Долооннуурай IV-дүгээр Ганжарвын гэгээнэй хубилгааниинь Ара Халхын Сүүгэл дасанай жиндагууд соо тодоржо, Шимбаа Шамба Сумаагай, V-дугаар Ганжарвын гэгээн Агын нэгэ нютагта тодорһон. 1887 ондо табадахи хубилгаан Шимба Шамбын тагаалал болоходо, хубилгаанинь мүн лэ Агын жиндагууд соо мүндэлжэ элирүүлэгдээд, VI-дугаар Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев тодорһон байна.
1887 ондо үхэр жэлэй гараад байхада, Наһатын Гончигтон гэжэ айлай үргэмэл хүбүүнэйдэ Дамбинима хүбүүхэн түрэһэн. Зүгөөр эхэнь хүбүүгээ түрэмсөөрөө аялшаба. Энэ юун болобо гээшэб гэжэ үзэл үзүүлһыень, эдихэгүй эдеэ эдиһэнһээ болоо гэгдээ. Нялхын эхэнь – Хуягай Тарбын басаган нэгэтэ хуримай басага хүргэлсэжэ ошоод, худанарай гэр дээрэ хатаагаатай айрһанһаа ама хүрэбэ. Тэрэ айрһаниинь “ум аа хум” гэжэ арюудхагдаагүй, хии амитадай эзэлһэн айрһан байба ха юм. Айрһа, хүшөөдэһэ гэхэ мэтэеэ газаа хатаахадаа, заабол сабдуураар самнажа, аршаангалдаг, арюудхадаг байһан гэхэ. Тиигээдшье тэрэ нютагынь хатуу сабдагтай газар гэгдэдэг байһан ха. Тиигэжэ шалтаглаад, тэрэ залуухан 19 наһатай эхэнэр досоохи үриеэ арайхан гаргажа үрдеэд наһа барашаба ха юм. Нурба эсэгэнь шадалаараа хүбүүгээ найжалан үргэбэ. Теэд ганса эрэ хүндэ нарай үхибүү харахань хүндэшэг байжа, хоёрдохиёо һамга абаба, зүгөөр тэрэншье удаан болонгүй наһа барашаба. Байтараа гурбадахияа гэрлэжэ, одоол тэрэ һамгантаяа удаан һууба. Дамбинима хүбүүниинь багаһаа тэршээ, ехэ оромгүй һэн: һамгадай үнеэгээ һаажа байтар, тугалынь табижархиха, тогоон соо хүшэжэ байһан һүн дээрэнь үнэһэ үбэнүүлжэрхихэ, байлгансагтай һүеынь нохойдо табижархиха, хүнэгтэй һүн соо хохир хэжэрхихэ гэхэ мэтэ үйлэ маани хэгдэжэл байгаа.
Хүбүүнэй 7 наһа гүйсөөд байтар, гэнтэ муухан һэеы гэрэйнь туургаар нэбтэ гэрэлтэжэ, туяа сасаржа байба. Хүбүүниинь хүршындөө ошоод, үглөөдэр манайда саахар бообо эдихэеэ ерээрэйгты гэжэ урихадань, тэдэнь юу этигэхэ һэм даа. Теэд үглөөдэрынь үгытэй Нурбында нэбшэгэр олон баяд ноёд, ламанар тэргэ, хазаар жороо моридоор буужа, айхабтар ехэ бэлэг-сэлэг хүбүүнэй гэртэхиндэ барюулба. Тиигэжэ Ганжарвын гэгээнэй зургаадахи түрэл тодорбо. Долоо наһатай хубилгаан урдахи түрэлдөө байһан Сүүгэл дасандаа ямбатайгаар морилжо, VI-дугаар Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев гэгдэн алдаршаһан түүхэтэй.
Сүүгэл дасандаа бишыхан хубилгаан номтой ехэ ламын харууһан доро һуралсажа, энэ дасанда олохо түрүүшын шатын мэдэсэнүүдэй багажа тогтоон абаба. Тиин 15 наһаяа гүйсөөд, Түбэд орон руу ошожо, эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ бодоо. Хубилгааниие тэрэ холын аяндань өөрөө гүшэг хамба Агваан Доржиев, Хэжэнгын Аюшын Аюржана, Сойбын Жадамба, Иванай Гарма гээд, хамта хорёод зон үдэшэлсэхэ болоо һэн. Түбэдтэ жэл тухай байһанаа, үбшэлөөд, нютагаа бусажа, Сүүгэлэйнгээ дасанда нэгэ жэлэй туршада бисалгалда һуужа, нютагтаа Адуун Шулуун обоо бүтээгээд, һургуулияа үргэлжэлүүлхэеэ Түбэдөө бусаба. Тэндэ Далай ламые бараалхажа, Гүмбүм дасанһаа Лавран хиид ошобо. 1905-1907 онуудта Лавран дасанай “Даший Жил” хиидэй цанид һургуулида һуралсажа, 1909 онһоо Һаса руу ошожо, 1916 он хүрэтэр цанид шойро шудалжа, будын шажанай хэдэн шэглэлэй эрдэм олоод, һаарамбын зиндаада гараһан. 1918 ондо Сүүгэл дасандаа бусажа, “Ганжуур” ном түбэд хэлэнһээ монголшолхо хэрэгтэ хабаадаа. 1919 ондо Хэжэнгын аймагта бодхоогдоһон асари томо Джарун Хашор субарга рамнайлаа.
Ганжарвын гэгээн анхан суута зурхайша Содбо ламын шаби байһан. Тэрэ багшань мэшээгтэй хартаабха барижа үзөөд, хэды хартаабха энэ мэшээг соо байнаб гэжэ тон зүбөөр таажа хэлэдэг байһан. Тиимэһээ Данзан Норбоев хурса мэргээр зурхай зуража, шоо хаяжа шадаха байһан. Нэгэтэ тэрээндэ суутай гүйгөөшэ хула мориёо хулгайда абхуулһан хүн ерэжэ, үзэл үзүүлхэдэнь: “Мориёо олохогүйт, хилын саана, хатуу хаалтын саана байна, 5 жэл болоһон хойнол харахат даа, тиихэдээ мэдээшэгүй болоод байбалтнай дээрэ байна, ехэ аймшагтай хүнэй гарта оронхой”, - гээ һэн. Үнэхөөрөө, 5 жэлэй удаа Шэнэхээн руу ерээд ябатараа, морииень унаад ябаһан тэрэ хулгайшантай ушараа. Мэдээшэгүй болоод байтараа, гэнтэ харан гэһээнь, тэрэ хүнэй хормой дороһоо маузер буу халта харагдашоо гэхэ. Гэгээн ламын хэлээшэ саашаашье хуу тудалдаһан гэхэ. Мүн Алхана уулаар ябахадаа, гэгээн лама Сүүгэл дасанһаа 2-3 шиираг хүбүүдые асаруулжа, Саханын тэбтэгтэ газар малтуулба. 8 сажан доошоо малтаад байтарнь, эхэнэр хүнэй дуу дуулахань соностоод, нэгэ хайрсаг һандайлһан һамган харагдаба. Ганжарвын гэгээн гансааран газар малтажа үлэһэн Сансарай Ааншигта иигэжэ хэлэбэ: “Энэ эхэнэр урда сагта ехэ гасаланда ороһон. Ши тэрэ эхэнэрэй ойронь хүрэнгүй, дороһоонь тэрэ хайрсагынь һуга татажа абаарай”. Тэрэ хайрсаг соо алта мүнгэнэй булаша байһан бэзэ, лама тэрэнэй һүүлээр Ааншигта 60 хони, тэргэтэй мори, магнал дэгэл, эдеэ хоол үгэһэн байна. Хожомынь нэгэ айл хүбүүгээ хубараг болгохоо асараа, тиихэдэнь Ганжарвын гэгээн хэлэбэ: “Таанар энэ хүбүүгээ гэдэргэнь абаашагты. Энэтнай хара хүн ябабал, арад зондоо үлүү туһатай байха” гэжэ. Тэрэ хүбүүниинь ерээдүй сагта Хара-Шэбэрэй колхозой түрүүлэгшэ болоһон, Ажалай Герой, Верховно Соведэй хэдэн зарлалай депутат Бальжинима Мажиев байһан байгаа.
1924 ондо гүшэг хамба Агваан Доржиев шэнээр хубилһан засагта шажанаа тааруулхын зохёомжо бэдэржэ, ламанарта шэнэ дүримэй байдал дурадхаба. Тэрэнэй удхаар ламанар өөһэдөө өөһэдыгөө тэжээхын тула хара ажал хэхэ, таряа талха, огородой эдеэ, хартаабха тариха гэхэ мэтэ хүдэлмэри ябуулха ёһотой байгаа. Ламанар хоёр анги боложо, олонхинь энэ бодолдо эсэргүүсэбэ. Харин Ганжарвын гэгээн “шэнэлэгшэдэй”, Агваан Доржиевай тала бариһан Сүүгэл дасанай 40 “комсомол ламанар”, “буруу үзэлтэндэ” тоологдожо, шоодобори болоод, Зугаалайн дасан ошохо баатай болоо. Ганжарвын гэгээнэй Зугаалайн дасан ябашахадань, хойноһоонь Чойжол сахюусаниинь дахаад ошохыень нэгэ хүбүүн хараба гэжэ зон хэлсэдэг байгаа. Дасанай ламанарай иигэжэ халбагаа хахарһан тушаа зоной дунда элдэб дуунууд зохёогдожо дуулагдадаг болобо:
Богдын суртаал дэлгэрхэл аад,
Большевигууд хүсэтэйнь аргагүй.
Отошын шажамнай дэлгэрхэл аад,
Ородой олониинь аргагүй.
Зонховын шажамнай дэлгэрхэл аад,
Золигууд шэдитэйнь аргагүй, - гэхэ мэтээр.
1927 ондо Зүблэлтэ гүрэнэй будын шажантанай суганды дээрэ “хубилгаан” гэһэн ойлгосые хорихо гэлсэһэн ушарһаа Данзан Норбоев Ганжарвын гэгээнэй нэрэһээ буужа, Агваан Доржиевай уряалаар Ленинград хотын “Гүнзэнчойной” дасанай шэрээтын уялга ба Ород гүрэндэ Түбэдэй этигэмжэтын үүргэ дүүргэгшээр табигдаад, Зүблэлтэ гүрэнэй түбэд-монгол харилсаанай, дасан дугангуудай түлөө харюусадаг байһан Агваан Доржиевай туһалагша болоһон. Ганжарвын гэгээн Ленинград хотодо байхадаашье, нютагайнгаа зонтой холбоо барисаагаа таһалаагүй. 1927, 1928 онуудта ерэжэ, Урта нютагтаа ехэнүүд уншалгануудые бүтээһэн. 1935 ондо лама хубарагуудые хамалганда абажа, гансата олоор тушаажа байһан үедэ Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев хайшан гээд наһа бараһаниинь мэдэгдээгүй ушаралаар 48 наһандаа тагаалал болоһон байна. Зургаадахи Ганжарвын гэгээнэй дурасхаал арадай дунда мүнхэрэнхэй, тэрээнэй эди шэди, бэлигүүн шанар тушаа дээрэ дурсагдаһан ушаралнууд мэтэ элдэб янзын ябаган хөөрөөнүүд, домогууд арадай аман үгэдэ оронхой юм.
1887 ондо үхэр жэлэй гараад байхада, Наһатын Гончигтон гэжэ айлай үргэмэл хүбүүнэйдэ Дамбинима хүбүүхэн түрэһэн. Зүгөөр эхэнь хүбүүгээ түрэмсөөрөө аялшаба. Энэ юун болобо гээшэб гэжэ үзэл үзүүлһыень, эдихэгүй эдеэ эдиһэнһээ болоо гэгдээ. Нялхын эхэнь – Хуягай Тарбын басаган нэгэтэ хуримай басага хүргэлсэжэ ошоод, худанарай гэр дээрэ хатаагаатай айрһанһаа ама хүрэбэ. Тэрэ айрһаниинь “ум аа хум” гэжэ арюудхагдаагүй, хии амитадай эзэлһэн айрһан байба ха юм. Айрһа, хүшөөдэһэ гэхэ мэтэеэ газаа хатаахадаа, заабол сабдуураар самнажа, аршаангалдаг, арюудхадаг байһан гэхэ. Тиигээдшье тэрэ нютагынь хатуу сабдагтай газар гэгдэдэг байһан ха. Тиигэжэ шалтаглаад, тэрэ залуухан 19 наһатай эхэнэр досоохи үриеэ арайхан гаргажа үрдеэд наһа барашаба ха юм. Нурба эсэгэнь шадалаараа хүбүүгээ найжалан үргэбэ. Теэд ганса эрэ хүндэ нарай үхибүү харахань хүндэшэг байжа, хоёрдохиёо һамга абаба, зүгөөр тэрэншье удаан болонгүй наһа барашаба. Байтараа гурбадахияа гэрлэжэ, одоол тэрэ һамгантаяа удаан һууба. Дамбинима хүбүүниинь багаһаа тэршээ, ехэ оромгүй һэн: һамгадай үнеэгээ һаажа байтар, тугалынь табижархиха, тогоон соо хүшэжэ байһан һүн дээрэнь үнэһэ үбэнүүлжэрхихэ, байлгансагтай һүеынь нохойдо табижархиха, хүнэгтэй һүн соо хохир хэжэрхихэ гэхэ мэтэ үйлэ маани хэгдэжэл байгаа.
Хүбүүнэй 7 наһа гүйсөөд байтар, гэнтэ муухан һэеы гэрэйнь туургаар нэбтэ гэрэлтэжэ, туяа сасаржа байба. Хүбүүниинь хүршындөө ошоод, үглөөдэр манайда саахар бообо эдихэеэ ерээрэйгты гэжэ урихадань, тэдэнь юу этигэхэ һэм даа. Теэд үглөөдэрынь үгытэй Нурбында нэбшэгэр олон баяд ноёд, ламанар тэргэ, хазаар жороо моридоор буужа, айхабтар ехэ бэлэг-сэлэг хүбүүнэй гэртэхиндэ барюулба. Тиигэжэ Ганжарвын гэгээнэй зургаадахи түрэл тодорбо. Долоо наһатай хубилгаан урдахи түрэлдөө байһан Сүүгэл дасандаа ямбатайгаар морилжо, VI-дугаар Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев гэгдэн алдаршаһан түүхэтэй.
Сүүгэл дасандаа бишыхан хубилгаан номтой ехэ ламын харууһан доро һуралсажа, энэ дасанда олохо түрүүшын шатын мэдэсэнүүдэй багажа тогтоон абаба. Тиин 15 наһаяа гүйсөөд, Түбэд орон руу ошожо, эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ бодоо. Хубилгааниие тэрэ холын аяндань өөрөө гүшэг хамба Агваан Доржиев, Хэжэнгын Аюшын Аюржана, Сойбын Жадамба, Иванай Гарма гээд, хамта хорёод зон үдэшэлсэхэ болоо һэн. Түбэдтэ жэл тухай байһанаа, үбшэлөөд, нютагаа бусажа, Сүүгэлэйнгээ дасанда нэгэ жэлэй туршада бисалгалда һуужа, нютагтаа Адуун Шулуун обоо бүтээгээд, һургуулияа үргэлжэлүүлхэеэ Түбэдөө бусаба. Тэндэ Далай ламые бараалхажа, Гүмбүм дасанһаа Лавран хиид ошобо. 1905-1907 онуудта Лавран дасанай “Даший Жил” хиидэй цанид һургуулида һуралсажа, 1909 онһоо Һаса руу ошожо, 1916 он хүрэтэр цанид шойро шудалжа, будын шажанай хэдэн шэглэлэй эрдэм олоод, һаарамбын зиндаада гараһан. 1918 ондо Сүүгэл дасандаа бусажа, “Ганжуур” ном түбэд хэлэнһээ монголшолхо хэрэгтэ хабаадаа. 1919 ондо Хэжэнгын аймагта бодхоогдоһон асари томо Джарун Хашор субарга рамнайлаа.
Ганжарвын гэгээн анхан суута зурхайша Содбо ламын шаби байһан. Тэрэ багшань мэшээгтэй хартаабха барижа үзөөд, хэды хартаабха энэ мэшээг соо байнаб гэжэ тон зүбөөр таажа хэлэдэг байһан. Тиимэһээ Данзан Норбоев хурса мэргээр зурхай зуража, шоо хаяжа шадаха байһан. Нэгэтэ тэрээндэ суутай гүйгөөшэ хула мориёо хулгайда абхуулһан хүн ерэжэ, үзэл үзүүлхэдэнь: “Мориёо олохогүйт, хилын саана, хатуу хаалтын саана байна, 5 жэл болоһон хойнол харахат даа, тиихэдээ мэдээшэгүй болоод байбалтнай дээрэ байна, ехэ аймшагтай хүнэй гарта оронхой”, - гээ һэн. Үнэхөөрөө, 5 жэлэй удаа Шэнэхээн руу ерээд ябатараа, морииень унаад ябаһан тэрэ хулгайшантай ушараа. Мэдээшэгүй болоод байтараа, гэнтэ харан гэһээнь, тэрэ хүнэй хормой дороһоо маузер буу халта харагдашоо гэхэ. Гэгээн ламын хэлээшэ саашаашье хуу тудалдаһан гэхэ. Мүн Алхана уулаар ябахадаа, гэгээн лама Сүүгэл дасанһаа 2-3 шиираг хүбүүдые асаруулжа, Саханын тэбтэгтэ газар малтуулба. 8 сажан доошоо малтаад байтарнь, эхэнэр хүнэй дуу дуулахань соностоод, нэгэ хайрсаг һандайлһан һамган харагдаба. Ганжарвын гэгээн гансааран газар малтажа үлэһэн Сансарай Ааншигта иигэжэ хэлэбэ: “Энэ эхэнэр урда сагта ехэ гасаланда ороһон. Ши тэрэ эхэнэрэй ойронь хүрэнгүй, дороһоонь тэрэ хайрсагынь һуга татажа абаарай”. Тэрэ хайрсаг соо алта мүнгэнэй булаша байһан бэзэ, лама тэрэнэй һүүлээр Ааншигта 60 хони, тэргэтэй мори, магнал дэгэл, эдеэ хоол үгэһэн байна. Хожомынь нэгэ айл хүбүүгээ хубараг болгохоо асараа, тиихэдэнь Ганжарвын гэгээн хэлэбэ: “Таанар энэ хүбүүгээ гэдэргэнь абаашагты. Энэтнай хара хүн ябабал, арад зондоо үлүү туһатай байха” гэжэ. Тэрэ хүбүүниинь ерээдүй сагта Хара-Шэбэрэй колхозой түрүүлэгшэ болоһон, Ажалай Герой, Верховно Соведэй хэдэн зарлалай депутат Бальжинима Мажиев байһан байгаа.
1924 ондо гүшэг хамба Агваан Доржиев шэнээр хубилһан засагта шажанаа тааруулхын зохёомжо бэдэржэ, ламанарта шэнэ дүримэй байдал дурадхаба. Тэрэнэй удхаар ламанар өөһэдөө өөһэдыгөө тэжээхын тула хара ажал хэхэ, таряа талха, огородой эдеэ, хартаабха тариха гэхэ мэтэ хүдэлмэри ябуулха ёһотой байгаа. Ламанар хоёр анги боложо, олонхинь энэ бодолдо эсэргүүсэбэ. Харин Ганжарвын гэгээн “шэнэлэгшэдэй”, Агваан Доржиевай тала бариһан Сүүгэл дасанай 40 “комсомол ламанар”, “буруу үзэлтэндэ” тоологдожо, шоодобори болоод, Зугаалайн дасан ошохо баатай болоо. Ганжарвын гэгээнэй Зугаалайн дасан ябашахадань, хойноһоонь Чойжол сахюусаниинь дахаад ошохыень нэгэ хүбүүн хараба гэжэ зон хэлсэдэг байгаа. Дасанай ламанарай иигэжэ халбагаа хахарһан тушаа зоной дунда элдэб дуунууд зохёогдожо дуулагдадаг болобо:
Богдын суртаал дэлгэрхэл аад,
Большевигууд хүсэтэйнь аргагүй.
Отошын шажамнай дэлгэрхэл аад,
Ородой олониинь аргагүй.
Зонховын шажамнай дэлгэрхэл аад,
Золигууд шэдитэйнь аргагүй, - гэхэ мэтээр.
1927 ондо Зүблэлтэ гүрэнэй будын шажантанай суганды дээрэ “хубилгаан” гэһэн ойлгосые хорихо гэлсэһэн ушарһаа Данзан Норбоев Ганжарвын гэгээнэй нэрэһээ буужа, Агваан Доржиевай уряалаар Ленинград хотын “Гүнзэнчойной” дасанай шэрээтын уялга ба Ород гүрэндэ Түбэдэй этигэмжэтын үүргэ дүүргэгшээр табигдаад, Зүблэлтэ гүрэнэй түбэд-монгол харилсаанай, дасан дугангуудай түлөө харюусадаг байһан Агваан Доржиевай туһалагша болоһон. Ганжарвын гэгээн Ленинград хотодо байхадаашье, нютагайнгаа зонтой холбоо барисаагаа таһалаагүй. 1927, 1928 онуудта ерэжэ, Урта нютагтаа ехэнүүд уншалгануудые бүтээһэн. 1935 ондо лама хубарагуудые хамалганда абажа, гансата олоор тушаажа байһан үедэ Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев хайшан гээд наһа бараһаниинь мэдэгдээгүй ушаралаар 48 наһандаа тагаалал болоһон байна. Зургаадахи Ганжарвын гэгээнэй дурасхаал арадай дунда мүнхэрэнхэй, тэрээнэй эди шэди, бэлигүүн шанар тушаа дээрэ дурсагдаһан ушаралнууд мэтэ элдэб янзын ябаган хөөрөөнүүд, домогууд арадай аман үгэдэ оронхой юм.