«Таамаг бэшэ гүн юртэмсэ»

Мэдээжэ поэт, журналист, буддын ном судар шэнжэлэгшэ Дашарабдан Дамбаев амар мэндэ ябаа hаа, 75 наhанайнгаа тэбхэр ой тэмдэглэхэ hэн. Агын буряад тойрогой Зүдхэли нютагта түрэhэн Дашарабдан Дамбаев Буряадай Гүрэнэй багшанарай дээдэ hургуулиин буряад хэлэ бэшэгэй таhаг дүүргээд, «Буряад үнэн» сониндо, БГТРК, «Байгал» сэдхүүлэй редакцида хүдэлhэн юм.



Шүлэгүүдэй дүрбэн номой автор, Буряад Уласай болон Россиин Уран зохёолшодой холбоонуудай гэшүүн. Буддын шажанай гүн ухаа гүнзэгыгѳѳр шудалжа, бурханай ном судар шэнжэлээ. Энэ ажалай үрэ дүн — гүн удхатай шүлэгүүдыень мэдээжэ поэт, бэлигтэй оршуулагша Рахмет Шоймарданов ородшолhон байна.

2019 ондо, 71 наhан дээрээ түрэлѳѳ урилhан Дашарабдан Дамбаев буряад арадай үндэр бэлигтэ скульптор, дэлхэйдэ суурхаhан Даша Намдаковай уран бүтээлнүүдhээ уламжалан гараhан бүлэг шүлэгүүдтэй юм. Тэрэ уянгата зохёолыень уншагшадай анхаралда дурадханабди. 



«Инь-ян»
(«Ог таhа холбоон»)

Оршолоной гол үндэhэн —
Ог таhа холбоонши.
Хаягдаагүй, орхигдоогүй
Хахасалгүй хоёр тала:
Хара-сагаан,
Yхэл-амин.
Таhаршагүй, ударшагүй
Муухай-hайхан.
Тэнсүүри бэдэрhэн, олоhон
Таамаг бэшэ гүн юртэмсэ.
Хорбоо соо ангинууд аад,
Хахасалгүй нэгэ заяатай,
Хүсэ шадал, түгэс амитай
Хүбүүн-басаган үзэгдэлнүүд — 
Таагдашагүй байгаали.

Даша Намдаков уран бүтээлнүүд соогоо ехэ олон моритой сэрэгшэдые, ангуушадые, hурша номоо дэлиhэн, зэдэлээтэ зэбэеэ харбаhан талын нүүдэлшэдые мүндэлүүлhэн байна. Иимэшүү бүтээлнүүдые хараhан поэдэй гуурhан дороhоо уянгата мүрнүүд hубаряа ха:



Годли амимни
Зай даа, зай даа,
Зэбэмни — зээрдэ улаамни...
Yдэ, бэеыш үлеэгээб,
Энхэрээб, жэгнээб,
Шэбшэхысэ шэбшээб,
Дурдахыса дурдааб,
Дуудахыса дуудааб.
Зэдэлхысэ зэдэлүүлбэб...
Yе наhанайш
Аян харгыда табилайб.
Даяаншын бодолдол
Дайда даба, яба, ошо.
Долоон үнгын hолонго
Эбхэн, хуряан бариябди.
Эрэ хүнэй зориг мүхѳѳгүй,
Эмгэн ехэ дайдадаа эшхэрhэн
Эзэн hалхин мэтэ эшхэрэ.
Годли амимни,
Голлон буу,
Нэрэеэ, түрэеэ эдлэ.
Дархан алдараа дагуула,
Дабта, дэрлэ солоёо.
Далайгаа гатала,
Даагаяа hүүлдэе,
Даахитаяа бария.
Зэбэмни — зээрдэмни,
Жэнхэни урайни домогни...

Даша Намдаковай талаан бэлиг сооhоо ордоhолон, орьёлон мүндэлhэн зүүдэнэй жэгтэй hонин дүрэнүүд тухай буряад поэдэй уран зураглал мэтэ мүрнүүд:



Тогтоодүй үзэгдэл
Yрэ үрзэгэр, оро орбогор,
Yхѳѳри мэтэ арбагар
Yнжѳѳ хоноодүй hүүдэр,
Yсэгэлдэрэй зүүдэн.
Yшѳѳ гүлгэн, онтохон,
Yелжэ тогтоодүй үзэгдэл.
Yнэншэнэгүйб: юумши, хэмши?..
Yгы найгаргаад, харагдахадал гэнэш.
Нээрээ, нэрэгүй нэхытэ бэшэ,
Нэрэтэй, дуутай байжа болоо хаш.
Хүрѳѳ, бү hүүдэрлэ,
Хэлсээбди, харуужамди.
Хүлеэгээгүйшье hаам —
Хүсэхэш, ерэхэш,
Хэзээ нэгэтэ золгохобди.

Солото уран барималша Даша Намдаков эхэнэрэй ехэ олон дүрэнүүдые найруулhан юм. Тэдэ гайхамшаг уян нугархай дүрэ хүрэгүүдые хараhан поэдэй сэдьхэлдэ уянгын hайхан мүрнүүд мүндэлѳѳ ёhотой:



Субад эрдэнимниш
Амиды мэндэ ябаhан сагтаа
Эхэнэрэй урда hүгэдэхэби:
Амин энэ бэеынгээ түлѳѳ,
Хайраар дүүрэн сэдьхэлэйнь түлѳѳ.
Тэсэбэришни жэшэшэгүй,
Дураншни үнэн, хүлеэмгы.
Энхэргэнши,
Yнжэгэнши.
Дураншни дүлэншүү,
Атаа жүтѳѳндэ абтадагшье.
Яалай бэлэй,
Амин иимэ гэлэй.
Эхэнэр — үнгын сэсэг гээ.
Тэнгэриин дангинаш, бурханши.
Эльгэн хара газар дээрээ
Эхэмни, хайрамниш.
Зүүдэндэмни —
Субад эрдэнимниш.
Амиды мэндэ ябаhан сагтаа
Эхэнэрэй урда hүгэдэхэби.

Гайхамаар уран, таагдашагүй таабари мэтэ жэгтэй орёо дүрсэтэй хүрэгүүдыень хужарлан хараhан ирагуу найруулагшын сэдьхэл бодолдо иимэ шүлэг түрѳѳ ха:



Уянга
hарын мүнгэн толон доро
Уяршадаг сэдьхэлни.
Уянга...
Yншэн малша хүбүүнэй 
Yдэшын гуниг гүш?..
Хүн бэеэр амилhан
Морин хуурай шэди гүш?..
Магад, мүшэтэ тэнгэриин
Мүнхын аялга гүш?..
Харюу үгы,
Тэнгэринэршье дуугай.

Түрэл дайдадаа, тоонтоёо hэргээхэ хүсэлтэй, «Тужа» гэhэн этнопарк суута скульптор байгуулжа эхилэнхэй. Буурал түүхэтэ талын шэмэг — Тужада дэлхэйн хүн зон амархаяа, уран бүтээл хаража, зохёохы хэрэгтэнь хабаадалсахаяа холоhоо ерэдэг болонхой.

Тала
(сүлѳѳтэй дуран)
Тала —
Дабагдаагүй алас,
Таагдаагүй уняар...
Тала —
Түмэр шүдэрэй хазаарлаагүй
Зэрлиг сүлѳѳтэ дуран.
Тала —
Ордоhон,
Одото заяан.
Тала —
Сэдьхэлэйм үер,
Дуун, домог, булган бүтээлни.

Буряад арадайнгаа бэлиг түгэлдэр хүбүүнэй уран бүтээлнүүдые хаража, ухаан сэдьхэлээ баяжуулхые, дура сэдьхэлээ хүлгэн жаргахые уряалhан Дашарабдан Дамбаевай захяа мүрнүүдээр энэ хѳѳрѳѳгѳѳ дүүргэхыем зүбшѳѳгыт:



Тахиит, дууша найжанарни,
Даяанша сагаан сэдьхэлээ,
Тахиит дура зүрхэеэ,
Бурхадаа манаhан зүүдэеэ.