Буряад-монгол ороной мэдээжэ зон
Цырендаша Доржиев — мэргэн буудагша
26 ноября 2021
579
Цырендаша Доржиев Буряад ороной Мухар-Шэбэр аймагай Хошун-Үзүүр һууринда түрэһэн юм. Тэрэ Абхаа харгана гэжэ омог отогой хүн байһан.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай түрүүшын үдэрнүүдтэ, Цырендаша өөрынгөө хүсэлээрээ, һайн дураараа сэрэгшэн боложо, фронт ябаһан юм. Дайнай жэлнүүдтэ 189 эрэшүүл Хошун-Үзүүр нютагһаа (колхоз «Знамя Ленина») сэрэгэй албанда татагдажа фронт эльгээгдэһэн юм, тэдэнэй 80 хүниинь гэртээ бусаагүй.
Цырендаша шэнэ нэмэгдэл сэрэгшэдэй бүридэлдэ орожо, Северо-Западна фронт эльгээгдэбэ. Тэрэ 202-дохи стрелкова дивизиин 645-дахи стрелкова полкын транспортна ротын мори тэргэшэнээр сэрэгэй албанда оруулагдаа. Цырендаша гомдоо, урмаа алдаа, ехэ дурагүйгөөр уялгануудаа дүүргэжэ эхилээ, юундэб гэхэдэ, тэрэ Эхэ ороноо хамгаалха хэрэгтэ урда дэргэдэ, габшагай ябаха дуратай һэн.
1941 оной ноябрь һарын эхеэр, полкынгоо ара тала һаяхан полкын командираар томилогдоһон майор Иван Александрович Лобода ерэбэ. Полкын командир Лободатай суг хамта полкын штабай начальник ба полкын командирай политчастиин талаар орлогшонь ерэлсэһэн байгаа. Полкын ара талада ерэһэн командирнуудта, полкын командирай ара талын талаар орлогшо майор С.Т. Натрашвили, полкын штабай начальнигай ара талын талаар туһалагша капитан Матвеев хоер полкын ара талын хэрэгүүд тухай хөөрэжэ үгэбэ.
Совещаниин түгэсэһэнэй удаа, полкын командир буудалгаар урилдаа хэхые дурадхаба. Офицернууд хооһон консервын банкануудаар сагаалса хээд, буудажа оробо даа. Тэдэнэй буудажа байһан газарынь, Доржиевай мори тэргэһээ холо бэшэхэнэ байба. Цырендаша офицернуудта өөрынгөө буугаар, винтовкоор бишыхан зэд арба мүнгэ буудаад үзэхэм гү гэжэ дурадхаба, ямар модондо тэрэ мүнгэ табихыень хэлэбэ.
Тэрэ зэд мүнгэ табиһан модониинь, консервын банкануудһань һураггүй, нилээд холохоно байгаа. Тэрэ бишыхан зэд мүнгэ модондо торгооходонь, харагдахагүй шэнги байгаа һэн. Доржиев нэгэл дахин буудаад, тэрэ зэд мүнгэ унагааба. Офицернууд хоердохи зэд мүнгэ табиба, Доржиев баһал нэгэ буудаад тудаба. Полкын командир майор Лобода, Доржиевта снайпер боло гэһэн дурадхал хэлэбэ. Полкын штатда снайперай алба тушаалай үгы байһанда, тиимэ һэн тула, транспортна ротын мори тэргэшэн рядовой Доржиев, полкын командирай захиралтаар 4-дэхи стрелкова ротын стрелок болгогдоо һэн.
Цырендаша хара багаһаа һайн агнуушан байһан юм, тиимэһээ, мэргэн буудалгын һургуули тэрээндэ хэрэггүй һэн, гансал снайперска винтовкада дадахал, буудажа хараагаа олохол хэрэгтэй һэн. Цырендаша ухаансар байхые, хуу юумэ тухайлжа, һэргэг байхые, юумые һайнаар ажаглаха харахые Доржо эсэгэһээ дууража абаһан юм, Доржо эсэгэнь ангуушан, мэргээр буудадаг, булта юумые бүтээхэ, шадаха хүн байһан.
Удангүй, Цырендаша фашистнуудые усадхахаяа гараба, байлдаагаа эхилжэ ябаһан снайперта командирнуудынь ойлгуулжа үгэбэ: гансаараа «агнуурида» гаража огто болохогүй, нэгэ газарһаа нэгэл дахин буудажа болохо. Усадхаһан фашистнуудаа тоолон бэшэжэ байхыень, Цырендашада нэгэ жаашаг блокнот барюулба, баһал тиихэдэ, тэрэ блокнот соонь хамта ябаһан сэрэгшын-«гэршэлэгшын» гар табяатай байха ёһотой байһан хаш даа.
Цырендаша Доржиев дайнай жэлнүүдтэ 297 фашистнуудые усадхаһан юм, МЕ-109 түхэлэй самолет буудажа унагаагаа. Тэрэ сэрэгэй дайшалхы габьяагайнгаа түлөө Ленинэй орденоор, «За отвагу» гэһэн медаляар шагнагдаһан юм. Ц. Доржиев 13 сэрэгшэдые снайперай оньһо нюусануудта һургаа юм.
1942оной июль һарада Северо-Западна фронтын мэдээжэ мэргэн буудагша Цырендаша Доржиев фронтовай делегацитай нютагаа, Буряад ороноо ерээ һэн. Фронтһоо ерэһэн Буряадай баатар, алдарта хүбүүнтэй бахардама уулзалганууд үнгэрөө һэн.
1942 оной декабриин 31-дэ, байлдаанай үедэ Цырендаша Доржиев хүндөөр шархатаа, гурба хоноод, 1943 оной январиин 3-да эрэлхэг зоригтой буряад хүбүүн ами наһаяа алдаа һэн даа...Цырендаша Доржиев Новгородска можын Мануилово һууринда хүдөөлүүлэгдэнхэй юм.
Ц. Доржиев тухай:
1. Д. Замбалов. Нютагаймнай мэргэн буудагша // Буряад үнэн, 1995, мартын 2;
2. О. Цырендашиева. Снайпер Доржиев // Бурятия, 2000, 30 марта.
Цырендаша шэнэ нэмэгдэл сэрэгшэдэй бүридэлдэ орожо, Северо-Западна фронт эльгээгдэбэ. Тэрэ 202-дохи стрелкова дивизиин 645-дахи стрелкова полкын транспортна ротын мори тэргэшэнээр сэрэгэй албанда оруулагдаа. Цырендаша гомдоо, урмаа алдаа, ехэ дурагүйгөөр уялгануудаа дүүргэжэ эхилээ, юундэб гэхэдэ, тэрэ Эхэ ороноо хамгаалха хэрэгтэ урда дэргэдэ, габшагай ябаха дуратай һэн.
1941 оной ноябрь һарын эхеэр, полкынгоо ара тала һаяхан полкын командираар томилогдоһон майор Иван Александрович Лобода ерэбэ. Полкын командир Лободатай суг хамта полкын штабай начальник ба полкын командирай политчастиин талаар орлогшонь ерэлсэһэн байгаа. Полкын ара талада ерэһэн командирнуудта, полкын командирай ара талын талаар орлогшо майор С.Т. Натрашвили, полкын штабай начальнигай ара талын талаар туһалагша капитан Матвеев хоер полкын ара талын хэрэгүүд тухай хөөрэжэ үгэбэ.
Совещаниин түгэсэһэнэй удаа, полкын командир буудалгаар урилдаа хэхые дурадхаба. Офицернууд хооһон консервын банкануудаар сагаалса хээд, буудажа оробо даа. Тэдэнэй буудажа байһан газарынь, Доржиевай мори тэргэһээ холо бэшэхэнэ байба. Цырендаша офицернуудта өөрынгөө буугаар, винтовкоор бишыхан зэд арба мүнгэ буудаад үзэхэм гү гэжэ дурадхаба, ямар модондо тэрэ мүнгэ табихыень хэлэбэ.
Тэрэ зэд мүнгэ табиһан модониинь, консервын банкануудһань һураггүй, нилээд холохоно байгаа. Тэрэ бишыхан зэд мүнгэ модондо торгооходонь, харагдахагүй шэнги байгаа һэн. Доржиев нэгэл дахин буудаад, тэрэ зэд мүнгэ унагааба. Офицернууд хоердохи зэд мүнгэ табиба, Доржиев баһал нэгэ буудаад тудаба. Полкын командир майор Лобода, Доржиевта снайпер боло гэһэн дурадхал хэлэбэ. Полкын штатда снайперай алба тушаалай үгы байһанда, тиимэ һэн тула, транспортна ротын мори тэргэшэн рядовой Доржиев, полкын командирай захиралтаар 4-дэхи стрелкова ротын стрелок болгогдоо һэн.
Цырендаша хара багаһаа һайн агнуушан байһан юм, тиимэһээ, мэргэн буудалгын һургуули тэрээндэ хэрэггүй һэн, гансал снайперска винтовкада дадахал, буудажа хараагаа олохол хэрэгтэй һэн. Цырендаша ухаансар байхые, хуу юумэ тухайлжа, һэргэг байхые, юумые һайнаар ажаглаха харахые Доржо эсэгэһээ дууража абаһан юм, Доржо эсэгэнь ангуушан, мэргээр буудадаг, булта юумые бүтээхэ, шадаха хүн байһан.
Удангүй, Цырендаша фашистнуудые усадхахаяа гараба, байлдаагаа эхилжэ ябаһан снайперта командирнуудынь ойлгуулжа үгэбэ: гансаараа «агнуурида» гаража огто болохогүй, нэгэ газарһаа нэгэл дахин буудажа болохо. Усадхаһан фашистнуудаа тоолон бэшэжэ байхыень, Цырендашада нэгэ жаашаг блокнот барюулба, баһал тиихэдэ, тэрэ блокнот соонь хамта ябаһан сэрэгшын-«гэршэлэгшын» гар табяатай байха ёһотой байһан хаш даа.
Цырендаша Доржиев дайнай жэлнүүдтэ 297 фашистнуудые усадхаһан юм, МЕ-109 түхэлэй самолет буудажа унагаагаа. Тэрэ сэрэгэй дайшалхы габьяагайнгаа түлөө Ленинэй орденоор, «За отвагу» гэһэн медаляар шагнагдаһан юм. Ц. Доржиев 13 сэрэгшэдые снайперай оньһо нюусануудта һургаа юм.
1942оной июль һарада Северо-Западна фронтын мэдээжэ мэргэн буудагша Цырендаша Доржиев фронтовай делегацитай нютагаа, Буряад ороноо ерээ һэн. Фронтһоо ерэһэн Буряадай баатар, алдарта хүбүүнтэй бахардама уулзалганууд үнгэрөө һэн.
1942 оной декабриин 31-дэ, байлдаанай үедэ Цырендаша Доржиев хүндөөр шархатаа, гурба хоноод, 1943 оной январиин 3-да эрэлхэг зоригтой буряад хүбүүн ами наһаяа алдаа һэн даа...Цырендаша Доржиев Новгородска можын Мануилово һууринда хүдөөлүүлэгдэнхэй юм.
Ц. Доржиев тухай:
1. Д. Замбалов. Нютагаймнай мэргэн буудагша // Буряад үнэн, 1995, мартын 2;
2. О. Цырендашиева. Снайпер Доржиев // Бурятия, 2000, 30 марта.