Булгад угсаатан




"Буха-ноён баабай"  Зураг: Иннокентий Дадуев

Булгад хадаа Эхирэдэй ахай гэжэ тоологдодог байгаа. Ушар иимэһээ Булгад, Эхирэд үринэр гэжэ түүрээн мүргэдэг байһан гэхэ. Булгадһаа гараһан Алагуй хадаа яһанайнгаа уг удамые залгуулан эхилнэ. Зарим домогой ёһоор, Тугалаг болбол тэрэнэй аха (ууган) хүбүүн байгаа, нүгөөдэ домогуудай үндэһөөр, тэрэ бага (одхон) хүбүүн гэжэ тоологдодог.

Булгадууд Ангар мүрэнэй, тэрэнэй һаба һалаанууд болохо Хути, Идэ, Үдэ, Эди, Эрхүү, Худа гол горходой оршон нютагуудаар ажаһуудаг һэн.

Угсаатанай газар дайда бүхы отогойхидой баялиг, һуурижаһан нютаг гэжэ тоологдодог бэлэй. Тиимэһээ энэ угсаатанай яһатад нютаг ороноо сахин хамгаалдаг һэн.

Булгадууд хүйлэн хүхэ буха уряатай байгаа.

Ууган хүбүүн Булгадһаа Балаганай, Идын, Оһын, Хутиин буряадууд уг изагуураа абаһан юм гэхэ.

Хоёрдохи хүбүүн Эхирэдһээ Качугай, Дээдэ Зүлхын, Хударын, Баргажанай болон Ойхоной буряадууд уг гарбалаа эхилһэн түүхэтэй.

Зарим угай бэшэгүүд соо Булгадай 19, харин нүгөө зарим уг изагуурай домогууд дотор 21 яһан дурдагдана:

1. Алагуй
2. Һойбо
3. Далахай
4. Сагаан
5. Буян
6. Божо
7. Шаралдай
8. Шадараа
9. Бообой
10. Гутал
11. Енгүүд
12. Хоогой
13. Онгой
14. Онхоодой
15. Холтобой
16. Багаари
17. Эрхэдэй
18. Хүлмэнгэ
19. Олзон
20. Морой
21. Ноёд

Зарим бэшэгүүд соо Божо, Шадараа гэжэ яһан үгы.