Гэр соохи бараанай тогтомол байра

Айлай бараан гэр соогоо заабол өөр өөрын тогтомол байратай байдаг һэн. Гэр соогоо баруун, хойто таладань бурханай шэрээ, зүүн тээнь зэргэлээд ханза, тэрэнэй доодо тээ орон, тиигээд эмээлэй үхэг, зүүн тээнь эдеэнэй үхэг, тэрэнэй доодо тээ эргэнэг, баруун таладань ханза, зарим айлда тэрэнэй доодо тээ үшөө ханза байгаа. Хүн хоймортоо, оронойнгоо баруун тээхи ханзынгаа, зүүн тээхи үхэгэйнгөө урда һуудаг һэн. Гэрэй тэгэн дундань гуламта байдаг байгаа.

Үгытэйшэг айл бурханай шэрээ, хоёр ханза, эдеэнэй болон эмээлэй үхэгүүдтэй, эргэнэгтэй, шадалтай айл 3-4 ханзатай, тэдээн дороо үхэгүүдтэй, бурханай шэрээтэй, гунгарбаатай байдаг байгаа.

Ханзануудынь утаашаа метрһээ үлүүхэн, дээшээшье, хажуу тээшээшье хахад метр хэмжүүртэй байгша һэн. Ханзын нюур тала элдэб угалза, дүрбэн захаарнь арбаад сантиметр үргэнтэйгөөр түмэн жаргалан зуранхай байгаа. Зарим айлнууд, илангаяа зөөдэлшэд үхэрэй гү, али адууһанай арһаар оёһон ханза соо хубсаһаяа хэдэг һэн.

Ханза бүхэн дороо үхэгтэй байгаа. Тиимэ үхэгүүд утаашаа, хүндэлөөшөө ханзатай яг адли хэмжүүртэй, дүрбэн хүлтэй, нюур таладаа үүдэтэй байгаа юм. Ханза соо хубсаһа хунараа, үхэг соо арһа шүрбэһэ, гутал оймһоёо, мүн элдэб бутархай юумэнүүдээ, эдеэнэй үхэг соо эдеэгээ, аяга, табагаа хэдэг һэн. Эдеэнэй үхэгэй доодо тээ, үүдэнэй зүүн талада эргэнэг байгаа.


Бурханай шэрээ гурбан хэһэг юумэнһээ бүридэнэ: һугалга, дабжад, гунгарбаа.

Һугалга гээшэ дүрбэн хүлтэй хобигорхон шэрээ юм. Тэрэ утаашаа метр хүрэхэгүй, миин хажуу тээшээ нээгдэдэг үүдэнэйнь нюур тала гоёожо шэрдэһэн байгша һэн.

Дабжад һугалгын хойто эрмэг дээрэ урда эрмэгээрээ табигдадаг. Хойто хажууень тулаһан хоёр хүлтэй, хайша хайшаа метр хүрэхэгүйхэн, зузааниинь хорёод сантиметр аад, уруунь харуулһан тэбхэр хайрсаг юм.

Гунгарбаа дээшээ 60-70 сантиметр үндэртэй, утаашаа дабжад, һугалгануудтаяа адли, нюурынь шэллэһэн шкафшуу юм. Тэрэ дабжад дээрэ табигдадаг. Бурхануудаа досоонь табяад байдаг гунгарбаа гээшые хожомшог хэдэг болоо һэн.

Урдандаа үргэнииньшье, үндэрыньшье 30-40 сантиметр хобто-хайрсаг соо бурхануудаа хуйлажа хээд, мүн шажанай номуудые хадагалагша һэн. Иимэ хобтые һүмэ гэжэ нэрлэдэг юм. Дабжадай урда эрмэг дээгүүр һубарюулаад 8 сүгсэ табидаг байгаа. Садаар, гууляар, сайраар шудхажа хэһэн иимэ амһартаханууд соо уһа, орооһо хэдэг байгаа юм.


Модон ороной нюур талань 2-3 нюдэтэй, зариманиинь нюдэшьегүй можотой байгаа. Можонь хоёр үзүүртээ багахан нүхэнүүдтэй, тэрээн руунь хүндэлэбшэ модонуудай үзүүр угладаг, нүгөө үзүүрынь өөрөө хүлтэйгшэ һэн. Тэдэ хүндэлэбшэнүүд дээрэ хабтагайнуудые дэбдигшэ бэлэй. Модон ороной нюур талынь можо ехэнхидээ ногоон гү, али хүхөөр шэрдэнхэй байдаг һэн.

Эмээлэй үхэг хайша хайшаа 60-70 сантиметр, дүрбэн хүлтэй тобхогорхон хайрсаг юм. Энээн соо үмдэ, гуталаа, дээрэнь эмээлээ хээд байдаг һэн.