1945 ондо эрэлхэг зоригтой буряад ламанарай И.В.Сталинда хандалга бэшэһэнэйнь удаа дайн соогуур буряад зоной тон ехээр Улаан Армида туһалжа, бүхыгөө фронт ябуулжа байһыень хараадаа абан, Зүблэлтэ гүрэнэй удамарша шажанда эсэргүү тэмсэлээ захадан, дасан бариха зүбшөөл үгэбэ. Тиигэжэ хамалганай үеһөө эхилээд, дасан дугангүй үлэһэн буряад зон аргагүй баясаад, шадалаараа дасанайнгаа бодохо хэрэгтэ оролсоо. Жиндагуудай үргэл үргэһэн хоёр жаахан гэрнүүдые ниилүүлжэ табиһан түрүүшын бага Сахюусан дуган баригдаад, хурал ном хурагдажа эхилээ. Сүлэлгэ, түрмөөр ябаһанаа, амиды мэндэ нютагаа бусаха үйлэтэй байһан хуушанай ламанар бурхан шажанаа дахин һэргээлсэхэ золдо хүртэбэ. Эдэ ламанарай дунда Ивалгын дасанай түрүүшын шэрээтэ лама Ринчин-Доржо Жамьянов байһан юм.
Тэрэ 1881 ондо Хурамшын буряадай Багдаалтан отогой Бэлигтын Жамьянай хоёрдохи хүбүүн боложо, Олзон нютагта түрэһэн. Багдаал гэжэ хулинсаг эсэгынь Байгалай саада эрьедэ байхада, тэндэнь Дээдэ Зүлхын эвенкнүүд байһан байжа, гарбалдань эвенк шуһаншье байжа болоо гэжэ багсаагдана. Ринчин-Доржо багаһаа ном бэшэгтэ һэдэбтэй байжа, долоо-найма наһандаа Янгаажан дасанай хубараг болоод байхадаа, хурса хурданаа харуулһан. Ринчин-Доржын гол багшань Хурамша нютагһаа гарбалтай Бальчин Нимбуу Мархилов - Мархиилын багша болоо һэн. Хүбүүнэй талаанда тэрэ үедэ Янгаажан дасанай эрдэмэй һургуулинуудта ерээдүйн XII Бандида Хамба Лама Даша-Доржо Этигэлов, Сүүгэл дасанда эрдэм олоһон гэлэн габжа лама Лубсан-Ниндаг Банзаракцаев, мүн Энэдхэгэй 84 махасиддхинүүдэй хубилгаан Эрдэниин соржо - Сампил Эрдынеев гэгшэд багшалжа байгаа.
1980 онуудай адагаар Түбэдһөө суутай Лубсан Жимбасан гэгээн Янгаажан дасанда морилжо, эндэхи нютагайхин ойро дүтүүр эмтэй домтой аршаан оложо үгыт гэжэ гуйба. Гэгээн зүбшөөжэ, бэдэрхэ боложо, бэдэрэлгэ шэнжэлгэндэ гарахадань, Дасанай цанид һургуулиингаа тон хурса гурбан хубарагуудые туһамаршан болгожо үгэбэ. Тэдэ хубарагуудай тоодо эрхим шабинарай нэгэн Ринчин-Доржо Жамьянов оролсоо. Жимбаасан гэгээн һайса шэнжэлжэ үзэһэнэй удаа Ухаа Толгойн булагые аршаан гэжэ заагаа. Тус ушарые мүнхэлэн, тэдэ гурбан хубарагууд тэндэ гурбан шэнэһэ тариһан юм. Тэг дундахииень Ринчин-Доржо хубараг минии гэжэ зааһан гэхэ.
Тэрэ 24 наһаяа гүйсөөд байхадаа, гэлэнэй дүүрэн һахил абажа, бүхы наһаяа шажандаа зорюулхаб гэһэн хатуу шиидхэбэри абаһан байна. Будын шажанай эрдэмые гүнзэгыгөөр шудалжа, 1915 буряадай дасангуудта абадаг тон үндэр зиндаада хүртэжэ, габжын хүндэтэй нэрэ солодо хүртэбэ. Мархиилын багшынгаа заабаряар эмшэ лама Нансал Баниевта шаби орожо, түбэд аргын нюусануудые шудалжа эхилээ. Нютагайнь зоной дурсалгаар, Ринчин-Доржо 22-24 наһатай байхадаа, ехээр үбшэлһэн багшадаа эм залахаяа Монголой Богдын хүрээн хүрэтэр ошоһон байна. Ябагаар оторо ябажа, суутай эмшэ ламында арайхан хүрэжэ, бурхандань мүргөөд байтарнь, гуталайнь ула унашоо ха. Эмшэ лама ерэһэн ушарынь мэдэхэдээ магтаба: “Багшынгаа түлөө бэеэ гамнангүй ябахадаа, ехэ буян хэбэш даа”, - гэбэ. Тиин өөрынгөө дэгэл, гутал үмдэхүүлһэн бэеэрээ, дэгэлэйнгээ хормой тодоод бай гэжэ, модон табагтай дүүрэн эдеэ хүнтэрүүлжэ: “Ши ямаршье хатуу сагай болобол, гэдэһэеэ үлдэжэ ябахагүйш даа” гэжэ хэлэһэн гэхэ. Хожом хашалган хамалган соогуур холын газараар сүлэлгэдэ ябахадаашье, ехээр гэдэһээ үлдэжэ ябаагүй, тэрэ ламын үреэл хүсэлдэһэн гээбы.
Хубисхалай һүүлээр Ринчин-Доржо гэбшэ үшөө хоёр залуу ламанараар Хальмаг ошожо, зоной хэрэг бүтээгээд, бусаха замдаа Эрхүү хотодо хүдэлмэришэдэй сагдаада баригдажа, түрмэдэ хаагдаһан. Тэрэ зуниинь айхабтар халуун байжа, түрмын ноён бидэниие дуудаад,: “Таанар ёһотой ламанар һаа, бороо оруулагты, оруулжа шадаа һаа, табигдахат,”- гэбэ. Ламанар абаад ябаһан ном хэрэгсэлынь бусаахынь гуйжа, Ангар мүрэнэй эрьедэ уншалга бүтээбэ. Тиихэдэ залуухан ламанар ябаһан тэдэн өөһэд өөһэдынгөө нютагай сабдагуудые дуудажа, нилээн удаан һуужа уншаһан. Бороогой гансата орошохын тухай хүлеэжэ байһан сагдаанар баһажа, наада хаража байтарынь, гэнтэ хара үүлэд бии болоһоор, тэнгэри сад-няд гэжэ, сахилгаан шарбажа, айхабтар шанга аадар орожо эхилбэ. Одоол табигдахамнай гэжэ ламанар баярлабад. Теэд тэрэ оруулһан бороонь гурбан үдэрэй туршада байнгүй орожо, нөөхи түрмын даргань бороогоо болюулагты, тиигэбэл одоо табигдахат гэбэ ха. Үдэшэлэн тээ бороо болижо, тэдэнэр табигдаа һэн.
Тииһээр 1930 онһоо буряадай будын шажантан һүйдхэлтэй, сэмүүн саг гээшые бүримүһэн үзэбэ. Дасан дугангууд һандаргагдажа, лама санаартан түрмэ сүлэлгөөр ябуулагдажа захалаа. Янгаажан дасанай 36 ламанарай тоодо 1930 оной РСФСР-эй УК-н 58-10 статьягай ёһоор, Буряад-Монголой АССР-эй ОГПУ можоорхид Ринчин-Доржо Жамьянов габжа ламые туужа, Улаан-Үдын СИЗО-до хоёр жэлэй туршада хаажа байгаа. 1931 оной сентябриин 19-дэ гэм хэһэн зүйлэй олдохогүйдэнь, сагааруулагдан табигдаа. Түрмэһөө сүлөөлэгдэһөөр, лама санаартанай заатагүй хүдэлжэ гараха ёһотой байһан гүрэнэй пароходстводо хүдэлбэ. Найма һара болоод, Жамьянов Загарайн аймагай Хандагатайн леспромхоздо пеэшэншэнээр хүдэлхэеэ оробо. Хоёрдохиёо Жамьянов лама 1938 оной мартын 15-да дахин сагдаада абтажа, 10 жэлээр эрхэ сүлөөгөө хаһагдаха болоо. Тиин 1940 оной майн 21 болотор хаалгатай байба. Тэндэһээ гарахадаа, Хандагатайн модо бэлэдхэлэй үйлэдбэридэ дахин орожо хүдэлһэн байна. 1941 оной майн 3-да РСФСР-эй уголовно кодексын 58-10 cтатьягаар тушаагдажа, хаалтада оробо. СССР-эй НКВД-эйн хэһээлтын газар Джидалаг руу зарагдажа, Зэдын вольфрам-молибден ашаглаха комбинадай барилгада ябаа . 1943 оной майн 13-най үдэр табигдаад, Хэжэнгын аймагай промкомбинадта элдэб хүдэлмэридэ ябаба. Тиихэдэ түрмэһөө табигдагшад түб хотын захаархи аймагуудаар байха эрхэгүй байһан. Хэжэнгэ руу ябахадаа, Бидия Дандаронтой дүтэ танилсажа, харилсажа ябаа. Хэршье эрхэгүй байгаашье һаа, хүн зондо туһалха аргаяа олоод лэ байһан юм.
1944 оной зуниинь Ринчин габжа будын шажанай нэрэ түрэтэй лама санаартанай тоодо Зүблэлтэ гүрэнэй ба Улаан Армиин туһада арад жиндагта хандажа, мүнгэ зөөри суглуулхые уряалаа. Республикын гүрэнэй банкын 1945 оной январиин 1-нэй мэдээгээр будын шажантанай зүгһөө 353,1 мянган түхэриг ороо гэгдэнэ. Ринчин-Доржо габжа лама илалтын жасада өөрынгөө зүгһөө 43259 түхэриг мүнгэ, Улаан армиин шархатаһан сэрэгшэдэй туһада 1500 түхэриг мүнгэн, эдеэ хоол, хубсаһа хунар оруулһан байжа, Дээдын Жанжин И.В.Сталинай зүгһөө баяр баясхаланда хүртэһэн байна.
1945 оной декабрь соо Гэльбэрын сомон зүблэлэй урилгаар Ринчин габжа һая нээгдэжэ байһан Дээдэ Ивалгын дасанай штат ламанарай нэгэн болоһон юм. Тэдэ хэд бэ гэбэл: Сартуул дасанай гэлэн габжа Лубсан Нима Дармаев, Янгаажан дасанай гэлэн габжа Шираб Жамса Доржиев, Агын дасанай гэлэн габжа Хайдаб Галсанов гэгшэд байһан. Ивалгын дасан Дээдэ Ивалга тосхонһоо холо бэшэ, Хуһата Харгана гэжэ газарта баригдажа эхилээ һэн. 1945 оной декабриин 11-дэ дид хамба Хайдаб Галсанов түрүүтэй ламанар түрүүшын Сахюусан хурал үнгэргөө. Тэрэ гэһэнһээ хойшо ламанарые штадтаа оруулха хэрэг ябуулагдажа захалһан. 1946 ондо Сагаан һарын хуралнууд хурагдажа, Буряадай бүхы аймагуудай, Агын үндэһэтэнэй тойрогой ба Шэтын, Эрхүү можонуудай һүзэгтэд жиндагууд олоороо сугларжа мүргэһэн.
1946 оной майн 21-23-най үдэрнүүдтэ Улаан-Үдэ хотодо БМАССР-эй, Шэтэ, Эрхүү можонуудай ба Тувын бэеэ даанги можын будын шажантанай суглаан үнгэржэ, Ринчин габжа Зүүн-Сибириин шажанай түлөөлэгшэдэй тус суглаан дээрэ “Хамбын Сүмэ” Ивалгын дасанай шэрээтэ ламаар һунгагдаба. Харин Лубсан Нима Дармаев Бандида Хамба Ламаар һунгагдаа. Ринчин-Доржо габжа бүри Янгаажан дасандаа байхадаа, тон эрдэмтэй, нэрэ хүндэ ехэтэй ламанарай нэгэн байһаниинь, эндэ сэгнэгдээ гэхээр.
Зүгөөр 1949 оной апрелиин 6-да хэншьеб Ринчин габжые түбэд эмээр аргална гэжэ гомдол, мүргэл оруулаад, габжа лама дүрбэдэхиеэ тушаагдаба. Мүрдэгшэ ямар номуудые хэрэглэжэ, арга хэнэбши гэжэ асуухадань, хоморой “Жор” номтой байһанаа сэхынь хэлэһыень, тэрэ номынь мүрдэлгын хэрэгтэ хабшуулагдаад, саашаа хайшаа ороһониинь һураггүй. Ринчин габжа тэрэ номоо дэмы тэдээндэ мэдүүлжэ абхуулһанаа хожомынь ходо хара буужа ябаһан гэдэг. Тэрэниие тушааһанайнь удаа Дээдэ Ивалгадахи гэрыень абажа, Сталин колхоздо үгөөд, тэргэ морииень НКВД-эйн даргада дамжуулһыень,тэрэнэй ходо хүнгэн жороо мори тэргээрнь гүйлгэжэ ябаһыень, зон харадаг һэн ха. Онсо Зүблэлдөөнэй тогтоолоор зүблэлтэ засагта харша ангиин гэшүүн ба эсэргүү идхалга ябуулагша гэжэ хардагдаад, 10 жэлээр заһан хүмүүжэлгын-хүдэлмэриин лагерьта ябуулагдаа. Татаарай ба Коми АССР-эй дэбисхэр дээгүүр сүлэлгэдэ ябахадаашье, зондо туһа хэжэл ябаһан гэдэг, эм дом гэхэ мэтэһээ эхилээд, лама хүнэй туһалха арга олон юм аабза. Коми республикада байхадань, нэгэтэ зуниинь бороо оронгүй, ган боложо байхадань, тэндэхи зон хаанаһаашьеб бороо оруулдаг лама лагерьта бии гэжэ дуулаад, түрмын ноёниие гуйжа-найжа, нэгэ хэды сагаар ламые табюулаа гэхэ. Ринчин Доржо лама бороо оруулдаг номоо, хэрэгсэлээ абаад, Лусуудые тахижа, ехэ уһатай бороо оруулжа шадаа. Ламбагай номоо уншахадаа, нютагайнгаа сабдагуудые, Ехэ Тэнгэри Шэнэһэтэ баабайе туһалхыень дуудадаг һэн. Мүн тэрэ хэрэгтэнь тон туһатай эди шэдитэ бахын түхэлтэй бүмбэтэй байһан, тэрэнииень хожом Лубсан Дармаев хамба абажа хадагалһан гэдэг. 1955 оной апрель һарада Ринчин лама хэһээлтын түгэс болзор дүүргэлгэһээ үндэр наһатай болоһон ушараар сүлөөлэгдэбэ. Засаг түрын зүгһөө тэрэниие дасанда байхыень хориһон. Тиимэ ушарһаа габжа лама Ивалгын аймагай Хурамша нютагта зээ хүбүүн Бальчинов Бальжинимында байрлаһан. Хэдышье хорилто доро байгаашье һаа, Ринчин габжа нютагайнгаа зондо доохонуур туһалжал байгаа. 1955 оной июнь һарада Ринчин лама Бандида Хамба лама Лубсан Нима Дармаевтай ба Ивалгын дасанай ламанартай хамта Ивалгын аймагай Хүхэ Зүрхэн гэжэ газарта Этигэлэй Хамбын бэе бодхоожо харалганда хабаадалсаһан. Хамбын бэе 1927 ондо ямар һэм, тэрэл зандаа байна гэжэ Ринчин габжа хэлэһэн байна. 1958 ондо хэды багтаа юм, Ринчин-Доржо габжа сагайнгаа дүтэлһые тухайлжа, Хүхэ Зүрхэн ошожо, Этигэлэй Хамбатай нэгэ шугамаар зэргэлһэн газарта өөрыгөө хүдөөлүүлхэ газар оложо тэмдэглээ гэхэ. Удааншье болонгүй, 1958 оной апрелиин 20-ной үдэр Жамьянов Ринчин-Доржо лама тагаалал болоһон. Гайхалтайнь гэхэдэ, наһаяа дүүрэжэ байхадаа, ёһотой эмшэ лама, бэедэнь юун боложо, хаанаһаань хайшан гэжэ эхилжэ байһыень тойроод байһан зондо хэлэжэ һууһан. Тон һүүлдэнь арай гэжэ һүүлшынхиеэ тодорхойлоод, амияа табиһан байна. Юун гэһэн ехэ доторой хүсэн, Этигэл номой, эрдэмэй хүсэн, эрэлхэг зориг манай лама багшанарта байһан гээшэб гэжэ энэ ушараар омогорхон бэшэхээр байнал.
Тиин Буряад Республикын прокуратурын 1993 оной сентябриин 7-ной үдэрэй тобшололгын ёһоор Жамьянов Ринчин-Доржо гэлэн габжын нэрэ 1999 оной январиин 5-да ба 2000 оной июниин 19-нэй үдэрнүүдэй тогтоолоор сагааруулагдажа, түүхын үнэн зүб тодоржо, ямаршье гэм зэмэгүй хүнэй хэһээлтэ дааһан тухай элирүүлэгдээ бэлэй.
Тэрэ 1881 ондо Хурамшын буряадай Багдаалтан отогой Бэлигтын Жамьянай хоёрдохи хүбүүн боложо, Олзон нютагта түрэһэн. Багдаал гэжэ хулинсаг эсэгынь Байгалай саада эрьедэ байхада, тэндэнь Дээдэ Зүлхын эвенкнүүд байһан байжа, гарбалдань эвенк шуһаншье байжа болоо гэжэ багсаагдана. Ринчин-Доржо багаһаа ном бэшэгтэ һэдэбтэй байжа, долоо-найма наһандаа Янгаажан дасанай хубараг болоод байхадаа, хурса хурданаа харуулһан. Ринчин-Доржын гол багшань Хурамша нютагһаа гарбалтай Бальчин Нимбуу Мархилов - Мархиилын багша болоо һэн. Хүбүүнэй талаанда тэрэ үедэ Янгаажан дасанай эрдэмэй һургуулинуудта ерээдүйн XII Бандида Хамба Лама Даша-Доржо Этигэлов, Сүүгэл дасанда эрдэм олоһон гэлэн габжа лама Лубсан-Ниндаг Банзаракцаев, мүн Энэдхэгэй 84 махасиддхинүүдэй хубилгаан Эрдэниин соржо - Сампил Эрдынеев гэгшэд багшалжа байгаа.
1980 онуудай адагаар Түбэдһөө суутай Лубсан Жимбасан гэгээн Янгаажан дасанда морилжо, эндэхи нютагайхин ойро дүтүүр эмтэй домтой аршаан оложо үгыт гэжэ гуйба. Гэгээн зүбшөөжэ, бэдэрхэ боложо, бэдэрэлгэ шэнжэлгэндэ гарахадань, Дасанай цанид һургуулиингаа тон хурса гурбан хубарагуудые туһамаршан болгожо үгэбэ. Тэдэ хубарагуудай тоодо эрхим шабинарай нэгэн Ринчин-Доржо Жамьянов оролсоо. Жимбаасан гэгээн һайса шэнжэлжэ үзэһэнэй удаа Ухаа Толгойн булагые аршаан гэжэ заагаа. Тус ушарые мүнхэлэн, тэдэ гурбан хубарагууд тэндэ гурбан шэнэһэ тариһан юм. Тэг дундахииень Ринчин-Доржо хубараг минии гэжэ зааһан гэхэ.
Тэрэ 24 наһаяа гүйсөөд байхадаа, гэлэнэй дүүрэн һахил абажа, бүхы наһаяа шажандаа зорюулхаб гэһэн хатуу шиидхэбэри абаһан байна. Будын шажанай эрдэмые гүнзэгыгөөр шудалжа, 1915 буряадай дасангуудта абадаг тон үндэр зиндаада хүртэжэ, габжын хүндэтэй нэрэ солодо хүртэбэ. Мархиилын багшынгаа заабаряар эмшэ лама Нансал Баниевта шаби орожо, түбэд аргын нюусануудые шудалжа эхилээ. Нютагайнь зоной дурсалгаар, Ринчин-Доржо 22-24 наһатай байхадаа, ехээр үбшэлһэн багшадаа эм залахаяа Монголой Богдын хүрээн хүрэтэр ошоһон байна. Ябагаар оторо ябажа, суутай эмшэ ламында арайхан хүрэжэ, бурхандань мүргөөд байтарнь, гуталайнь ула унашоо ха. Эмшэ лама ерэһэн ушарынь мэдэхэдээ магтаба: “Багшынгаа түлөө бэеэ гамнангүй ябахадаа, ехэ буян хэбэш даа”, - гэбэ. Тиин өөрынгөө дэгэл, гутал үмдэхүүлһэн бэеэрээ, дэгэлэйнгээ хормой тодоод бай гэжэ, модон табагтай дүүрэн эдеэ хүнтэрүүлжэ: “Ши ямаршье хатуу сагай болобол, гэдэһэеэ үлдэжэ ябахагүйш даа” гэжэ хэлэһэн гэхэ. Хожом хашалган хамалган соогуур холын газараар сүлэлгэдэ ябахадаашье, ехээр гэдэһээ үлдэжэ ябаагүй, тэрэ ламын үреэл хүсэлдэһэн гээбы.
Хубисхалай һүүлээр Ринчин-Доржо гэбшэ үшөө хоёр залуу ламанараар Хальмаг ошожо, зоной хэрэг бүтээгээд, бусаха замдаа Эрхүү хотодо хүдэлмэришэдэй сагдаада баригдажа, түрмэдэ хаагдаһан. Тэрэ зуниинь айхабтар халуун байжа, түрмын ноён бидэниие дуудаад,: “Таанар ёһотой ламанар һаа, бороо оруулагты, оруулжа шадаа һаа, табигдахат,”- гэбэ. Ламанар абаад ябаһан ном хэрэгсэлынь бусаахынь гуйжа, Ангар мүрэнэй эрьедэ уншалга бүтээбэ. Тиихэдэ залуухан ламанар ябаһан тэдэн өөһэд өөһэдынгөө нютагай сабдагуудые дуудажа, нилээн удаан һуужа уншаһан. Бороогой гансата орошохын тухай хүлеэжэ байһан сагдаанар баһажа, наада хаража байтарынь, гэнтэ хара үүлэд бии болоһоор, тэнгэри сад-няд гэжэ, сахилгаан шарбажа, айхабтар шанга аадар орожо эхилбэ. Одоол табигдахамнай гэжэ ламанар баярлабад. Теэд тэрэ оруулһан бороонь гурбан үдэрэй туршада байнгүй орожо, нөөхи түрмын даргань бороогоо болюулагты, тиигэбэл одоо табигдахат гэбэ ха. Үдэшэлэн тээ бороо болижо, тэдэнэр табигдаа һэн.
Тииһээр 1930 онһоо буряадай будын шажантан һүйдхэлтэй, сэмүүн саг гээшые бүримүһэн үзэбэ. Дасан дугангууд һандаргагдажа, лама санаартан түрмэ сүлэлгөөр ябуулагдажа захалаа. Янгаажан дасанай 36 ламанарай тоодо 1930 оной РСФСР-эй УК-н 58-10 статьягай ёһоор, Буряад-Монголой АССР-эй ОГПУ можоорхид Ринчин-Доржо Жамьянов габжа ламые туужа, Улаан-Үдын СИЗО-до хоёр жэлэй туршада хаажа байгаа. 1931 оной сентябриин 19-дэ гэм хэһэн зүйлэй олдохогүйдэнь, сагааруулагдан табигдаа. Түрмэһөө сүлөөлэгдэһөөр, лама санаартанай заатагүй хүдэлжэ гараха ёһотой байһан гүрэнэй пароходстводо хүдэлбэ. Найма һара болоод, Жамьянов Загарайн аймагай Хандагатайн леспромхоздо пеэшэншэнээр хүдэлхэеэ оробо. Хоёрдохиёо Жамьянов лама 1938 оной мартын 15-да дахин сагдаада абтажа, 10 жэлээр эрхэ сүлөөгөө хаһагдаха болоо. Тиин 1940 оной майн 21 болотор хаалгатай байба. Тэндэһээ гарахадаа, Хандагатайн модо бэлэдхэлэй үйлэдбэридэ дахин орожо хүдэлһэн байна. 1941 оной майн 3-да РСФСР-эй уголовно кодексын 58-10 cтатьягаар тушаагдажа, хаалтада оробо. СССР-эй НКВД-эйн хэһээлтын газар Джидалаг руу зарагдажа, Зэдын вольфрам-молибден ашаглаха комбинадай барилгада ябаа . 1943 оной майн 13-най үдэр табигдаад, Хэжэнгын аймагай промкомбинадта элдэб хүдэлмэридэ ябаба. Тиихэдэ түрмэһөө табигдагшад түб хотын захаархи аймагуудаар байха эрхэгүй байһан. Хэжэнгэ руу ябахадаа, Бидия Дандаронтой дүтэ танилсажа, харилсажа ябаа. Хэршье эрхэгүй байгаашье һаа, хүн зондо туһалха аргаяа олоод лэ байһан юм.
1944 оной зуниинь Ринчин габжа будын шажанай нэрэ түрэтэй лама санаартанай тоодо Зүблэлтэ гүрэнэй ба Улаан Армиин туһада арад жиндагта хандажа, мүнгэ зөөри суглуулхые уряалаа. Республикын гүрэнэй банкын 1945 оной январиин 1-нэй мэдээгээр будын шажантанай зүгһөө 353,1 мянган түхэриг ороо гэгдэнэ. Ринчин-Доржо габжа лама илалтын жасада өөрынгөө зүгһөө 43259 түхэриг мүнгэ, Улаан армиин шархатаһан сэрэгшэдэй туһада 1500 түхэриг мүнгэн, эдеэ хоол, хубсаһа хунар оруулһан байжа, Дээдын Жанжин И.В.Сталинай зүгһөө баяр баясхаланда хүртэһэн байна.
1945 оной декабрь соо Гэльбэрын сомон зүблэлэй урилгаар Ринчин габжа һая нээгдэжэ байһан Дээдэ Ивалгын дасанай штат ламанарай нэгэн болоһон юм. Тэдэ хэд бэ гэбэл: Сартуул дасанай гэлэн габжа Лубсан Нима Дармаев, Янгаажан дасанай гэлэн габжа Шираб Жамса Доржиев, Агын дасанай гэлэн габжа Хайдаб Галсанов гэгшэд байһан. Ивалгын дасан Дээдэ Ивалга тосхонһоо холо бэшэ, Хуһата Харгана гэжэ газарта баригдажа эхилээ һэн. 1945 оной декабриин 11-дэ дид хамба Хайдаб Галсанов түрүүтэй ламанар түрүүшын Сахюусан хурал үнгэргөө. Тэрэ гэһэнһээ хойшо ламанарые штадтаа оруулха хэрэг ябуулагдажа захалһан. 1946 ондо Сагаан һарын хуралнууд хурагдажа, Буряадай бүхы аймагуудай, Агын үндэһэтэнэй тойрогой ба Шэтын, Эрхүү можонуудай һүзэгтэд жиндагууд олоороо сугларжа мүргэһэн.
1946 оной майн 21-23-най үдэрнүүдтэ Улаан-Үдэ хотодо БМАССР-эй, Шэтэ, Эрхүү можонуудай ба Тувын бэеэ даанги можын будын шажантанай суглаан үнгэржэ, Ринчин габжа Зүүн-Сибириин шажанай түлөөлэгшэдэй тус суглаан дээрэ “Хамбын Сүмэ” Ивалгын дасанай шэрээтэ ламаар һунгагдаба. Харин Лубсан Нима Дармаев Бандида Хамба Ламаар һунгагдаа. Ринчин-Доржо габжа бүри Янгаажан дасандаа байхадаа, тон эрдэмтэй, нэрэ хүндэ ехэтэй ламанарай нэгэн байһаниинь, эндэ сэгнэгдээ гэхээр.
Зүгөөр 1949 оной апрелиин 6-да хэншьеб Ринчин габжые түбэд эмээр аргална гэжэ гомдол, мүргэл оруулаад, габжа лама дүрбэдэхиеэ тушаагдаба. Мүрдэгшэ ямар номуудые хэрэглэжэ, арга хэнэбши гэжэ асуухадань, хоморой “Жор” номтой байһанаа сэхынь хэлэһыень, тэрэ номынь мүрдэлгын хэрэгтэ хабшуулагдаад, саашаа хайшаа ороһониинь һураггүй. Ринчин габжа тэрэ номоо дэмы тэдээндэ мэдүүлжэ абхуулһанаа хожомынь ходо хара буужа ябаһан гэдэг. Тэрэниие тушааһанайнь удаа Дээдэ Ивалгадахи гэрыень абажа, Сталин колхоздо үгөөд, тэргэ морииень НКВД-эйн даргада дамжуулһыень,тэрэнэй ходо хүнгэн жороо мори тэргээрнь гүйлгэжэ ябаһыень, зон харадаг һэн ха. Онсо Зүблэлдөөнэй тогтоолоор зүблэлтэ засагта харша ангиин гэшүүн ба эсэргүү идхалга ябуулагша гэжэ хардагдаад, 10 жэлээр заһан хүмүүжэлгын-хүдэлмэриин лагерьта ябуулагдаа. Татаарай ба Коми АССР-эй дэбисхэр дээгүүр сүлэлгэдэ ябахадаашье, зондо туһа хэжэл ябаһан гэдэг, эм дом гэхэ мэтэһээ эхилээд, лама хүнэй туһалха арга олон юм аабза. Коми республикада байхадань, нэгэтэ зуниинь бороо оронгүй, ган боложо байхадань, тэндэхи зон хаанаһаашьеб бороо оруулдаг лама лагерьта бии гэжэ дуулаад, түрмын ноёниие гуйжа-найжа, нэгэ хэды сагаар ламые табюулаа гэхэ. Ринчин Доржо лама бороо оруулдаг номоо, хэрэгсэлээ абаад, Лусуудые тахижа, ехэ уһатай бороо оруулжа шадаа. Ламбагай номоо уншахадаа, нютагайнгаа сабдагуудые, Ехэ Тэнгэри Шэнэһэтэ баабайе туһалхыень дуудадаг һэн. Мүн тэрэ хэрэгтэнь тон туһатай эди шэдитэ бахын түхэлтэй бүмбэтэй байһан, тэрэнииень хожом Лубсан Дармаев хамба абажа хадагалһан гэдэг. 1955 оной апрель һарада Ринчин лама хэһээлтын түгэс болзор дүүргэлгэһээ үндэр наһатай болоһон ушараар сүлөөлэгдэбэ. Засаг түрын зүгһөө тэрэниие дасанда байхыень хориһон. Тиимэ ушарһаа габжа лама Ивалгын аймагай Хурамша нютагта зээ хүбүүн Бальчинов Бальжинимында байрлаһан. Хэдышье хорилто доро байгаашье һаа, Ринчин габжа нютагайнгаа зондо доохонуур туһалжал байгаа. 1955 оной июнь һарада Ринчин лама Бандида Хамба лама Лубсан Нима Дармаевтай ба Ивалгын дасанай ламанартай хамта Ивалгын аймагай Хүхэ Зүрхэн гэжэ газарта Этигэлэй Хамбын бэе бодхоожо харалганда хабаадалсаһан. Хамбын бэе 1927 ондо ямар һэм, тэрэл зандаа байна гэжэ Ринчин габжа хэлэһэн байна. 1958 ондо хэды багтаа юм, Ринчин-Доржо габжа сагайнгаа дүтэлһые тухайлжа, Хүхэ Зүрхэн ошожо, Этигэлэй Хамбатай нэгэ шугамаар зэргэлһэн газарта өөрыгөө хүдөөлүүлхэ газар оложо тэмдэглээ гэхэ. Удааншье болонгүй, 1958 оной апрелиин 20-ной үдэр Жамьянов Ринчин-Доржо лама тагаалал болоһон. Гайхалтайнь гэхэдэ, наһаяа дүүрэжэ байхадаа, ёһотой эмшэ лама, бэедэнь юун боложо, хаанаһаань хайшан гэжэ эхилжэ байһыень тойроод байһан зондо хэлэжэ һууһан. Тон һүүлдэнь арай гэжэ һүүлшынхиеэ тодорхойлоод, амияа табиһан байна. Юун гэһэн ехэ доторой хүсэн, Этигэл номой, эрдэмэй хүсэн, эрэлхэг зориг манай лама багшанарта байһан гээшэб гэжэ энэ ушараар омогорхон бэшэхээр байнал.
Тиин Буряад Республикын прокуратурын 1993 оной сентябриин 7-ной үдэрэй тобшололгын ёһоор Жамьянов Ринчин-Доржо гэлэн габжын нэрэ 1999 оной январиин 5-да ба 2000 оной июниин 19-нэй үдэрнүүдэй тогтоолоор сагааруулагдажа, түүхын үнэн зүб тодоржо, ямаршье гэм зэмэгүй хүнэй хэһээлтэ дааһан тухай элирүүлэгдээ бэлэй.