Музейнүүд
Цыренжап Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музейн 80 жэлэй ойн баяраар
19 ноября 2024
54
Буряад араднай хэр угһаа уран һайханай талаар үндэр соёлтой байһаараа мэдээжэ
Угалзын гайхамшагые һиилэдэг алташа, мүнгэшэ,модошо дархашуул, дэлхэй дээрэ хэнһээшье орёо тансаг хубсаһа хунар оёдог басагад, бэреэд, будын шажан ба эгэл байдалдашье хабаатай уран нарин хэлбэритэй зурагуудые, дүрсэнүүдые бүтээдэг уран зураашад, барималшад гэхэ мэтэ бэлигтэн орон нютагтамнай хэзээдэшье таһараагүй.
Тиимэһээ буряадай сэхээтэн үнинһөө хойшо үндэһэтэнэй уран зурагай музейтэй болохоёо һанаашалдаг, хэлсэдэг байһан байна. Тиин 1940 ондо Москва хотодо БМАССР-эй урлиг соёл ба уран зохёолой I-хи Декада үнгэржэ, тус хэмжээ ябуулгын үмэнэ Гүрэнэй зүүн зүгэй урлигай выставка дээрэ буряадай уран зурагай үзэсхэлэн нээгдэжэ, уран зураг, графика, скульптура декоративна-прикладной урлалгын 700 бүтээлнүүд табигдаһан юм. Буряадай элитэ уран зурааша Роман Сидорович Мэрдыгеев выставкын каталог тааруулхадаа, буряад арадай урлиг соёлой түүхэ тухай дэлгэрэнгы бэшэжэ, Улаан-Үдэ хотодо буряад-монгол уран зураашадай бүтээлнүүдые харуулха, хадагалха музейн тон хэрэгтэй байһан тухай мэдүүлһэн. Буряадай уран зураашад Ц. Сампилов, А. Окладников, С. Мэрдыгеев түрүүтэй засаг зургаанда энэ асуудалаар байд гээд лэ хандажа байһан.
Тиин БМАССР-эй арадай комиссарнуудай Хороон (СНК) ба Буряадай ВКП-н обкомой 1943 оной тогтоолоор Гүрэнэй уран зурагай музей нээгдэхэ гэгдэжэ, НКВД-н түймэр сарагшадай байшан сүлөөлэгдэн үгтэбэ һэн ха.
Зүүн-Сибириин дэбисхэр дээрэхи урдаа хараха музейнүүдэй нэгэн, буряадай элитэ уран зурааша Цыренжаб Сампиловай нэрэ зүүһэн Уран зурагай музейн таһагууд соо 10 мянган уран бүтээлнүүд хадагалагдана. Музейн хамтын талмай — 3,5 кв.м, үзэсхэлэнгэйнь талмай — 1515 кв.м, тон урдаа бариха ажаябуулгань — выставкануудые эмхидхэн үнгэргэлгэ. Сампиловай музей Буряад Уласай бүхы аймагуудай уран зурагай галерейнуудэй ба арадай музейнүүдэй ажал нэгэдүүлхэ, ударидаха үүргэ дүүргэдэг.
80 жэлэй туршада Буряад уласай Уран һайханай музей республикын дэбисхэр дээрэ ажаһуудаг хамаг арадуудай урлиг соёлой Түб болонхой. Музейн олон таһагууд соогуур буряадай урлигай һалбари, түхэл бүриин уран бүтээлнүүд түүхын шата харуулан табигдажа, музейдэ ерэгшэдэй һонирхол татажа байдаг. Буряадай уран зураашдай ажалнуудые урлиг соёл шэнжэлэгшэд, уран зурагта дуратайшуул буряад зурагуудай заншалта ба оршон сагай шанар маяг холбоһон өөрсэ шэнжыень хаа-хаанагүй үндэрөөр сэгнэдэг юм.
Урлиг соёл шэнжэлэгшэ И.И. Соктоева иигэжэ хэлэһэн: «Буряадай уран зурагай хүгжэлтэ 2 урасхалаар холбогдонхой: нэгэ талаһаа, урданай түүхэтэ ажабайдалые зурагуудтаа мүнхэлхэ хараа, нүгөө талаһаа, шэнэ сагай үйлэнүүдһээ хараһан үзэһэнөө зураглаха һанаан». Буряадай түрүү зураашад саг бүри выставканүүдые эмхидхэжэ, каталогуудые хэблэжэ, элдэб суглаануудта үгэ хэлэжэ байхадаа, өөрын музейтэй болохо хараа бодолоо элирхэйлдэг һэн. 1941 ондо Эсэгын дайнай эхилхэдэ, хамаг юумэн байлдаанай талмайнуудта, илалтада зорюулагдажа байхадань, уран зураашадай эрилтэ забһарлаһан.
Музейн анханай байра Ленинэй гудамжа, 13 байхадань, түрүүшын директорээр Р. Мэрдыгеев томилогдоһон. 1946 ондо БМАССР-эй СНК-гай Захиргаанай тогтоолоор1936 оной январиин 1-һээ 1946 оной январиин 1 болотор буряадай уран зураашадай хүдэлмэринүүдэй суглуулбари хэлсээгээр худалдан абтажа, Гүрэнэй музейн ашаглалда түлөөһэгүй үгтэһэн.
Музейн түрүүшын ажалшад музейн ажал хүдэлмэриин арга дадалтай танилсажа, 1946 ондо буряадай уран зураашадай бүтээлнүүдэй түрүүшын харалга үнгэргэбэ. Тэрэ экспозицида Сампиловай «Һонюуша буханууд» («Любопытные быки»), 1935, «Ургашан» («Арканщик»), 1934; Р. Мэрдыгеев «Хуушан һэеы гэр» («Старая юрта»), 1930-аад онууд, А. Тимин «Зүжэгшэн Г. Цыдынжаповай портред Отеллын рольдо», 1940 он ба бусад 1944 ондо ороһон хүдэлмэринүүд музей суглуулбариин үндэһэ һуури табижа, музейн алтан жасада ороһон юм.
1947-1949 онуудаар Буряадай уран зурагай музейн жасада Ленинград хотын Ородой (Русский) музейһээ XVIII-XX зуунжэлнүүдэй ородой уран зураашад, барималшадай зурагууд, графическа зурагууд, скульптуранууд ороһон. Тэрэ хэрэгые буряадай уран зураашан А. Окладников эмхидхэлсэжэ, 1949-1950 онуудаар Буряадай уран зурагай музей даагшаар һунгагдаа һэн. Ородой музейн аша туһа ехэ, шэнээр байгуулагдаһан музейдэ яагаад жасаяа илгажа, шалгажа, ороһон үнэтэй сэнтэй эдлэлнүүдээ дансалан хамгаалхые заажа, туһатай зүбшэлнүүдээр хубаалдажа, һургажа байһан.
Буряадай уран зураашадай Холбоон музейн хэрэгүүдтэ эдэбхитэй хабаадалсажа, элдэб хэмжээнэй выставкануудые үнгэргэдэг, удха шанар һайтай зурагуудые музейн жасада оруулдаг, хамтын проект түсэлнүүдые ябуулдаг бэлэй. Музейн захиралаар Т. Рудь, Г. Москалев, К. Дульбеев, И. Стариков, Л. Гергесов, П. Сохан, П. Криштаб гэгшэд богони хугасаагаар ээлжэлэн хүдэлөө. Уран зурааша, арадай аман зохёол суглуулагша Ф. Балдаев музейн ажалтан, захирал байха үедөө ехэ ажал ябуулһан байна. 1959 ондо XIX зуунжэлэй мүнгэн эд шэмэглэлые олоор суглуулжа, «Мүнгэн жаса» коллекци байгуулжа шадаһан юм.
1959 ондо буряадай урлиг соёлой II-хи декадын Москвада үнгэрхэдэ, Буряадай соёл Зүблэлтэ гүрэнэй олон арадуудай дунда нэрээ нэрлүүлжэ шадаа. Сэхэ выставка дээрэһээ манай уран зураашадай бүтээлнүүд: А. Тимин «У истоков дружбы», А. Окладников «Байкальские будни», Д-Н. Дугаров «Проводы невесты», М. Воробьев «Весна в Селенгинске» гэхэ мэтэ зурагууд худалдан абтажа, уран һайханай музейн жасада оруулагдаа һэн. 1954 ондо музейн ахамад сахин харагша С. Баданова тус зурагуудые хадагаламжада абажа байһан. 1963 онһоо 2001 хүрэтэр К. Шулунова сахигшаар ажаллахадаа фондынгоо эдлэл бүхэнөө һайн мэдэхэ, архиваа үргэлжэлүүлжэ, жасынгаа эдлэлэй тоо 2 дахин олошоруулаа (3 мянганһаа 6 мянга хүргөө).
1966 ондо уран һайханай музейдэ үндэһэтэнэй зурагые мэргэжэлтэ зурагай шатада үргэжэ, шэнэ буряад уран зурагта эхи табиһан Ц.С. Сампиловай нэрэ олгогдоо. Мүнөөшье хүрэтэр уран зурагуудынь зоной һонирхол татаһаар зандаа.
Музей хүсэндөө орожо, уран бүтээлнүүдэй жасаяа үргэдхэжэ байхадань, залуу эрдэмтэд Э.Б. Шухоева, Л.М. Вишнякова, Ю.Г. Худугуева, О.В. Чичеватова, С.Ф. Очирова гэгшэд ерээ юм. 1973 ондо музей Куйбышевай гудамжаар шэнэ байшанда ороһон. Архитектор В. Кулеш уран зураашан А. Казанский хоёр Буряадай уран зураашадай выставкын ба фонд хадагалха хажуу таһагуудтай ерээдүйн танхимай тусгаар проект зорюута зохёоһон.
1974 музейн захиралаар түрүүшынхиеэ уран зурааша бэшэ, урлиг соёл шэнжэлэгшэ С. Мунгалова томилогдожо, хүн зондо, илангаяа уран зураашадай дунда хүндэтэй ябаһанаа, 1981 ондо мордошоһон. 1982-2007 онуудаар Р. Цыденовагай музейн захирал байхада, жэл бүри нэмээгдэдэг фонд таһагуудтаа багтахаяа болижо, экспозицинуудай заалнууд шэнээр баригдажа захалаа. 2001 ондо урлиг шэнжэлэгшэ эрдэмтэн Т. Алексеева ахамад сахин харагшаар томилогдоод, музейн бүхы эдлэл шэгжэлэгдэжэ, оцифровка, хамаг мэдээсэлнүүдэй электронно жаса байгуулжа захалаа. Ямаршье музейн гол шухала үүргэнь — фонддоо сугларһан сэнтэй зөөриеэ хамгаалха болон олониитэтэй холбоо барилга. 2007 ондо Т.А. Бороноева музейн директор болоһон аад, 2011 ондо Буряад республикын Үндэһэтэнэй музейн захиралда дэбшүүлэгдээ. Тус музейн мэдэлдэ Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музей оролсодог. Мүнөө үедэ музейн жасада 9 мянган эдлэл ороно, буряадай уран зураашадай ехэнхи ажалнууд эндэ элсэнхэй. 1950 онһоо 1990 он хүрэтэр СССР-эй ба Ородой Холбоото Уласай, зүблэлтэ гүрэнэй тоодо ородог байһан СНГ-н гүрэнүүдһээ уран зураашадай хүдэлмэринүүд Сампиловай музейн жасада орожо байһан.
Ородой агууехэ уран зураашад В. Боровиковский, В. Тропинин, И. Айвазовский, И. Шишкин, И. Левитан, В. Маковский, А. Куинджи, К. Коровин, Н. Рерих гэгшэдэй ажалнуудтай эндэ танилсажа боломоор. Совед үеын элитэ уран зураашад А. Корин, Н. Ромадин, А. Рылова, В. Бялыницкий-Бируля, В. Мухина, М. Манизер, Н. Андронова, А. Пластов гэгшэдэй шанартай зурагуудые хаража, түүхэ шэнжэлмээр юм. Суглуулбариин ехэнхинь буряад уран зураашадай, барималшадай зурагууд, графическа хуудаһанууд, скульптуранууд, декоративна зохёомжонууд.
Буряадай түрүүшын уран зураашад: Ц. Сампилов, Р. Мэрдыгеев, Г. Павлов, М. Шестакова, Е. Неволина, Ф. Балдаев шэнэ сагай мэргэжэлтэ зурагуудай эхи табиһан. Оршон сагай уран зураашад: Ч. Шенхоров, Б. Тайсаев, А. Цыбикова, Б. Доржиев, З. Дугаров, Ж. Раднаев, Д. Намдаков гэгшэд урдахи үеынхидэй заншал уламжалбашье, шэнэ сагай амисхаал оруулан ажалланад.
XIX зуунжэлэй алташа, мүнгэшэ буряад дархашуулай бүтээһэн уран бүтээлнүүдые хадагалжа байһан «Мүнгэн жаса» онсо һуури эзэлдэг. Мүнөө үедэ музейнгээ сэнтэй эдлэлнүүдые нэмэрлюулхэ, коллекциеэ улам баяжуулха, Ород гүрэнэй ба Буряад ороной уралиг түүхэтэй танилсуулха түсэбүүд һанаашалагдабашье, 1990 онуудһаа эдлэл худалдажа абалган гүрэнһөө тэдхэмжэгүй болоод зогсошоо. Мүн урданай сагтал үргэнөөр дэлгэрһэн хүпеэс баяшуулай меценатствын заншалнууд бууража, мүнөө музеймнай хүнүүдэй үгэһэн бэлэгүүдээр лэ байдаг болонхой.
Ц. Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музей арад зонтоёо үргэлжэ холбоо барижа байдаг. Элдэб янзын үйлэ хэмжээнүүдые эмхидхэжэ, уран һайханда дуратайшуулаа Ород гүрэнэй, Буряад уласай, мүн ондоо можо хизаарай, хари гүрэнүүдэйшье үе саг бүриин уран зураашадай, барималшадай бүтээлнүүдээр танилсуулжа урмашуулдаг юм. Выставканууд, мүн бусад хэмжээ ябуулганууд таһалгаряагүй ябуулагдажа байдагынь һайшаалтай. Һаяын жэлнүүдтэ үнгэргэгдэһэн нэгэ-хэдыень жэшээ болгобол, иимэ байна: «БАМ-стройка века», «Три святыни буддизма», «Свет веры православной», «Ночи искусств», «Русское искусство XVIII-XX веков», «Поэзия этюдов», «Выставки художников Бурятии», 2023 онһоо хойтожэл болотор табигдаһан «Дорога домой» гэһэн Даши Намдаковай гайхамшаг бүтээлнүүдэй выставка, мүн «Наследие Гэсэриады» гэжэ сентябрь һарада үнгэрһэн Уласхоорондын выставкада 60 хоморой уран бүтээлнүүд Үндэһэтэнэй музейн суглуулбариһаа абтажа харуулагдаха. Эндэ үндэһэтэнэй музейнхид шэнэ хараа бодол хэрэглэн, каллиграфиин студи "Титэм-Арт", креативна үйлэдбэриин түб «Хэб-Хаб» эмхинүүдээр нэгэдээд, үйлэ хэмжээгээ ябуулба. Мүн Буряадай, Эрхүү можын, Санкт-Петербургын, Хальмагай, Монголой каллиграфуудай «Гэсэр» үльгэрэй удха оруулһан худам монгол бэшэгтэй зурагууд үзэсхэлэндэ түрүүшынхиеэ табигдаба. Иигэжэ шэнэ онол аргануудай хүсөөр заншалта худам монгол бэшэг ба буряад арадай аман зохёолой дээжэ үльгэр «Абай Гэсэр» шэнээр дурсагдаад, зоной анхарал, һонирхол ехээр татаа.
80 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэн Буряад республикын үндэһэтэнэй уран һайханай музей Хубисхалай (Ревлюциин) талмай дээрэ ноябриин 8-най үдэр «Сампиловай нэрэмжэтэ музейн 80 жэл» гэһэн гудамжын стендовэ выставка нээхэ. Мүн социокультурна"СайнУУ! Гэр (Дом)" гэһэн шэнэ проект үзүүлэгдэн, Уран һайханай музейн шэнэ байшантай болохын тулада тус үйлэ хэрэг эмхидхэгдээ. Тон хэрэгэтэй, аша туһатай хэрэг урагшатай бүтэһэй даа!
Тиимэһээ буряадай сэхээтэн үнинһөө хойшо үндэһэтэнэй уран зурагай музейтэй болохоёо һанаашалдаг, хэлсэдэг байһан байна. Тиин 1940 ондо Москва хотодо БМАССР-эй урлиг соёл ба уран зохёолой I-хи Декада үнгэржэ, тус хэмжээ ябуулгын үмэнэ Гүрэнэй зүүн зүгэй урлигай выставка дээрэ буряадай уран зурагай үзэсхэлэн нээгдэжэ, уран зураг, графика, скульптура декоративна-прикладной урлалгын 700 бүтээлнүүд табигдаһан юм. Буряадай элитэ уран зурааша Роман Сидорович Мэрдыгеев выставкын каталог тааруулхадаа, буряад арадай урлиг соёлой түүхэ тухай дэлгэрэнгы бэшэжэ, Улаан-Үдэ хотодо буряад-монгол уран зураашадай бүтээлнүүдые харуулха, хадагалха музейн тон хэрэгтэй байһан тухай мэдүүлһэн. Буряадай уран зураашад Ц. Сампилов, А. Окладников, С. Мэрдыгеев түрүүтэй засаг зургаанда энэ асуудалаар байд гээд лэ хандажа байһан.
Тиин БМАССР-эй арадай комиссарнуудай Хороон (СНК) ба Буряадай ВКП-н обкомой 1943 оной тогтоолоор Гүрэнэй уран зурагай музей нээгдэхэ гэгдэжэ, НКВД-н түймэр сарагшадай байшан сүлөөлэгдэн үгтэбэ һэн ха.
Зүүн-Сибириин дэбисхэр дээрэхи урдаа хараха музейнүүдэй нэгэн, буряадай элитэ уран зурааша Цыренжаб Сампиловай нэрэ зүүһэн Уран зурагай музейн таһагууд соо 10 мянган уран бүтээлнүүд хадагалагдана. Музейн хамтын талмай — 3,5 кв.м, үзэсхэлэнгэйнь талмай — 1515 кв.м, тон урдаа бариха ажаябуулгань — выставкануудые эмхидхэн үнгэргэлгэ. Сампиловай музей Буряад Уласай бүхы аймагуудай уран зурагай галерейнуудэй ба арадай музейнүүдэй ажал нэгэдүүлхэ, ударидаха үүргэ дүүргэдэг.
80 жэлэй туршада Буряад уласай Уран һайханай музей республикын дэбисхэр дээрэ ажаһуудаг хамаг арадуудай урлиг соёлой Түб болонхой. Музейн олон таһагууд соогуур буряадай урлигай һалбари, түхэл бүриин уран бүтээлнүүд түүхын шата харуулан табигдажа, музейдэ ерэгшэдэй һонирхол татажа байдаг. Буряадай уран зураашдай ажалнуудые урлиг соёл шэнжэлэгшэд, уран зурагта дуратайшуул буряад зурагуудай заншалта ба оршон сагай шанар маяг холбоһон өөрсэ шэнжыень хаа-хаанагүй үндэрөөр сэгнэдэг юм.
Урлиг соёл шэнжэлэгшэ И.И. Соктоева иигэжэ хэлэһэн: «Буряадай уран зурагай хүгжэлтэ 2 урасхалаар холбогдонхой: нэгэ талаһаа, урданай түүхэтэ ажабайдалые зурагуудтаа мүнхэлхэ хараа, нүгөө талаһаа, шэнэ сагай үйлэнүүдһээ хараһан үзэһэнөө зураглаха һанаан». Буряадай түрүү зураашад саг бүри выставканүүдые эмхидхэжэ, каталогуудые хэблэжэ, элдэб суглаануудта үгэ хэлэжэ байхадаа, өөрын музейтэй болохо хараа бодолоо элирхэйлдэг һэн. 1941 ондо Эсэгын дайнай эхилхэдэ, хамаг юумэн байлдаанай талмайнуудта, илалтада зорюулагдажа байхадань, уран зураашадай эрилтэ забһарлаһан.
Музейн анханай байра Ленинэй гудамжа, 13 байхадань, түрүүшын директорээр Р. Мэрдыгеев томилогдоһон. 1946 ондо БМАССР-эй СНК-гай Захиргаанай тогтоолоор1936 оной январиин 1-һээ 1946 оной январиин 1 болотор буряадай уран зураашадай хүдэлмэринүүдэй суглуулбари хэлсээгээр худалдан абтажа, Гүрэнэй музейн ашаглалда түлөөһэгүй үгтэһэн.
Музейн түрүүшын ажалшад музейн ажал хүдэлмэриин арга дадалтай танилсажа, 1946 ондо буряадай уран зураашадай бүтээлнүүдэй түрүүшын харалга үнгэргэбэ. Тэрэ экспозицида Сампиловай «Һонюуша буханууд» («Любопытные быки»), 1935, «Ургашан» («Арканщик»), 1934; Р. Мэрдыгеев «Хуушан һэеы гэр» («Старая юрта»), 1930-аад онууд, А. Тимин «Зүжэгшэн Г. Цыдынжаповай портред Отеллын рольдо», 1940 он ба бусад 1944 ондо ороһон хүдэлмэринүүд музей суглуулбариин үндэһэ һуури табижа, музейн алтан жасада ороһон юм.
1947-1949 онуудаар Буряадай уран зурагай музейн жасада Ленинград хотын Ородой (Русский) музейһээ XVIII-XX зуунжэлнүүдэй ородой уран зураашад, барималшадай зурагууд, графическа зурагууд, скульптуранууд ороһон. Тэрэ хэрэгые буряадай уран зураашан А. Окладников эмхидхэлсэжэ, 1949-1950 онуудаар Буряадай уран зурагай музей даагшаар һунгагдаа һэн. Ородой музейн аша туһа ехэ, шэнээр байгуулагдаһан музейдэ яагаад жасаяа илгажа, шалгажа, ороһон үнэтэй сэнтэй эдлэлнүүдээ дансалан хамгаалхые заажа, туһатай зүбшэлнүүдээр хубаалдажа, һургажа байһан.
Буряадай уран зураашадай Холбоон музейн хэрэгүүдтэ эдэбхитэй хабаадалсажа, элдэб хэмжээнэй выставкануудые үнгэргэдэг, удха шанар һайтай зурагуудые музейн жасада оруулдаг, хамтын проект түсэлнүүдые ябуулдаг бэлэй. Музейн захиралаар Т. Рудь, Г. Москалев, К. Дульбеев, И. Стариков, Л. Гергесов, П. Сохан, П. Криштаб гэгшэд богони хугасаагаар ээлжэлэн хүдэлөө. Уран зурааша, арадай аман зохёол суглуулагша Ф. Балдаев музейн ажалтан, захирал байха үедөө ехэ ажал ябуулһан байна. 1959 ондо XIX зуунжэлэй мүнгэн эд шэмэглэлые олоор суглуулжа, «Мүнгэн жаса» коллекци байгуулжа шадаһан юм.
1959 ондо буряадай урлиг соёлой II-хи декадын Москвада үнгэрхэдэ, Буряадай соёл Зүблэлтэ гүрэнэй олон арадуудай дунда нэрээ нэрлүүлжэ шадаа. Сэхэ выставка дээрэһээ манай уран зураашадай бүтээлнүүд: А. Тимин «У истоков дружбы», А. Окладников «Байкальские будни», Д-Н. Дугаров «Проводы невесты», М. Воробьев «Весна в Селенгинске» гэхэ мэтэ зурагууд худалдан абтажа, уран һайханай музейн жасада оруулагдаа һэн. 1954 ондо музейн ахамад сахин харагша С. Баданова тус зурагуудые хадагаламжада абажа байһан. 1963 онһоо 2001 хүрэтэр К. Шулунова сахигшаар ажаллахадаа фондынгоо эдлэл бүхэнөө һайн мэдэхэ, архиваа үргэлжэлүүлжэ, жасынгаа эдлэлэй тоо 2 дахин олошоруулаа (3 мянганһаа 6 мянга хүргөө).
1966 ондо уран һайханай музейдэ үндэһэтэнэй зурагые мэргэжэлтэ зурагай шатада үргэжэ, шэнэ буряад уран зурагта эхи табиһан Ц.С. Сампиловай нэрэ олгогдоо. Мүнөөшье хүрэтэр уран зурагуудынь зоной һонирхол татаһаар зандаа.
Музей хүсэндөө орожо, уран бүтээлнүүдэй жасаяа үргэдхэжэ байхадань, залуу эрдэмтэд Э.Б. Шухоева, Л.М. Вишнякова, Ю.Г. Худугуева, О.В. Чичеватова, С.Ф. Очирова гэгшэд ерээ юм. 1973 ондо музей Куйбышевай гудамжаар шэнэ байшанда ороһон. Архитектор В. Кулеш уран зураашан А. Казанский хоёр Буряадай уран зураашадай выставкын ба фонд хадагалха хажуу таһагуудтай ерээдүйн танхимай тусгаар проект зорюута зохёоһон.
1974 музейн захиралаар түрүүшынхиеэ уран зурааша бэшэ, урлиг соёл шэнжэлэгшэ С. Мунгалова томилогдожо, хүн зондо, илангаяа уран зураашадай дунда хүндэтэй ябаһанаа, 1981 ондо мордошоһон. 1982-2007 онуудаар Р. Цыденовагай музейн захирал байхада, жэл бүри нэмээгдэдэг фонд таһагуудтаа багтахаяа болижо, экспозицинуудай заалнууд шэнээр баригдажа захалаа. 2001 ондо урлиг шэнжэлэгшэ эрдэмтэн Т. Алексеева ахамад сахин харагшаар томилогдоод, музейн бүхы эдлэл шэгжэлэгдэжэ, оцифровка, хамаг мэдээсэлнүүдэй электронно жаса байгуулжа захалаа. Ямаршье музейн гол шухала үүргэнь — фонддоо сугларһан сэнтэй зөөриеэ хамгаалха болон олониитэтэй холбоо барилга. 2007 ондо Т.А. Бороноева музейн директор болоһон аад, 2011 ондо Буряад республикын Үндэһэтэнэй музейн захиралда дэбшүүлэгдээ. Тус музейн мэдэлдэ Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музей оролсодог. Мүнөө үедэ музейн жасада 9 мянган эдлэл ороно, буряадай уран зураашадай ехэнхи ажалнууд эндэ элсэнхэй. 1950 онһоо 1990 он хүрэтэр СССР-эй ба Ородой Холбоото Уласай, зүблэлтэ гүрэнэй тоодо ородог байһан СНГ-н гүрэнүүдһээ уран зураашадай хүдэлмэринүүд Сампиловай музейн жасада орожо байһан.
Ородой агууехэ уран зураашад В. Боровиковский, В. Тропинин, И. Айвазовский, И. Шишкин, И. Левитан, В. Маковский, А. Куинджи, К. Коровин, Н. Рерих гэгшэдэй ажалнуудтай эндэ танилсажа боломоор. Совед үеын элитэ уран зураашад А. Корин, Н. Ромадин, А. Рылова, В. Бялыницкий-Бируля, В. Мухина, М. Манизер, Н. Андронова, А. Пластов гэгшэдэй шанартай зурагуудые хаража, түүхэ шэнжэлмээр юм. Суглуулбариин ехэнхинь буряад уран зураашадай, барималшадай зурагууд, графическа хуудаһанууд, скульптуранууд, декоративна зохёомжонууд.
Буряадай түрүүшын уран зураашад: Ц. Сампилов, Р. Мэрдыгеев, Г. Павлов, М. Шестакова, Е. Неволина, Ф. Балдаев шэнэ сагай мэргэжэлтэ зурагуудай эхи табиһан. Оршон сагай уран зураашад: Ч. Шенхоров, Б. Тайсаев, А. Цыбикова, Б. Доржиев, З. Дугаров, Ж. Раднаев, Д. Намдаков гэгшэд урдахи үеынхидэй заншал уламжалбашье, шэнэ сагай амисхаал оруулан ажалланад.
XIX зуунжэлэй алташа, мүнгэшэ буряад дархашуулай бүтээһэн уран бүтээлнүүдые хадагалжа байһан «Мүнгэн жаса» онсо һуури эзэлдэг. Мүнөө үедэ музейнгээ сэнтэй эдлэлнүүдые нэмэрлюулхэ, коллекциеэ улам баяжуулха, Ород гүрэнэй ба Буряад ороной уралиг түүхэтэй танилсуулха түсэбүүд һанаашалагдабашье, 1990 онуудһаа эдлэл худалдажа абалган гүрэнһөө тэдхэмжэгүй болоод зогсошоо. Мүн урданай сагтал үргэнөөр дэлгэрһэн хүпеэс баяшуулай меценатствын заншалнууд бууража, мүнөө музеймнай хүнүүдэй үгэһэн бэлэгүүдээр лэ байдаг болонхой.
Ц. Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музей арад зонтоёо үргэлжэ холбоо барижа байдаг. Элдэб янзын үйлэ хэмжээнүүдые эмхидхэжэ, уран һайханда дуратайшуулаа Ород гүрэнэй, Буряад уласай, мүн ондоо можо хизаарай, хари гүрэнүүдэйшье үе саг бүриин уран зураашадай, барималшадай бүтээлнүүдээр танилсуулжа урмашуулдаг юм. Выставканууд, мүн бусад хэмжээ ябуулганууд таһалгаряагүй ябуулагдажа байдагынь һайшаалтай. Һаяын жэлнүүдтэ үнгэргэгдэһэн нэгэ-хэдыень жэшээ болгобол, иимэ байна: «БАМ-стройка века», «Три святыни буддизма», «Свет веры православной», «Ночи искусств», «Русское искусство XVIII-XX веков», «Поэзия этюдов», «Выставки художников Бурятии», 2023 онһоо хойтожэл болотор табигдаһан «Дорога домой» гэһэн Даши Намдаковай гайхамшаг бүтээлнүүдэй выставка, мүн «Наследие Гэсэриады» гэжэ сентябрь һарада үнгэрһэн Уласхоорондын выставкада 60 хоморой уран бүтээлнүүд Үндэһэтэнэй музейн суглуулбариһаа абтажа харуулагдаха. Эндэ үндэһэтэнэй музейнхид шэнэ хараа бодол хэрэглэн, каллиграфиин студи "Титэм-Арт", креативна үйлэдбэриин түб «Хэб-Хаб» эмхинүүдээр нэгэдээд, үйлэ хэмжээгээ ябуулба. Мүн Буряадай, Эрхүү можын, Санкт-Петербургын, Хальмагай, Монголой каллиграфуудай «Гэсэр» үльгэрэй удха оруулһан худам монгол бэшэгтэй зурагууд үзэсхэлэндэ түрүүшынхиеэ табигдаба. Иигэжэ шэнэ онол аргануудай хүсөөр заншалта худам монгол бэшэг ба буряад арадай аман зохёолой дээжэ үльгэр «Абай Гэсэр» шэнээр дурсагдаад, зоной анхарал, һонирхол ехээр татаа.
80 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэн Буряад республикын үндэһэтэнэй уран һайханай музей Хубисхалай (Ревлюциин) талмай дээрэ ноябриин 8-най үдэр «Сампиловай нэрэмжэтэ музейн 80 жэл» гэһэн гудамжын стендовэ выставка нээхэ. Мүн социокультурна"СайнУУ! Гэр (Дом)" гэһэн шэнэ проект үзүүлэгдэн, Уран һайханай музейн шэнэ байшантай болохын тулада тус үйлэ хэрэг эмхидхэгдээ. Тон хэрэгэтэй, аша туһатай хэрэг урагшатай бүтэһэй даа!