
Арсалан Жамбалон
Илалта тээшэ 
Буурал үргэн Байгал далаймнай
Булгилан байнал номин долгёороо,
Баян уужам Буряад Монголнай
Баралан байнал алдар солоороо.
Хүн түрэлтнэнэй дайсан – шолмосуудтай
Хатуу шангаар тэмсэн ябахадамнай,
Хаана тэндэ, колхоз талануудташье,
Улаан-Үдын завод, цехудтэшье,
Таряа тарижаг гү, мал үдхэжэ,
Түмэр шудхажа гү, снаряд бүтээжэ,
Түүхэтэ ажалайнгаа эдэбхи хүсөөр
Тумэн араднай, илалта ханганал
Дайнай гал, һомоной эшхэрээн соогуур
Дайсадаа даража дабхин ябахадамнай,
Буряад-Монголнай илалтын тугаар
Бата байдалай амжалта уряалнал.
Дайндашье, ажалдашье нэгэн хүсөөр
Дайсадые бута сохин, илалта тээшэ
Эрэлхэг зоной үнэн бата замаар
Эхэ Ороноо аршалан жагсанабди.
 
Полевая почта 18062, 1944 он
 
Арсалан Жамбалон
Булаг 
Хадын хормойн хабшуу жалгын оёорһоо
Ханзын шэнээн хүмэг шулуун дороһоо
Бурьялан гарадаг арюун уһатай булаг
Бусалан байдаг аршаан шэнги тунгалаг.
Халуун наратай зунай сэлмэгхэн үдэр
Харахан нюдэтэй зулгы илдам басаганар
Тэрэ булагай эхиндэ‚ шулуунай хажууда,
Тэды налгай эдир наһанай дуранда
Эзэлэгдэн байһанаа мүнөөш ходо һанагшаб,
Эльгэ зүрхэндөө мүнхэ болгон дурдагшаб,
Тэрэ булагай хүйтэн уһан эршэтэй юм.
Тэнюун нютагайм һайхан шэмэг болодог юм.
Эндэшни инаг намайгаа үдэшэн үлөө һэн,
Энэшье булаг намһаа холодон урдаа һэн.
Һомоной дундуур дайсадые дарахаар мордоходоо,
Һайхан булагаашье, дуратай инагаашье мартаагүй һэм.
 
Полевая почта 18062, 1944 он
 
Арсалан Жамбалон
Совет эхэнэртэ 
Согтой хүхюун
Совет эхэнэр,
Һонор оюун
Һайхан сэдьхэлээр
Бидэнээ халан
Бэрхэшээл дабанат,
Амжалта туйлан
Аятай хүдэлнэт.
Колхоз нютагташ
Малаа үдхэжэ,
Хото городтош
Эрдэм шудалжа,
Завод, цехтэш
Булад шудхажа,
Түрүү суутайнууд
Түгэс ябана.
Газар дүүрэһэн
Габьяа солотнай,
Галаар мушхарһан
Гайхамшаг тэмсэлэй
Һүртэ харгыгаар
Дабхин суурхажа
Илалта худар
Эршэмтэй зоринот.
 
Полевая почта 18062, 1944 он
 
Дольен (Илья) Мадасон  
Дайсан дарагдаха 
Эсэгэ ехэ оромнай,
Эхэ түрэл дайдамнай!
Шамдаа бидэ хүбүүдшни,
Шахаа тангаригаа үгэнэбди.
Буу зэбсэг шудалан,
Бузар фашистнуудые
Хооһон туранха болгохобди,
Хоро үһөөгөө абахабди.
Үргэн сэсэрлиг талмайемнай
Үлти гэшхэһэн фашистнууд,
Үндэр һайхан городыемнай
Түймэрөөр галдаһан харатан,
Туулган һомоор угтуулан
Турахаа болин садаха,
«Тэнхээ дүүрэн» болохо,
Тэһэрэн бисаран хосорхо.
 
1943
 
Дольен (Илья) Мадасон
Хүбүүмни шэбшүүлнэ 
Аляа, заахан мансытай,
Алик, алтан хүбүүмни,
Холын хотодо байгаашье һаа,
Ходо намайгаа һануулна,
 
Үглөөнэй сэлмэг сагаар
Үлгыһөөн унтажа бодоод,
Эхэеэ сасаа хүхээд
Энеэжэ һуухань шэбшүүлнэ.
 
1943
 
Дольен (Илья) Мадасон
Хүбүүндэм хэлээрэй 
Дулаан бэшэгүүдэйш уряагаар
Дууша шамдаа, хэрбээ
Бусажа ерээгүй хадамни,
Буруулаа гэжэ бү һанаарай.
Буурал газарта хушагдаа һаам
Нэрыем хүбүүндэм һүүлдэ хэлээрэйш!
Зуугаад наһатай хубууд
Задаруу дэлгэр бэеынгээ
Шэрүүн галбагар набшаар
Шэхэндэш хожом һүүлдэ
Шэбэнэн минии тухай
Хөөрэжэ үгэжэшье болохо, шагнаарайт!
 
1943
 
Дольен (Илья) Мадасон
Тугаараа дохинобди 
Шугы соогуур, үшөөһэд доогуур,
Шулуу хайрта шиигтэй окопууд —
Шууяма үдхэн ногоогоор хушагдаба.
Шубууд дээрэнь номгоор донгодоно,
Хододоо нүүдэг буржагар үүлэд
Холуур, үндэрөөр урилдан тамарна.
Жэл урда энээн соохоно
Жэгтэй, һүртэй добтолгын урдуур
Залуухан сэрэгшэ һүүлшынгээ бэшэг
Залуухан гүлмэр басаганда гү, али
Эрхэлүүлэн үргүүлһэн эхэ эсэгэдээ
Энхэрэн бэшэжэ хэбтэһэншье байгаа.
 
Хэн хэлэхэб, амида үлөө гү —
Хэрзэгы дайсантай тулаһан сэрэгшэ.
Хара фашистнуудай хубхай толгойгоор,
Хас тамгатай бутархай каскануудаар
Бараглан хэлэбэл, зоригтой сэрэгшэ
Баатарлиг манай нүхэр байгаал.
Сүлөөтэ маргаархи үдэрэй түлөө,
Сүлхөөр, жаргал — зоной түлөө
Залуу эдир бэеэ үгэн,
Заа бэшээр, зоригтойгоор тулалсан,
Наһаа бараа. Нэрэгүй геройнуудтаа
Нарата үдэр, тугаараа дохинобди!
 
1943
 
Дольен (Илья) Мадасон
Түрэл дайдаяа хамгаалалсахаб 
Дайсанда — хара фашистнуудта
Даляа хэн харуулхаб?
Аймхай шандаганһаа бэшэн?
Хэн шуһата тулалдаанай
Хэрзэгы тала дээрэһээ
Айжа, хоргодон арилхаб?
 
Хэншье гэдэргээ сухарихагүй!
Хэншье хурса һэлмэеэ
Гартаа шангаар бажууна.
Энэ эритэ һэлмээрээ
Эхэ орондоо тангаригаа,
Гэр шахаагаа үгэнэб.
Дайнда, хэрбээ, унаа хадаа
Дайдаяа, түрэһэн газараа
Тэбэрин, озон унахаб.
 
1944
 
Дольен (Илья) Мадасон
Шархатаһан нүхэрни 
Эреэлэн ерэжэ ябаһан
Эртын хүйтэн хабар.
Һүртэй аюултай дайнай
Һүуниин хатуу байлдаан.
Туулган хурын дуһаада
Тудагдан нүхэрни унахадаа:
«Хада уулануудай саана
Хайрата хүбүү басагадни
Байгал далайн хажуудал,
Баарһан, хөөрхэн ханимни бии,
Тэрэ баарһадтам хэлээрэй,
Тэндэ, холын фронтдо
Баабайтнай хара фашистнуудые
Баатар зангаар сохёо...» —
Гэжэ хэлэхэ зуураа
Гэнтэ нюдэниинь һулараад,
«Нюуртам түймэр
Нюдэндэм... Хооһон... Харанхы.
Улаан гал досоомни
Уһа, уһа асарыш...»
Һүүлынхажууда шархатаһан
Нүхэрни амяа табяа
Эреэлжэн сагаар, эндэ
Эреэн булжамуур жэргэнэгүй.
Эндэ тэндэ һомонууд
Эбдээн, алан тэһэрнэ.
Хаа хаана утаан
Хара үүлээр бааяна.
Хороо бусалан дайсады
Хороохоо баруулжаа мүлхинэб.
 
1944
 

Жамсо Тумунов
Балтикын долгин 
 
Балтиин далай долгилоо,
Баруун тээшээ мэлмэрнэ.
Хөөһэтэнэ, бурьялна,бусална,
Хүхэ дүлөөр амилна.
 
Дайсанай онгосын үлэгдэлые
Дабхар долгёороо нэрбэнэ,
Хатуу тэмсэлэй шархые
Харьялаа уһаараа угаана.
 
Шабарта Пруссиин дайдые
Шадал хабаараа гаталһан
Домогто баатарнуудай алдарые
Дорюун аялгаар магтана.
 
Далайн уужамда тамарагша
Далан сажан линкорнууд
Туйлаһан Илалтаяа батажаажа,
Түүхэтэ салют бадараана.
 
Балтиин далайн эрье. 1945 оной март
 
Жамсо Тумунов
Илалтын магтаал 
Алтан шаргал уляаһанай
Алтарма набшаа һэжэтэрнь
Сэгээн уһата Витимэй
Сэнхир долгёоиратарнь
Агуу ороноо магтааша
Арадайм аялга зэдэлэг лэ!
 
Далан хараалта немецэй
Дорой ядуу болоторнь,
Гэнээртэ бузар японецэй
Гэмдээ дарагдан хосорторнь
Даран хадхан гарааша
Дайша жадам ялараг лэ!
 
Хадын хүмэг шулуунһаа
Харьялан аршаанай сасартарнь
Хамаг арадай сэдьхэлһээ
Халуун баярай билтартарнь
Хүрэжэ мандаа ерээшэ
Хүсэтэ Илалтамнай мандаг лэ!
 
Жамсо Тумунов
Думы у поверженного Рейхстага 
Стою у чёрных руин Рейхстага,
и ветер уносит горечь и гарь,
и память кровавым полощется стягом
о том, как фашистскую били тварь.
Каким же солёным нам выпало время,
когда советский солдат
сумел унять на корню тевтоново племя
и адские боли чужих земель.
Но отгремели последние залпы,
утих ржаной лошадиный зов,
последний ублюдок, вздымая лапы,
сдаётся на милость наших бойцов.
А дым над винтовкой ещё не растаял
и сердца чугун еще раскалён,
когда пичуг суматошные стаи
приют обрели у немых колонн.
Неделями, полных свинца и зноя,
кружили они, от пуль ошалев,
и крик топило волною взрывною,
и гнался за крыльями дымчатый шлейф...
И вот, когда и бойцам нужен отдых,
и, в красную пыль окуная всех,
ржавеет взрыв у подземного входа –
стою и ногой попираю рейх.
Повсюду в лохмотьях стальных – лафеты,
и дух позвонков пулемётных тлетворен,
за всех убиенных– наглядным ответом
в ногам моих клочья вражьих знамён.
Май, 1945

Тумунов, Жамсо. Думы у поверженного рейхстага/ Ж. Тумунов ; пер. Д. А. Улзытуев // Байкал :литературно-художественный журнал. - Улан-Удэ, 1949. - 1986. - №1. - С.141
 

Жамсо Тумунов
Хүлэг минии морин 
Ута һайхан дэлһэтэй,
Улһан хиидхүүр һамбайтай,
Сэлмэг харахан нюдэтэй,
Сэсэн хурса шэхэтэй,
Шэн булад туруутай,
Һүн сагаан төөнтэй
 
Хүлэр талын унаган,
Хүлэг минии морин.
 
Жабартай хонгор хюрууда
Жаран үдэр һойгдожо,
Нажарай һайхан сагта
Наян хоногто урилдажа,
Хадын бүргэд шубуундал,
Халяа хүнгэн болоолши,
 
Хүлэр талын унаган
Хүлэг минии морин.
 
Бузар немецые эрьюулхэдэм
Бугын хурдые үзүүлнэш,
Хусэжэ хойнойһоонь ерэхэдэм
Хүсэтэ һэлмыем хурсадханаш
Харата аюулай тохёолдоходо
Хазаар даран тэгүүлнэш,
 
Хүлэр талын унаган,
Хүлэг минии морин.
 
Хүндэ замые гаталжа,
Хүрэхэ Илалтадаа хүрэхэлди.
Хабарай эхеэр гэшхүүлжэ,
Хабтагай нюгагтаа бусахалди.
Үргэн баян бэлшээридээ
Үүрһэн байжа хүльбэрхэлши
 
Хүлэр талын унаган,
Хүлэг минии морин.
 
Шааяа һайхан аршаанда
Шархынгаа шуһые угаахалши,
Урадхаал түргэн горхондо
Уламайнгаа хүлһые сэлмээхэлши
Анзаһанда зэргэшэн хүллөөд
Ажалдаа шамтаяа гарахалби,

Хүлэр талын унаган,
Хүлэг минии морин.
 
1944 он

Эдэ ба бэшэ шүлэгүүдые «Бурятика» гэжэ номой санда уншаха аргатайт.
#стихипобеды75